Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 444
Поиск по словарям
ХӘФИ
ХӘФИ [ғәр. (Р.: тайный; И.: secretive; T.: hafi) с. иҫк. кит.
Билгеһеҙ, йәшерен. □ Тайный, скрытый. ■ Хисаплай ул үҙен мулла, суфый, тип, бөтә серҙәр асыҡ йортҡа хәфи, тип. Ҡобайырҙан.
ХӘФИӘ [ғәр. (Р.: тайна; И.: enigma; T.: hafiye) и. иҫк. кит. ҡар. сер.
Башҡалар белергә тейеш булмаған йәшерен нәмә. □ Тайна, секрет. ■ [Туҡтамыш — Ҡара Ҡыпсаҡҡа:] Ҡараңғыла юл сыҡҡан, хәфиә лә һуҙ тапҡан. Ҡобайырҙан.
ХӘФФӘШ (Р.: летучая мышь; И.: bat; T.: huffaş) и. иҫк. кит. ҡар. ярғанат.
Һөтимәрҙәр ғаиләһенә ҡараған ҙур яры ҡанатлы төнгө йәнлек. □ Летучая мышь (лат. Microchiroptera). Хәффәштәр oca. Имәнес хәффәш. Хәффәш осоп ингән.
ХӘШЕР [ғәр. (Р.: собрание; И.: meeting, conference; T.: haşir) и. иҫк. кит. ҡар. йыйылыш.
Төрлө мәсьәләне бергәләшеп ҡарау, бер урынға йыйылыу. □ Собрание. Диуан хәшере.
ХӘШИШ [ғәр. (Р.: гашиш; И.:
hashish; T.: haşiş) и. иҫк. кит.
Һинд киндеренең инәлек сәскәһенән алына торған наркотик матдә. □ Гашиш. Хәшиш тартыу. В һуңғы өс-дүрт йылда героин, марихуана, мәк һаламы, хәшиш кеүек тәбиғи үҫемлектәрҙән эшләнгән ағыуҙы синтетик наркотик тулыһынса алмаштырған. «Башҡортостан», 3 апрель 2013.
ХӘШӘП [ғәр. (Р.: полено; И.: billet; T.: haşep) и. иҫк. кит.
1. Утын ағасы. □ Полено. Хәшәп әҙерләү. Хәшәп өйөү. Хәшәп ташыу.
2. күсм. Тупаҫ, наҙан; ахмаҡ. □ Тупица, дубина. Хәшәп булма! Ҡит, хәшәп, күҙемә күренмә!
3. күсм. Тупаҫ, оятһыҙ, әшәке һүҙ. □ Грубое слово. Хәшәп ыскындырыу. Хәшәп һөйләү. Хәшәп ишетеү.
ХӘШӘРӘТ I [ғәр. (Р.: гад; И.: creeping thing; T.: haşarat) и.
1. Ерәнеү, ытырғаныу тойғоһо уятҡан йән эйәһе. □ Гад, гады (змеи, насекомые и т. п.). Баҙҙағы хәшәрәттәр. Хәшәрәттәр һырыған.
2. күсм. Яуыз, бысраҡ уйлы кеше. □ Гадкий, мерзкий (о человеке). Хәшәрәттән ары йөрө. ■ Ғорурлығын юйһа кеше — кеше түгел, бер хәшәрәт, имгәк. М. Кәрим.
3. Әрләгәндә әйтелә. □ Гад, гадина, мерзавец (бранное слово, говорится о человеке, совершившем что-л. отвратительное, мерзкое). Тфү, хәшәрәт!
ХӘШӘРӘТ II [ғәр. (Р.: гадкий; И.: vile; T.: haşarat) с.
Бысраҡ, насар. □ Гадкий, мерзкий (человек, который вызывает отвращение, гадливость). Хәшәрәт кеше. ■ Ғәйзулла Ниғмәтулланың әшәке эштәрен күҙ алдына килтереп: «Бик яман, уҫал, хәшәрәт әҙәм ине улъ. Я. Хамматов.
ХӘШӘРӘТЛЕК (хәшәрәтлеге) (Р.: гадость; И.: nasty thing, smut; T.: pislik) и.
Насар, яуыз эш. □ Гадость, пакость. Хәшәрәтлек ҡылыу. Хәшәрәтлек эшләү. Хәшәрәтлектән һаҡлау.
ХӘШӘРӘТЛӘНЕҮ (хәшәрәтлән-) (Р.: становиться гадким; И.: become vile; T.: kabalaşmak) ҡ.
Хәшәрәткә, әшәкегә әйләнеү, хәшәрәт булыу. □ Становиться гадким, мерзким.
ХӘШӘФ ҮЛӘН (Р.: артишок; И.: artichoke thistle; T.: enginar) и. бот.
Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған эре киртләс япраҡлы, төҙ, бейек һабағының башында ҡатлауланып торған миләүшә төҫөндәге бер тумалаҡ сәскәһе булған күп йыллыҡ үҫемлек. □ Артишок (лат. Супага). V Организмда файҙалы бактериялар һанын арттырыуға һәләтле аҙыҡ: башлы һуған, һарымһаҡ, хәшәф үләне, помидор һәм банан инә. «Һаҡмар», 27 август 2013.
ХӘЯ [ғәр. Др.] и. иҫк. ҡар. хая. Хәяны юғалтыу. Хәяһыҙ күренеш.
ХӘЯЛАТ [ғәр. ÂJLâ] (Р.: необразованность; И.: lack of literacy; T.: cehalet) и. иҫк. кит.
Ҡараңғылыҡ, наҙанлыҡ. □ Необразованность, непросвещённость. Хәялатты бөтөрөү. Хәялатҡа ҡаршы — белем. ■ Ҡайҙа тынлыҡ, ҡайҙа эшһеҙлек, хәялат һәм хафа — унда зиндан, унда гүр. Б. Ишемғол.
ХӘЯТ [ғәр. sip. ] и. иҫк. кит. ҡар. хаят 2. Хәят уяныу. Хәят йәнләнә. Хәят өсөн кәрәк.
444
ХӘФИ [ғәр. (Р.: тайный; И.: secretive; T.: hafi) с. иҫк. кит.
Билгеһеҙ, йәшерен. □ Тайный, скрытый. ■ Хисаплай ул үҙен мулла, суфый, тип, бөтә серҙәр асыҡ йортҡа хәфи, тип. Ҡобайырҙан.
ХӘФИӘ [ғәр. (Р.: тайна; И.: enigma; T.: hafiye) и. иҫк. кит. ҡар. сер.
Башҡалар белергә тейеш булмаған йәшерен нәмә. □ Тайна, секрет. ■ [Туҡтамыш — Ҡара Ҡыпсаҡҡа:] Ҡараңғыла юл сыҡҡан, хәфиә лә һуҙ тапҡан. Ҡобайырҙан.
ХӘФФӘШ (Р.: летучая мышь; И.: bat; T.: huffaş) и. иҫк. кит. ҡар. ярғанат.
Һөтимәрҙәр ғаиләһенә ҡараған ҙур яры ҡанатлы төнгө йәнлек. □ Летучая мышь (лат. Microchiroptera). Хәффәштәр oca. Имәнес хәффәш. Хәффәш осоп ингән.
ХӘШЕР [ғәр. (Р.: собрание; И.: meeting, conference; T.: haşir) и. иҫк. кит. ҡар. йыйылыш.
Төрлө мәсьәләне бергәләшеп ҡарау, бер урынға йыйылыу. □ Собрание. Диуан хәшере.
ХӘШИШ [ғәр. (Р.: гашиш; И.:
hashish; T.: haşiş) и. иҫк. кит.
Һинд киндеренең инәлек сәскәһенән алына торған наркотик матдә. □ Гашиш. Хәшиш тартыу. В һуңғы өс-дүрт йылда героин, марихуана, мәк һаламы, хәшиш кеүек тәбиғи үҫемлектәрҙән эшләнгән ағыуҙы синтетик наркотик тулыһынса алмаштырған. «Башҡортостан», 3 апрель 2013.
ХӘШӘП [ғәр. (Р.: полено; И.: billet; T.: haşep) и. иҫк. кит.
1. Утын ағасы. □ Полено. Хәшәп әҙерләү. Хәшәп өйөү. Хәшәп ташыу.
2. күсм. Тупаҫ, наҙан; ахмаҡ. □ Тупица, дубина. Хәшәп булма! Ҡит, хәшәп, күҙемә күренмә!
3. күсм. Тупаҫ, оятһыҙ, әшәке һүҙ. □ Грубое слово. Хәшәп ыскындырыу. Хәшәп һөйләү. Хәшәп ишетеү.
ХӘШӘРӘТ I [ғәр. (Р.: гад; И.: creeping thing; T.: haşarat) и.
1. Ерәнеү, ытырғаныу тойғоһо уятҡан йән эйәһе. □ Гад, гады (змеи, насекомые и т. п.). Баҙҙағы хәшәрәттәр. Хәшәрәттәр һырыған.
2. күсм. Яуыз, бысраҡ уйлы кеше. □ Гадкий, мерзкий (о человеке). Хәшәрәттән ары йөрө. ■ Ғорурлығын юйһа кеше — кеше түгел, бер хәшәрәт, имгәк. М. Кәрим.
3. Әрләгәндә әйтелә. □ Гад, гадина, мерзавец (бранное слово, говорится о человеке, совершившем что-л. отвратительное, мерзкое). Тфү, хәшәрәт!
ХӘШӘРӘТ II [ғәр. (Р.: гадкий; И.: vile; T.: haşarat) с.
Бысраҡ, насар. □ Гадкий, мерзкий (человек, который вызывает отвращение, гадливость). Хәшәрәт кеше. ■ Ғәйзулла Ниғмәтулланың әшәке эштәрен күҙ алдына килтереп: «Бик яман, уҫал, хәшәрәт әҙәм ине улъ. Я. Хамматов.
ХӘШӘРӘТЛЕК (хәшәрәтлеге) (Р.: гадость; И.: nasty thing, smut; T.: pislik) и.
Насар, яуыз эш. □ Гадость, пакость. Хәшәрәтлек ҡылыу. Хәшәрәтлек эшләү. Хәшәрәтлектән һаҡлау.
ХӘШӘРӘТЛӘНЕҮ (хәшәрәтлән-) (Р.: становиться гадким; И.: become vile; T.: kabalaşmak) ҡ.
Хәшәрәткә, әшәкегә әйләнеү, хәшәрәт булыу. □ Становиться гадким, мерзким.
ХӘШӘФ ҮЛӘН (Р.: артишок; И.: artichoke thistle; T.: enginar) и. бот.
Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған эре киртләс япраҡлы, төҙ, бейек һабағының башында ҡатлауланып торған миләүшә төҫөндәге бер тумалаҡ сәскәһе булған күп йыллыҡ үҫемлек. □ Артишок (лат. Супага). V Организмда файҙалы бактериялар һанын арттырыуға һәләтле аҙыҡ: башлы һуған, һарымһаҡ, хәшәф үләне, помидор һәм банан инә. «Һаҡмар», 27 август 2013.
ХӘЯ [ғәр. Др.] и. иҫк. ҡар. хая. Хәяны юғалтыу. Хәяһыҙ күренеш.
ХӘЯЛАТ [ғәр. ÂJLâ] (Р.: необразованность; И.: lack of literacy; T.: cehalet) и. иҫк. кит.
Ҡараңғылыҡ, наҙанлыҡ. □ Необразованность, непросвещённость. Хәялатты бөтөрөү. Хәялатҡа ҡаршы — белем. ■ Ҡайҙа тынлыҡ, ҡайҙа эшһеҙлек, хәялат һәм хафа — унда зиндан, унда гүр. Б. Ишемғол.
ХӘЯТ [ғәр. sip. ] и. иҫк. кит. ҡар. хаят 2. Хәят уяныу. Хәят йәнләнә. Хәят өсөн кәрәк.
444