Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 428
Поиск по словарям
ХӘМЕЛ ИТЕҮ
3. Нимәнелер тойомлау, һиҙемләү. □ Предположение; догадка. Эске хәмел. Нескә хәмел. Хәмелде үҫтереү.
ХӘМЕЛ ИТЕҮ (хәмел ит-) ҡ. ҡар. хәмел ҡылыу. Киләсәкте хәмел итеү.
ХӘМЕЛ ҠЫЛЫУ (хәмел ҡыл ) (Р.: предполагать что’, И.: surmise; T.: tahmin etmek) ҡ.
Нимәнелер фаразлап әйтеү; юрау. □ Предполагать что', догадываться о чём-л. ■ [Хәйбулланың] бының байып китеүен Алланың рәхмәтенә, тәҡдирҙә шулай яҙылғанға хәмел ҡылалар. М. Ғафури.
ХӘМЕР [ғәр. (Р.: алкоголь; И.: spirits; T.: alkol) и.
Иҫерткес эсемлек; шарап. □ Алкоголь, алкогольные напитки. Хәмер эсеү. Хәмерҙән баш тартыу. Хәмерһеҙ мәжлес. ■ Ҡамса хафаһын хәмер менән йыуа, күңелен шулай баҫа. Р. Камал.
ХӘМЕРХАНА [ғәр. + фарс. ] (р.: питейное заведение; И.: drinking spot; T.: meyhane) и.
Иҫерткес эсемлек эсә торған бина. □ Питейное заведение. Хәмерханала эсеү. Йәшерен хәмерхана. Хәмерхана хужаһы.
ХӘМЗӘБАРМАҠ (Р.: безымянный палец; И.: ring finger; T.: adsizparmak) и. диал. ҡар. сығанаҡ бармаҡ.
Баш бармаҡтан һанағанда дүртенсе бармаҡ. □ Безымянный палец. Хәмзәбармаҡ тырнағы. Хәмзәбармаҡты ҡырҡыу. Хәмзә-бармаҡты һыпырыу.
ХӘМЗӘ ЙЫУАҪЫ (Р.: лук косой; И.: wild onion species; T.: bir tür soğan) и. диал. ҡар. оҫҡон.
Tay битләүҙәрендә үҫә торған ҡамыш һабаҡлы эре әсе йыуа; ҡырағай һарымһаҡ.
□ Лук косой (лат. Allium obliquum). Хәмзә йыуаҫы өлгөрөү. Хәмзә йыуаҫы ашау. Хәмзә йыуаҫын йыйыу.
ХӘМИӘТ [ғәр. (Р.: защита; И.: protection; T.: hamiyet) и. иҫк. кит.
Кемдеңдер яҡлауы, ҡурсалауы, ярҙамы.
□ Защита, помощь. Хәмиәт итеү. Хәмиәт ҡылыу. Ҙур хәмиәт.
ХӘМИӘТ ИТЕҮ (хәмиәт ит-) ҡ. иҫк. кит. ҡар. хәмиәт ҡыл. ■ Ысынлап та, быуынға
ултырҙым тигәндә лә, төрлө саҡтарҙа, кемдеңдер хәмиәт итеүе, йәғни ҡурсалауы мотлаҡ кәрәк була. М. Ҡотлоғәлләмов.
ХӘМИӘТ ҠЫЛЫУ (хәмиәт ҡыл ) (Р.: защищать; И.: protect; T.: korumak) ҡ. иҫк. кит.
Ярҙам итеү, ҡурсалау. □ Защищать, оберегать кого-что. Я Унда [хәсистә] инде яҡшы ниәт һәм кешелек ҡалмаған, изге ниәт, ғали ҡиммәт тә хәмиәт ҡылмаған. М. Ғафури.
ХӘМИӘТЛЕ (Р.: отзывчивый; И.: responsive; T.: hamiyetli) с. иҫк. кит.
Зарарҙан һаҡлаусы, ярҙамсыл. □ Отзывчивый, готовый оказать помощь. ■ Шағир Бәкирҙе, Ғибаҙиҙы ҡалалағы «хәмиәтле» байҙар, «мәғрифәтле» мөғәллимәләр тиҙерәк Ырымбурҙан оҙатырға ашыҡтырғандар. А. Таһиров.
ХӘМИӘТҺЕҘ (Р.: беспомощный; И.: helpless; T.: çaresiz) с. иҫк. кит.
Ярҙамға мохтаж. □ Беспомощный. Хәмиәтһеҙ ҡыҙ. Хәмиәтһеҙ кеше. Хәмиәтһеҙгә ярҙам ҡулы һуҙыу.
ХӘМЛӘ [ғәр. а1о^| (Р.: нападение; И.: attack; T.: hamle) и. иҫк. кит. ҡар. һөжүм.
Хәрби көстәрҙең алға хәрәкәтен тәьмин итеү өсөн дошманға ҡаршы йүнәлтелгән һуғыш. □ Нападение, атака. Хәмлә майҙаны. Көслө хәмлә. Ҡораллы хәмлә.
ХӘМЛӘ ИТЕҮ (хәмлә ит-) (Р.: нападать;
И.: attack; T.: hamle yapmak) ҡ. иҫк. кит.
Һөжүм итеү. □ Нападать, атаковать. Дош-мандарға хәмлә итеү. Караптарға хәмлә итеү. Хәмлә итеү ваҡыты. ■ Былар хәмлә иткән һәр бер әйбер юҡҡа сыға. М. Ғафури.
ХӘМИӘ (Р.: несчастье; И.: misfortune;
T.: dert) и. ҡар. бәхетһеҙлек.
Йөрәккә ғазап һалған ауыр кисереш; ҡайғы. □ Несчастье. Хәмнәгә осрау. Хәмнә килтереү. Хәмнәнән ҡурҡыу.
ХӘМСЕТЕҮ (хәмсет-) ҡ. йөкм. ҡар. хәмсеү. понуд. от хәмсеү. Хәмсетеп алыу.
ХӘМСЕҮ (хәмсе-) (Р.: воровать; И.: pilfer; T.: çalmak) ҡ. диал.
Урлау, сәлдереү. □ Воровать, красть, похищать. // Хищение, кража. Аҡса хәмсеү. Аҙыҡ-түлекте хәмсеү. ■ Ғәлимә икенсе
428
3. Нимәнелер тойомлау, һиҙемләү. □ Предположение; догадка. Эске хәмел. Нескә хәмел. Хәмелде үҫтереү.
ХӘМЕЛ ИТЕҮ (хәмел ит-) ҡ. ҡар. хәмел ҡылыу. Киләсәкте хәмел итеү.
ХӘМЕЛ ҠЫЛЫУ (хәмел ҡыл ) (Р.: предполагать что’, И.: surmise; T.: tahmin etmek) ҡ.
Нимәнелер фаразлап әйтеү; юрау. □ Предполагать что', догадываться о чём-л. ■ [Хәйбулланың] бының байып китеүен Алланың рәхмәтенә, тәҡдирҙә шулай яҙылғанға хәмел ҡылалар. М. Ғафури.
ХӘМЕР [ғәр. (Р.: алкоголь; И.: spirits; T.: alkol) и.
Иҫерткес эсемлек; шарап. □ Алкоголь, алкогольные напитки. Хәмер эсеү. Хәмерҙән баш тартыу. Хәмерһеҙ мәжлес. ■ Ҡамса хафаһын хәмер менән йыуа, күңелен шулай баҫа. Р. Камал.
ХӘМЕРХАНА [ғәр. + фарс. ] (р.: питейное заведение; И.: drinking spot; T.: meyhane) и.
Иҫерткес эсемлек эсә торған бина. □ Питейное заведение. Хәмерханала эсеү. Йәшерен хәмерхана. Хәмерхана хужаһы.
ХӘМЗӘБАРМАҠ (Р.: безымянный палец; И.: ring finger; T.: adsizparmak) и. диал. ҡар. сығанаҡ бармаҡ.
Баш бармаҡтан һанағанда дүртенсе бармаҡ. □ Безымянный палец. Хәмзәбармаҡ тырнағы. Хәмзәбармаҡты ҡырҡыу. Хәмзә-бармаҡты һыпырыу.
ХӘМЗӘ ЙЫУАҪЫ (Р.: лук косой; И.: wild onion species; T.: bir tür soğan) и. диал. ҡар. оҫҡон.
Tay битләүҙәрендә үҫә торған ҡамыш һабаҡлы эре әсе йыуа; ҡырағай һарымһаҡ.
□ Лук косой (лат. Allium obliquum). Хәмзә йыуаҫы өлгөрөү. Хәмзә йыуаҫы ашау. Хәмзә йыуаҫын йыйыу.
ХӘМИӘТ [ғәр. (Р.: защита; И.: protection; T.: hamiyet) и. иҫк. кит.
Кемдеңдер яҡлауы, ҡурсалауы, ярҙамы.
□ Защита, помощь. Хәмиәт итеү. Хәмиәт ҡылыу. Ҙур хәмиәт.
ХӘМИӘТ ИТЕҮ (хәмиәт ит-) ҡ. иҫк. кит. ҡар. хәмиәт ҡыл. ■ Ысынлап та, быуынға
ултырҙым тигәндә лә, төрлө саҡтарҙа, кемдеңдер хәмиәт итеүе, йәғни ҡурсалауы мотлаҡ кәрәк була. М. Ҡотлоғәлләмов.
ХӘМИӘТ ҠЫЛЫУ (хәмиәт ҡыл ) (Р.: защищать; И.: protect; T.: korumak) ҡ. иҫк. кит.
Ярҙам итеү, ҡурсалау. □ Защищать, оберегать кого-что. Я Унда [хәсистә] инде яҡшы ниәт һәм кешелек ҡалмаған, изге ниәт, ғали ҡиммәт тә хәмиәт ҡылмаған. М. Ғафури.
ХӘМИӘТЛЕ (Р.: отзывчивый; И.: responsive; T.: hamiyetli) с. иҫк. кит.
Зарарҙан һаҡлаусы, ярҙамсыл. □ Отзывчивый, готовый оказать помощь. ■ Шағир Бәкирҙе, Ғибаҙиҙы ҡалалағы «хәмиәтле» байҙар, «мәғрифәтле» мөғәллимәләр тиҙерәк Ырымбурҙан оҙатырға ашыҡтырғандар. А. Таһиров.
ХӘМИӘТҺЕҘ (Р.: беспомощный; И.: helpless; T.: çaresiz) с. иҫк. кит.
Ярҙамға мохтаж. □ Беспомощный. Хәмиәтһеҙ ҡыҙ. Хәмиәтһеҙ кеше. Хәмиәтһеҙгә ярҙам ҡулы һуҙыу.
ХӘМЛӘ [ғәр. а1о^| (Р.: нападение; И.: attack; T.: hamle) и. иҫк. кит. ҡар. һөжүм.
Хәрби көстәрҙең алға хәрәкәтен тәьмин итеү өсөн дошманға ҡаршы йүнәлтелгән һуғыш. □ Нападение, атака. Хәмлә майҙаны. Көслө хәмлә. Ҡораллы хәмлә.
ХӘМЛӘ ИТЕҮ (хәмлә ит-) (Р.: нападать;
И.: attack; T.: hamle yapmak) ҡ. иҫк. кит.
Һөжүм итеү. □ Нападать, атаковать. Дош-мандарға хәмлә итеү. Караптарға хәмлә итеү. Хәмлә итеү ваҡыты. ■ Былар хәмлә иткән һәр бер әйбер юҡҡа сыға. М. Ғафури.
ХӘМИӘ (Р.: несчастье; И.: misfortune;
T.: dert) и. ҡар. бәхетһеҙлек.
Йөрәккә ғазап һалған ауыр кисереш; ҡайғы. □ Несчастье. Хәмнәгә осрау. Хәмнә килтереү. Хәмнәнән ҡурҡыу.
ХӘМСЕТЕҮ (хәмсет-) ҡ. йөкм. ҡар. хәмсеү. понуд. от хәмсеү. Хәмсетеп алыу.
ХӘМСЕҮ (хәмсе-) (Р.: воровать; И.: pilfer; T.: çalmak) ҡ. диал.
Урлау, сәлдереү. □ Воровать, красть, похищать. // Хищение, кража. Аҡса хәмсеү. Аҙыҡ-түлекте хәмсеү. ■ Ғәлимә икенсе
428