Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 440
Поиск по словарям
ХӘТЕРЛЕ
2. Аптырау, ғәжәпһенеү. □ Удивляться, приходить в изумление. ■ Ҡала тиһәң, хәтере ҡалыр. Урта тирәһендә генә, һерәйеп, өс-дурт ҡатлы бер нисә таш йорт куренә. И. Ноғманов.
ХӘТЕРЛЕ (Р.: памятливый; И.: retentive; T.: hafızalı) с.
Хәтере яҡшы булған; иҫле. □ Памятливый. Хәтерле уҡыусы. Яҡшы хәтерле. Хәтерле йәштәр.
ХӘТЕРЛӘНЕҮ (хәтерлән-) (Р.: вспомниться; И.: come to memory; T.: hatırlanmak) ҡ.
Ниндәйҙер сифатта иҫтә ҡалыу йәки хәтергә килеү. □ Вспомниться. Бала саҡ хәтерләнә. Ваҡиғалар хәтерләнә. ■ Тик ошо төш бер ваҡытта ла онотолманы, әле яңынан хәтерләнде, һәм Әнидтең куңеле һыҙлап ҡуйҙы. Ғ. Хисамов.
ХӘТЕРЛӘТЕҮ (хәтерләт-) (Р.: напоминать кого-что\ И.: remind of; T.: hatırlatmak) ҡ.
1. Иҫкә төшөрөү, күҙ алдына килтереү. □ Напоминать кого-что. Йәйҙе хәтерләтеу. Йәшлекте хәтерләтеу. ■ Һәр саҡ атайымды хәтерләткән ос һәнәген һорай ине Йәноҙаҡ бабай. Н. Мусин. Хәтерләтеп тора шул талдарым ҡыҙ саҡтарҙың йәп-йәш көндәрен. М. Хисамова.
2. Кемгәлер йәки нимәгәлер оҡшау, кемдер йәки нимәлер һымаҡ күренеү. □ Напоминать.
■ Ҡасандыр йонсоу өйрәк бәпкәһен хәтерләткән ҡыҙыҡай, әкиәттәге һымаҡ, хәҙер гузәл аҡҡошҡа әуерелгән дәһә. Л. Якшыбаева. [Хәйретдиндең] эскә батҡан куҙҙәре һунеп барған шәмде хәтерләттеләр. Я. Хамматов.
ХӘТЕРЛӘҮ I (хәтерлә-) (Р.: помнить; И.: memorize; T.: hatırlamak) ҡ.
1. Онотмай, иҫтә тотоу. □ Помнить; вспоминать, припоминать. // Воспоминание.
■ Ҡаяның текә ҡабырғаһында оло тишек өнрәйеп куренә, элек ул бында бар инеме, уны Миңлеғол хәтерләй алманы. Б. Рафиҡов.
2. Иҫкә, хәтергә төшөрөү. □ Вспоминать, припоминать. Йыш хәтерләу. Хәтерләп алыу. Хәтерләргә тотоноу. ■ [Егет] уҙенең киң ҡырҙарын, матур Ҡуғанаҡ буйҙарын айырым бер тәм менән хәтерләне. И. Насыри. [Ят кеше — Тәлғәткә:] Һеҙ, бәлки, минең атай-әсәйҙе хәтерләйһегеҙҙер? Һора
йым-һорайым, бер кем дә белмәй. Т. Ғиниәтуллин. Миләшкәй башын тубән эйгән, хәтерләйҙер уткән яҙҙарҙы. Ә. Таһирова.
ХӘТЕРЛӘҮ II (Р.: воспоминания; И.: reminescences; T.: hatıralar) и. йыйн.
Башта, зиһендә һаҡланған һәр төрлө хәтирәләр. □ Воспоминания. Хәтерләуҙәр һаҡланыу. Яҡты хәтерләуҙәр. Хәтерләу -ҙәргә бирелеу.
ХӘТЕР ҺАҠЛАУ (хәтер һаҡла-) (Р.: не огорчать кого-л:, И.: not to aggrieve smb; T.: hatırını kırmamak) ҡ.
Ауыр һүҙ әйтмәү; рәнйетмәү; кәйефен боҙмау. □ Не огорчать кого-л. ■ Әсә улы менән килешмәһә лә, уның хәтерен һаҡлап, бәхәсләшмәне. Я. Хамматов. Ҡеше хәтерен һаҡлау, хәтерле булыу — бер бурыс. Ғ. Хөсәйенов.
ХӘТЕР ҺАНДЫҒЫ и. ҡар. хәтер 1. ■ һуҙ инде — һинеке, һинең хәтер һандығыңа инеп ятыр, юғалмаҫ, юйылмаҫ лексик байлыҡ, уҙ ҡаҙнаң. Ғ. Хөсәйенов. Барыһын алдан ҡайғыртырға кунеккән йунсел бай кургәндәрен зиһененә һеңдереп, хәтер һандығына һалып ҡуйҙы. И. Ноғманов.
ХӘТЕРҺЕҘ (Р .: забывчивый; И.: forgetful; T.: unutkan) с.
Тиҙ генә онотоп барған; хәтере, иҫе булмаған. □ Забывчивый, беспамятный. Хәтерһеҙ ҡарт. Хәтерһеҙ кеше.
ХӘТЕРҺЕҘЛЕК (хәтерһеҙлеге) (Р.: забывчивость; И.: forgetfulness; T.: unutkanlık) и.
Иҫтә тотмау. □ Забывчивость, беспамятство. Ололарҙың хәтерһеҙлеге. Хәтерһеҙлек-тән йонсоу. Хәтерһеҙлекте дауалау.
ХӘТЕРҺЕҘЛӘНЕҮ (хәтерһеҙлән-) (Р.: становиться забывчивым; И.: become forgetful; T.: unutkan olmak) ҡ.
Хәтерһеҙгә әйләнеү, хәтерһеҙ булыу; хәтер насарланыу, онотоусан булыу. □ Становиться забывчивым, беспамятным, терять память. Хәтерһеҙләнә башлау. Хәтерһеҙләнеп китеу.
ХӘТИРӘ [ғәр. ojLIa] (Р.: воспоминание; И.: memoir, reminescence; T.: hatıra) и.
1. Хәтерҙәге, иҫтәге төрлө хәл-ваҡиға; иҫтәлек. □ Воспоминание. Йәшлек хәтирәләре. Хәтирәләр һөйләу. М Яубаҫаров, хәти
440
2. Аптырау, ғәжәпһенеү. □ Удивляться, приходить в изумление. ■ Ҡала тиһәң, хәтере ҡалыр. Урта тирәһендә генә, һерәйеп, өс-дурт ҡатлы бер нисә таш йорт куренә. И. Ноғманов.
ХӘТЕРЛЕ (Р.: памятливый; И.: retentive; T.: hafızalı) с.
Хәтере яҡшы булған; иҫле. □ Памятливый. Хәтерле уҡыусы. Яҡшы хәтерле. Хәтерле йәштәр.
ХӘТЕРЛӘНЕҮ (хәтерлән-) (Р.: вспомниться; И.: come to memory; T.: hatırlanmak) ҡ.
Ниндәйҙер сифатта иҫтә ҡалыу йәки хәтергә килеү. □ Вспомниться. Бала саҡ хәтерләнә. Ваҡиғалар хәтерләнә. ■ Тик ошо төш бер ваҡытта ла онотолманы, әле яңынан хәтерләнде, һәм Әнидтең куңеле һыҙлап ҡуйҙы. Ғ. Хисамов.
ХӘТЕРЛӘТЕҮ (хәтерләт-) (Р.: напоминать кого-что\ И.: remind of; T.: hatırlatmak) ҡ.
1. Иҫкә төшөрөү, күҙ алдына килтереү. □ Напоминать кого-что. Йәйҙе хәтерләтеу. Йәшлекте хәтерләтеу. ■ Һәр саҡ атайымды хәтерләткән ос һәнәген һорай ине Йәноҙаҡ бабай. Н. Мусин. Хәтерләтеп тора шул талдарым ҡыҙ саҡтарҙың йәп-йәш көндәрен. М. Хисамова.
2. Кемгәлер йәки нимәгәлер оҡшау, кемдер йәки нимәлер һымаҡ күренеү. □ Напоминать.
■ Ҡасандыр йонсоу өйрәк бәпкәһен хәтерләткән ҡыҙыҡай, әкиәттәге һымаҡ, хәҙер гузәл аҡҡошҡа әуерелгән дәһә. Л. Якшыбаева. [Хәйретдиндең] эскә батҡан куҙҙәре һунеп барған шәмде хәтерләттеләр. Я. Хамматов.
ХӘТЕРЛӘҮ I (хәтерлә-) (Р.: помнить; И.: memorize; T.: hatırlamak) ҡ.
1. Онотмай, иҫтә тотоу. □ Помнить; вспоминать, припоминать. // Воспоминание.
■ Ҡаяның текә ҡабырғаһында оло тишек өнрәйеп куренә, элек ул бында бар инеме, уны Миңлеғол хәтерләй алманы. Б. Рафиҡов.
2. Иҫкә, хәтергә төшөрөү. □ Вспоминать, припоминать. Йыш хәтерләу. Хәтерләп алыу. Хәтерләргә тотоноу. ■ [Егет] уҙенең киң ҡырҙарын, матур Ҡуғанаҡ буйҙарын айырым бер тәм менән хәтерләне. И. Насыри. [Ят кеше — Тәлғәткә:] Һеҙ, бәлки, минең атай-әсәйҙе хәтерләйһегеҙҙер? Һора
йым-һорайым, бер кем дә белмәй. Т. Ғиниәтуллин. Миләшкәй башын тубән эйгән, хәтерләйҙер уткән яҙҙарҙы. Ә. Таһирова.
ХӘТЕРЛӘҮ II (Р.: воспоминания; И.: reminescences; T.: hatıralar) и. йыйн.
Башта, зиһендә һаҡланған һәр төрлө хәтирәләр. □ Воспоминания. Хәтерләуҙәр һаҡланыу. Яҡты хәтерләуҙәр. Хәтерләу -ҙәргә бирелеу.
ХӘТЕР ҺАҠЛАУ (хәтер һаҡла-) (Р.: не огорчать кого-л:, И.: not to aggrieve smb; T.: hatırını kırmamak) ҡ.
Ауыр һүҙ әйтмәү; рәнйетмәү; кәйефен боҙмау. □ Не огорчать кого-л. ■ Әсә улы менән килешмәһә лә, уның хәтерен һаҡлап, бәхәсләшмәне. Я. Хамматов. Ҡеше хәтерен һаҡлау, хәтерле булыу — бер бурыс. Ғ. Хөсәйенов.
ХӘТЕР ҺАНДЫҒЫ и. ҡар. хәтер 1. ■ һуҙ инде — һинеке, һинең хәтер һандығыңа инеп ятыр, юғалмаҫ, юйылмаҫ лексик байлыҡ, уҙ ҡаҙнаң. Ғ. Хөсәйенов. Барыһын алдан ҡайғыртырға кунеккән йунсел бай кургәндәрен зиһененә һеңдереп, хәтер һандығына һалып ҡуйҙы. И. Ноғманов.
ХӘТЕРҺЕҘ (Р .: забывчивый; И.: forgetful; T.: unutkan) с.
Тиҙ генә онотоп барған; хәтере, иҫе булмаған. □ Забывчивый, беспамятный. Хәтерһеҙ ҡарт. Хәтерһеҙ кеше.
ХӘТЕРҺЕҘЛЕК (хәтерһеҙлеге) (Р.: забывчивость; И.: forgetfulness; T.: unutkanlık) и.
Иҫтә тотмау. □ Забывчивость, беспамятство. Ололарҙың хәтерһеҙлеге. Хәтерһеҙлек-тән йонсоу. Хәтерһеҙлекте дауалау.
ХӘТЕРҺЕҘЛӘНЕҮ (хәтерһеҙлән-) (Р.: становиться забывчивым; И.: become forgetful; T.: unutkan olmak) ҡ.
Хәтерһеҙгә әйләнеү, хәтерһеҙ булыу; хәтер насарланыу, онотоусан булыу. □ Становиться забывчивым, беспамятным, терять память. Хәтерһеҙләнә башлау. Хәтерһеҙләнеп китеу.
ХӘТИРӘ [ғәр. ojLIa] (Р.: воспоминание; И.: memoir, reminescence; T.: hatıra) и.
1. Хәтерҙәге, иҫтәге төрлө хәл-ваҡиға; иҫтәлек. □ Воспоминание. Йәшлек хәтирәләре. Хәтирәләр һөйләу. М Яубаҫаров, хәти
440