Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 436
Поиск по словарям
хәсләт
♦ Ни хәсиәт эш-хәлде хупламағанда, кәрәкһеҙ тип тапҡанда әйтелә; ни мәғәнә. □ Какая польза? ■ Ҡыу курай кеуек емешһеҙ, тимер машинаға йә аксаға ғына табынып йәшәуҙән ни хәсиәт? М. Ҡотлоғәлләмов.
ХӘСЛӘТ [ғәр. (Р.: свойство;
И.: trait; Т.: haslet) и. иҫк. кит.
Кемдеңдер тәбиғәтенә хас үҙенсәлек, сифат. □ Свойство, особенность. М [Ғәсмәти-ҙең]хәсләте — исламды хөрмәт. Ш. Бабич.
ХӘСМӘН [фарс. (Р.: враг; И.: foe; Т.: hasmane) и. һөйл. кар. дошман.
1. Ҡаршылыҡ күрһәткән, ҡамасау яһаған кеше. □ Враг, неприятель, противник; недруг. Алда хәсмән. Хәсмәндәр аяк сала.
2. Кемгәлер асыуланғанда, әрләгәндә әйтелә. □ Бранное выражение. Ҡара һин уны, хәсмән. Хәсмән, нимә һөйләп торған була! Хәсмән, нисек оялмайһың?
ХӘСРӘТ [ғәр. о(Р.: горе; И.: sorrow, grief; T.: hasret) и.
1. Йөрәккә ғазап һалған ауыр кисереш; рухи ғазап; ҡайғы. □ Горе, печаль, скорбь, кручина. Ауыр хәсрәт. Хәсрәт утында яныу. Хәсрәт булешеу. ■ Ҡайғы менән генә, ай, хәсрәт май кундырмай йөрәк башына. Халыҡ йырынан. Нишләйем һуң — зәккумлыхәсрәттәр менән куңелем яна, нишләйем һуң — мәлғун иблистәр төкөргән донъяға! Ш. Бабич.
2. Ғазап сиктергән һәр төрлө ҡыйынлыҡ, ауырлыҡ. □ Горе, беда, несчастье. Хәсрәт куреу. Хәсрәтте еңеп сығыу. М Донъя хәсрәттәрен курмәйенсә ир булмайҙыр ата балаһы. Халыҡ йырынан. Был етешмәгән донъяның хәсрәтенән куп нәмәһе юк инде. Р. Өмөтбаев. Ҡайнар хәсрәт, әсе нужа йыуған меҫкен әсәйҙең куҙ алмаларын. X. Назар.
3. Кемгәлер ризаһыҙлыҡ белдереп үртәнгәндә әйтелә. □ Говорится при недовольстве кем-л. Хәсрәт ярҙамсы!
♦ Тере хәсрәт булдыҡһыҙлығы менән йәнде үртәгән кеше; тере көйөк. □ Жалкое существо (о неспособном человеке). Хәсрәт ҡатыуы ҡулынан эш килмәһә лә, үҙен шәпкә һанап йөрөгән кеше; буш ҡыуыҡ. □ Хвастун. Эй, хәсрәт катыуы! Хәсрәт тоҡсайы
юҡтан ҡайғы табып, кеше бимазалап йөрөгән кешегә кәмһетеп әйтелә. □ Горе луковое. Хәсрәт уты йотоу ныҡ ҡайғырыу. □ соотв. Горевать, убиваться, сильно переживать. Хәсрәт уты йотоп йөрөу.
ХӘСРӘТЛЕ (Р.: горестный; И.: woeful; Т.: hasretli) с.
1. Хәсрәт кисергән; ҡайғылы. □ Горестный, печальный, скорбный. Хәсрәтле кеше. Хәсрәтле мәл. Хәсрәтле көн. ■ Хәсрәтлеләр курһәгеҙ, беҙҙе иҫкә алығыҙ. Бәйеттән. Хәсрәтле малай, тилебәрән орлоғо ашап башы әйләнгән һарык шикелле, бер тәңгәлдә өйөрөлөп тик йөрөнө. Р. Камал.
2. Хәсрәт, ҡайғы тулы, ҡайғылы. □ Горестный, печальный, скорбный. Хәсрәтле минуттар. Хәсрәтле вакыт. Хәсрәтле сак. ■ Йәмле Ағиҙел буйҙары ла бөтөрәлер хәсрәтле уйҙарҙы. Халыҡ йырынан. Бер уҙеңдең хәсрәтле тойғоларың менән оҙак наҙланыр заман тугел ине. М. Иҙелбаев.
3. Хәсрәт, моң-һағыш белдергән; борсоулы. □ Горестный, печальный, скорбный. Хәсрәтле тауыш. Хәсрәтле караш.
ХӘСРӘТЛӘНДЕРЕҮ (хәсрәтләндер-) к. кар. йөкм. хәсрәтләнеү, понуд. от хәсрәтләнеү. Әсәйҙе хәсрәтлэндереу. Кешене хәсрәтләндереу. ■ [Рәуеф] кеше алдында һөйләшкеһе килмәй, кире ябып куйғайны, йәнә шылтырағас, яуап бирергә булды — телефон бар көйө ниңә хәсрәтләндерергә? Ә. Әминев.
ХӘСРӘТЛӘНЕҮ (хәсрәтлән-) (Р.: печалиться; И.: be blue; grieve; T.: hasret çekmek) к.
Ауыр кисерешкә бирелеү, хәсрәт кисереү; ҡайғырыу. □ Печалиться, огорчаться, грустить, горевать, скорбеть. Хәсрәтләнеп йөрөу. Хәсрәтләнеп китеу. ■ Куҙһеҙ калған Заятуләк .. кайғырып, хәсрәтләнеп ултырғанда, уны һыуһылыу килеп таба. «Заятүләк менән һыуһылыу». [Кинйәбай:] Әсәйем Йәноҙак бабай сәләмәт булһа, улай хәсрәтләнмәҫ ине, бәлки. Н. Мусин.
ХӘСРӘТЛӘҮ (хәсрәтлә-) (Р.: печалить кого-л:, И.: sadden smb; T.: hasret çektirmek) к. һөйл.
436
♦ Ни хәсиәт эш-хәлде хупламағанда, кәрәкһеҙ тип тапҡанда әйтелә; ни мәғәнә. □ Какая польза? ■ Ҡыу курай кеуек емешһеҙ, тимер машинаға йә аксаға ғына табынып йәшәуҙән ни хәсиәт? М. Ҡотлоғәлләмов.
ХӘСЛӘТ [ғәр. (Р.: свойство;
И.: trait; Т.: haslet) и. иҫк. кит.
Кемдеңдер тәбиғәтенә хас үҙенсәлек, сифат. □ Свойство, особенность. М [Ғәсмәти-ҙең]хәсләте — исламды хөрмәт. Ш. Бабич.
ХӘСМӘН [фарс. (Р.: враг; И.: foe; Т.: hasmane) и. һөйл. кар. дошман.
1. Ҡаршылыҡ күрһәткән, ҡамасау яһаған кеше. □ Враг, неприятель, противник; недруг. Алда хәсмән. Хәсмәндәр аяк сала.
2. Кемгәлер асыуланғанда, әрләгәндә әйтелә. □ Бранное выражение. Ҡара һин уны, хәсмән. Хәсмән, нимә һөйләп торған була! Хәсмән, нисек оялмайһың?
ХӘСРӘТ [ғәр. о(Р.: горе; И.: sorrow, grief; T.: hasret) и.
1. Йөрәккә ғазап һалған ауыр кисереш; рухи ғазап; ҡайғы. □ Горе, печаль, скорбь, кручина. Ауыр хәсрәт. Хәсрәт утында яныу. Хәсрәт булешеу. ■ Ҡайғы менән генә, ай, хәсрәт май кундырмай йөрәк башына. Халыҡ йырынан. Нишләйем һуң — зәккумлыхәсрәттәр менән куңелем яна, нишләйем һуң — мәлғун иблистәр төкөргән донъяға! Ш. Бабич.
2. Ғазап сиктергән һәр төрлө ҡыйынлыҡ, ауырлыҡ. □ Горе, беда, несчастье. Хәсрәт куреу. Хәсрәтте еңеп сығыу. М Донъя хәсрәттәрен курмәйенсә ир булмайҙыр ата балаһы. Халыҡ йырынан. Был етешмәгән донъяның хәсрәтенән куп нәмәһе юк инде. Р. Өмөтбаев. Ҡайнар хәсрәт, әсе нужа йыуған меҫкен әсәйҙең куҙ алмаларын. X. Назар.
3. Кемгәлер ризаһыҙлыҡ белдереп үртәнгәндә әйтелә. □ Говорится при недовольстве кем-л. Хәсрәт ярҙамсы!
♦ Тере хәсрәт булдыҡһыҙлығы менән йәнде үртәгән кеше; тере көйөк. □ Жалкое существо (о неспособном человеке). Хәсрәт ҡатыуы ҡулынан эш килмәһә лә, үҙен шәпкә һанап йөрөгән кеше; буш ҡыуыҡ. □ Хвастун. Эй, хәсрәт катыуы! Хәсрәт тоҡсайы
юҡтан ҡайғы табып, кеше бимазалап йөрөгән кешегә кәмһетеп әйтелә. □ Горе луковое. Хәсрәт уты йотоу ныҡ ҡайғырыу. □ соотв. Горевать, убиваться, сильно переживать. Хәсрәт уты йотоп йөрөу.
ХӘСРӘТЛЕ (Р.: горестный; И.: woeful; Т.: hasretli) с.
1. Хәсрәт кисергән; ҡайғылы. □ Горестный, печальный, скорбный. Хәсрәтле кеше. Хәсрәтле мәл. Хәсрәтле көн. ■ Хәсрәтлеләр курһәгеҙ, беҙҙе иҫкә алығыҙ. Бәйеттән. Хәсрәтле малай, тилебәрән орлоғо ашап башы әйләнгән һарык шикелле, бер тәңгәлдә өйөрөлөп тик йөрөнө. Р. Камал.
2. Хәсрәт, ҡайғы тулы, ҡайғылы. □ Горестный, печальный, скорбный. Хәсрәтле минуттар. Хәсрәтле вакыт. Хәсрәтле сак. ■ Йәмле Ағиҙел буйҙары ла бөтөрәлер хәсрәтле уйҙарҙы. Халыҡ йырынан. Бер уҙеңдең хәсрәтле тойғоларың менән оҙак наҙланыр заман тугел ине. М. Иҙелбаев.
3. Хәсрәт, моң-һағыш белдергән; борсоулы. □ Горестный, печальный, скорбный. Хәсрәтле тауыш. Хәсрәтле караш.
ХӘСРӘТЛӘНДЕРЕҮ (хәсрәтләндер-) к. кар. йөкм. хәсрәтләнеү, понуд. от хәсрәтләнеү. Әсәйҙе хәсрәтлэндереу. Кешене хәсрәтләндереу. ■ [Рәуеф] кеше алдында һөйләшкеһе килмәй, кире ябып куйғайны, йәнә шылтырағас, яуап бирергә булды — телефон бар көйө ниңә хәсрәтләндерергә? Ә. Әминев.
ХӘСРӘТЛӘНЕҮ (хәсрәтлән-) (Р.: печалиться; И.: be blue; grieve; T.: hasret çekmek) к.
Ауыр кисерешкә бирелеү, хәсрәт кисереү; ҡайғырыу. □ Печалиться, огорчаться, грустить, горевать, скорбеть. Хәсрәтләнеп йөрөу. Хәсрәтләнеп китеу. ■ Куҙһеҙ калған Заятуләк .. кайғырып, хәсрәтләнеп ултырғанда, уны һыуһылыу килеп таба. «Заятүләк менән һыуһылыу». [Кинйәбай:] Әсәйем Йәноҙак бабай сәләмәт булһа, улай хәсрәтләнмәҫ ине, бәлки. Н. Мусин.
ХӘСРӘТЛӘҮ (хәсрәтлә-) (Р.: печалить кого-л:, И.: sadden smb; T.: hasret çektirmek) к. һөйл.
436