Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 437
Поиск по словарям
ХӘСТӘРЛЕ
Хәсрәтле итеү; ҡайғыртыу. □ Печалить кого-л. Яҡындарҙы хәсрәтләу. Урынһыҙға хәсрәтләу. Яман һуҙҙәр әйтеп хәсрәтләу.
ХӘСТЕК (хәстеге) и. диал. ҡар. хаслыҡ.
Хәстек ҡылыу. Хәстек уйлау.
ХӘСТРҮШ (Р.: никудышный (о человеке)] И.: good for nothing; T.: allak) с. һөйл.
Эшкинмәгән, йүнһеҙ. □ Никудышный (о человеке), һуҙ һөйләп маташҡан була, хәструш! Хәструш кенә! М Шоғайып Мыр-ҙичҡа ҡатыны һөйләп бөтөргә ирек бирмәне: «Хәструш, участкаңа иртән барһаң да шәп әле». Д. Бүләков.
ХӘСТӘ I [фарс. 42^] (Р.: болезнь; И.: ailment; T.: hastalık) и. һөйл.
Ауырыу, сир. □ Болезнь; хворь. Хәстәгә тарыу. Хәстәне дауалау. Рухи хәстәнән йолоу.
ХӘСТӘ II [фарс. (Р.: больной; И.: ailing; T.: hasta) с.
Ауырыуға дусар булған; сирле. □ Больной. Хәстә кеше. Хәстә әҙәмдәрҙе дауалау. М Хәстәле кеше бала менән бер инде ул. И. Ноғманов.
ХӘСТӘ БУЛЫУ (хәстә бул-) (Р.: заболеть; И.: fall Ш; T.: hasta olmak) ҡ.
Ауырып китеү. □ Заболеть. Көтмәгәндә хәстә булыу. Ныҡ хәстә булыу.
ХӘСТӘГӘ ТАРЫУ (хәстәгә тары-) (Р.: заболеть; И.: become sick; T.: hastalanmak) ҡ.
Ниндәйҙер ауырыуға дусар булыу. □ Заболеть. Көтмәгәндә хәстәгә тарыу. Кайғы-нан хәстәгә тарыу.
ХӘСТӘ ИТЕҮ (хәстә ит-) (Р.: заразить;
И.: infect; T.: hastalık bulaştırmak) ҡ.
Ауырыуға һабыштырыу, сирләтеү. □ Заразить, довести до болезненного состояния. Кайғылар хәстә итте. Хәсрәтле ваҡиға хәстә итә.
ХӘСТӘ ҠЫЛЫУ (хәстә ҡыл-) ҡ. ҡар. хәстә итеү. ■ Бәддоға берлә куп кешеләрҙе фәҡир вә хәстә ҡылды. 3. Һаҙый.
ХӘСТӘЛЕК (хәстәлеге) (Р.: болезнь; И.: malady; T.: hastalık) и. һөйл.
1. Ауырыу, сир. □ Болезнь, заболевание. Кукрәк хәстәлеге. ■ Дуҫтары булмаған сәбәпле бөтә ҡайғыларын эҫтәренә йыйып йөрөуселәр уҙҙәрен баҫҡан ауырлыҡтарҙы
кутәрә алмай холоҡтары тарая, ғасабта-ры боҙола вә хәстәлектәр берлә мөбтәлә булалар. Р. Фәхретдинов.
2. Сирле булған хәл. □ Болезнь, хворь, недуг. Хәстәлек йонсотто. Хәстәлек ҡамасаулай. Хәстәлектән ҡотолоу. ■ Былтырғы эт йылындағы аслыҡ, хәстәлек халыҡты тағы ла нығыраҡ йонсотто. Ғ. Ибраһимов.
ХӘСТӘЛӘҮ (хәстәлә-) (Р.: болеть; И.: be sick; ail; T.: hastalanmak) ҡ. һөйл.
Ауырыу хәлендә булыу; сирләү. □ Болеть. Йыш хәстәләу. Хәстәләп йөрөу. Капыл хәстәләп китеу. ■ Яҡындары, хеҙмәтселәре шым ғына бышылдашты: «Турә хәстәләгән, борсомағыҙ!» Б. Рафиҡов.
ХӘСТӘР(Р .: забота; И.: care; T.: zahmet) и.
1. Ниҙелер булдырыу, әҙерләүгә бәйле эш, мәшәҡәт; нимәнелер алдан ҡайғыртыуға бәйле ығы-зығы. □ Забота. Донъя хәстәре. Тормошто яҡшыртыу хәстәре. Һәр көндөң уҙ хәстәре. ■ Өҙөлмәйсә янһын усаҡ! Баҫмаһын уны ҡором. Ошо хәстәр, ошо вайым — шул инде минең йырым. X. Назар. Дөйөм хәстәр тип байтаҡ малын тотонған бай дәуләтенең куҙгә куренеп кәмегәненә һис бошонманы: баш һау булһа, уныһы табылыр. И. Ноғманов.
2. Кемделер ҡайғыртыу, ҡурсалауға бәйле мөғәмәлә; хәстәрлек. □ Забота о ком-чём. Хәстәргә мохтаж булыу. Хәстәр курһәтеу. К Куңелдәрҙе моң баҫа, уй баҫа, ир-егет иңдәренә ил-ер хәстәрҙәре өҫтәлә. Р. Байымов. Үҙ хәле ни тиклем аяныслы булмаһын, кеше хәстәре менән йәшәргә кунеккән Шәрғиәнең тормошона өр-яңы мәғәнә өҫтәлгәндәй ине. Ә. Хәкимов.
3. Ниндәйҙер мәшәҡәт нигеҙендә тыуған борсоулы уй. □ Забота. Хәстәр тынғыһыҙлау. Хәстәр йөрәкте өйкәй. ■ Башҡа хәстәр төшкәндә ситтә йөрөу бик ауыр. Халыҡ йырынан. Туған телем! Туған моңдар! Ил ғәмдәре, тормошомдоң хәстәрҙәре һәм сәмдәре. X. Назар.
ХӘСТӘРЛЕ (Р.: заботливый; И.: caring; T.: özenli) с.
1. Алдан хәстәрен күргән, алдан ҡай-ғыртыусан; булдыҡлы. □ Заботливый.
437
Хәсрәтле итеү; ҡайғыртыу. □ Печалить кого-л. Яҡындарҙы хәсрәтләу. Урынһыҙға хәсрәтләу. Яман һуҙҙәр әйтеп хәсрәтләу.
ХӘСТЕК (хәстеге) и. диал. ҡар. хаслыҡ.
Хәстек ҡылыу. Хәстек уйлау.
ХӘСТРҮШ (Р.: никудышный (о человеке)] И.: good for nothing; T.: allak) с. һөйл.
Эшкинмәгән, йүнһеҙ. □ Никудышный (о человеке), һуҙ һөйләп маташҡан була, хәструш! Хәструш кенә! М Шоғайып Мыр-ҙичҡа ҡатыны һөйләп бөтөргә ирек бирмәне: «Хәструш, участкаңа иртән барһаң да шәп әле». Д. Бүләков.
ХӘСТӘ I [фарс. 42^] (Р.: болезнь; И.: ailment; T.: hastalık) и. һөйл.
Ауырыу, сир. □ Болезнь; хворь. Хәстәгә тарыу. Хәстәне дауалау. Рухи хәстәнән йолоу.
ХӘСТӘ II [фарс. (Р.: больной; И.: ailing; T.: hasta) с.
Ауырыуға дусар булған; сирле. □ Больной. Хәстә кеше. Хәстә әҙәмдәрҙе дауалау. М Хәстәле кеше бала менән бер инде ул. И. Ноғманов.
ХӘСТӘ БУЛЫУ (хәстә бул-) (Р.: заболеть; И.: fall Ш; T.: hasta olmak) ҡ.
Ауырып китеү. □ Заболеть. Көтмәгәндә хәстә булыу. Ныҡ хәстә булыу.
ХӘСТӘГӘ ТАРЫУ (хәстәгә тары-) (Р.: заболеть; И.: become sick; T.: hastalanmak) ҡ.
Ниндәйҙер ауырыуға дусар булыу. □ Заболеть. Көтмәгәндә хәстәгә тарыу. Кайғы-нан хәстәгә тарыу.
ХӘСТӘ ИТЕҮ (хәстә ит-) (Р.: заразить;
И.: infect; T.: hastalık bulaştırmak) ҡ.
Ауырыуға һабыштырыу, сирләтеү. □ Заразить, довести до болезненного состояния. Кайғылар хәстә итте. Хәсрәтле ваҡиға хәстә итә.
ХӘСТӘ ҠЫЛЫУ (хәстә ҡыл-) ҡ. ҡар. хәстә итеү. ■ Бәддоға берлә куп кешеләрҙе фәҡир вә хәстә ҡылды. 3. Һаҙый.
ХӘСТӘЛЕК (хәстәлеге) (Р.: болезнь; И.: malady; T.: hastalık) и. һөйл.
1. Ауырыу, сир. □ Болезнь, заболевание. Кукрәк хәстәлеге. ■ Дуҫтары булмаған сәбәпле бөтә ҡайғыларын эҫтәренә йыйып йөрөуселәр уҙҙәрен баҫҡан ауырлыҡтарҙы
кутәрә алмай холоҡтары тарая, ғасабта-ры боҙола вә хәстәлектәр берлә мөбтәлә булалар. Р. Фәхретдинов.
2. Сирле булған хәл. □ Болезнь, хворь, недуг. Хәстәлек йонсотто. Хәстәлек ҡамасаулай. Хәстәлектән ҡотолоу. ■ Былтырғы эт йылындағы аслыҡ, хәстәлек халыҡты тағы ла нығыраҡ йонсотто. Ғ. Ибраһимов.
ХӘСТӘЛӘҮ (хәстәлә-) (Р.: болеть; И.: be sick; ail; T.: hastalanmak) ҡ. һөйл.
Ауырыу хәлендә булыу; сирләү. □ Болеть. Йыш хәстәләу. Хәстәләп йөрөу. Капыл хәстәләп китеу. ■ Яҡындары, хеҙмәтселәре шым ғына бышылдашты: «Турә хәстәләгән, борсомағыҙ!» Б. Рафиҡов.
ХӘСТӘР(Р .: забота; И.: care; T.: zahmet) и.
1. Ниҙелер булдырыу, әҙерләүгә бәйле эш, мәшәҡәт; нимәнелер алдан ҡайғыртыуға бәйле ығы-зығы. □ Забота. Донъя хәстәре. Тормошто яҡшыртыу хәстәре. Һәр көндөң уҙ хәстәре. ■ Өҙөлмәйсә янһын усаҡ! Баҫмаһын уны ҡором. Ошо хәстәр, ошо вайым — шул инде минең йырым. X. Назар. Дөйөм хәстәр тип байтаҡ малын тотонған бай дәуләтенең куҙгә куренеп кәмегәненә һис бошонманы: баш һау булһа, уныһы табылыр. И. Ноғманов.
2. Кемделер ҡайғыртыу, ҡурсалауға бәйле мөғәмәлә; хәстәрлек. □ Забота о ком-чём. Хәстәргә мохтаж булыу. Хәстәр курһәтеу. К Куңелдәрҙе моң баҫа, уй баҫа, ир-егет иңдәренә ил-ер хәстәрҙәре өҫтәлә. Р. Байымов. Үҙ хәле ни тиклем аяныслы булмаһын, кеше хәстәре менән йәшәргә кунеккән Шәрғиәнең тормошона өр-яңы мәғәнә өҫтәлгәндәй ине. Ә. Хәкимов.
3. Ниндәйҙер мәшәҡәт нигеҙендә тыуған борсоулы уй. □ Забота. Хәстәр тынғыһыҙлау. Хәстәр йөрәкте өйкәй. ■ Башҡа хәстәр төшкәндә ситтә йөрөу бик ауыр. Халыҡ йырынан. Туған телем! Туған моңдар! Ил ғәмдәре, тормошомдоң хәстәрҙәре һәм сәмдәре. X. Назар.
ХӘСТӘРЛЕ (Р.: заботливый; И.: caring; T.: özenli) с.
1. Алдан хәстәрен күргән, алдан ҡай-ғыртыусан; булдыҡлы. □ Заботливый.
437