Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 446
Поиск по словарям
ҺАБАҠ
мышар ағастары, ҡуйы ҡурай еләктәре һабаҡтары уҫкән. С. Ильясов.
2. Билдәле бер оҙонлоҡтағы тегәр еп; һаплам. □ Нитка (на одно вдевание в иголку). Бер һабаҡ еп. Һабаҡ еп өҙөу. Һабаҡ en әҙерләу.
3. Нуҡтаның эйәк аҫтынан үткәреп бәйләнгән бауы; теҙген. □ Повод, һабаҡ осо. Һабаҡты тартыу.
4. диал. Ырыу, нәҫел. □ Потомство. Бер һабаҡ тыуып ҡалды.
ҺАБАҠ II (һабағы) (Р.: учёба; И.: schooling; T.: öğrenim) и. иҫк.
1. Уҡыу-уҡытыу эше, шөғөлө. □ Учёба. Һабаҡҡа барыу. Һабаҡҡа төшөр йәш етеу. Һабаҡ тамамланыу. ■ Ауыр уйҙарға сумған Мөхәмәтша, ғаиләһен уйлай ул. Быйыл Сафаһы һабаҡҡа төшә. М. Хужин.
2. Берәй предмет буйынса уҡыу-уҡытыуға бүленгән ваҡыт; дәрес. □ Урок. Дин һабағы. Һабаҡ башланыу. Һабаҡҡа йөрөу.
■ Мәжит башта Үтәктә Әхмәтзәкиҙең бабаһы Хәбибназар мәҙрәсәһендә уҡыны, унан Троицкиға китеп, Зәйнулла ишандан һабаҡ алды. Р. Байымов.
3. кусм. Эш, ҡылыҡ өсөн тормош тәжрибәһенән алынған ғибрәтле өлгө, аҡыл; фәһем. □ Урок, наука. Һабаҡ булһын һиңә. һаман һабаҡ булмаған. Ғумерлек һабаҡ.
■ һәр хөкөм ҡарары — дәуләтебеҙҙең хоҡуҡ нормаларын боҙорға маташыусылар өсөн һабаҡ ул. X. Зарипов. Тормош — ғибрәт һәм һабаҡ, уның һабаҡ булыр яғы әһәмиәтле. Ғ. Хөсәйенов. • Айыуға аҡыл өйрәткән — таяҡ, йунһеҙгә аҡыл өйрәткән — һабаҡ. Мәҡәл.
♦ Арт һабағын уҡытыу ниндәйҙер яза биреү. □ Проучить. ■ Мөхәмәттең арт һабағын уҡытыу — Илдарҙың башҡа тел-сәрерәк малайҙарға ла ҡаты иҫкәртеуе ине. Р. Байбулатов.
ҺАБАҠ ЕБӘРЕҮ (һабаҡ ебәр ) (Р.: пускать стебли; И.: germinate; T.: filiz sürmek) ҡ.
Һабағы барлыҡҡа килеү (уҫемлектәргә ҡарата). □ Пускать стебли. Ҡыяр һабаҡ ебәргән. Сибек кенә һабаҡ ебәргән.
ҺАБАҠ ЕП (Р.: суровая нитка; И.: thick thread; T.: ip) и. диал.
Кейем тегә торған йыуан еп. □ Суровая нитка. Тун тегергә һабаҡ еп кәрәк ине.
ҺАБАҠҠА УЛТЫРЫУ (һабаҡҡа ултыр-) (Р.: окрепнуть (о растениях)', И.: form up; T.: sağlamlaşmak) ҡ.
һабағы нығынып үҫеү (ғәҙәттә, башаҡлы культураларға ҡарата). □ Окрепнуть (о растениях). Картуф һабаҡҡа ултырған. Томат һабаҡҡа ултырған.
ҺАБАҠҠА ҮҪЕҮ (һабаҡҡа үҫ-) (Р.: вытягиваться (о растениях)', И.: become drawn; T.: uzanmak) ҡ.
һабағы артыҡ ҙурайыу йәки орлоҡ, емеш бирмәй тик һабағы ғына ҙур булып үҫеү. □ Вытягиваться (о растениях). Томат һабаҡҡа уҫкән. Һабаҡҡа уҫеп киткән. Нәҙек булып һабаҡҡа уҫеу.
ҺАБАҠЛАНЫУ (һабаҡлай-) ҡ. төш. ҡар. һабаҡлау, страд, от һабаҡлау. Һабаҡланған энә.
ҺАБАҠЛАТЫУ (һабаҡлат ) ҡ. йөкм. ҡар. һабаҡлау, понуд. от һабаҡлау. Энә һабаҡлатыу. Һабаҡлатып алыу.
ҺАБАҠЛАУ (һабаҡла-) (Р.: вдевать нитку в иголку; И.: thread (a needle); T.: ipliği iğneye geçirmek) ҡ.
Энәгә епте кейҙереү, епле итеү. □ Вдевать нитку в иголку. Энә һабаҡлау. Куҙлекһеҙ һабаҡлау. ■ Мәликә уйланып ултыра бирҙе лә, энәһен зәңгәр еп менән һабаҡланы: кук төҫөндә булһын әйҙә, һауа төҫө — йәшәу, өмөт төҫө. Т. Ғарипова.
ҺАБАҠЛЫ (Р.: стебельчатый; И.: cauline; T.: saplı) с.
1. Һабағы булған. □ Стебельчатый. Оҙон һабаҡлы улән. Йыуан һабаҡлы. Бейек һабаҡлы.
2. Еп үткәрелгән, һабаҡланған (энәгә ҡарата ). □ Иголка со вдетой ниткой, һабаҡлы энә. Һабаҡлы энәне ҡаҙау. ■ Яланбикә, һабаҡлы энә алып, ағаһы менән һөйләшә-һөйләшә төймә ҡаҙай башланы, һ. Дәүләтшина.
ҺАБАҠТАУ (Р.: нитка бус, монет на женском головном уборе; И.: bunch of coral threads; T.: boncuklu ip) и. этн.
Ҡашмау түбәһенән төшөп торған мәрйенле ептәр. □ Нитка бус, монет на женском головном уборе, кашмау. ■ Ҡашмау ғына кейҙем башыма, һабаҡтауы төштө ҡашыма. Сеңләүҙән.
446
мышар ағастары, ҡуйы ҡурай еләктәре һабаҡтары уҫкән. С. Ильясов.
2. Билдәле бер оҙонлоҡтағы тегәр еп; һаплам. □ Нитка (на одно вдевание в иголку). Бер һабаҡ еп. Һабаҡ еп өҙөу. Һабаҡ en әҙерләу.
3. Нуҡтаның эйәк аҫтынан үткәреп бәйләнгән бауы; теҙген. □ Повод, һабаҡ осо. Һабаҡты тартыу.
4. диал. Ырыу, нәҫел. □ Потомство. Бер һабаҡ тыуып ҡалды.
ҺАБАҠ II (һабағы) (Р.: учёба; И.: schooling; T.: öğrenim) и. иҫк.
1. Уҡыу-уҡытыу эше, шөғөлө. □ Учёба. Һабаҡҡа барыу. Һабаҡҡа төшөр йәш етеу. Һабаҡ тамамланыу. ■ Ауыр уйҙарға сумған Мөхәмәтша, ғаиләһен уйлай ул. Быйыл Сафаһы һабаҡҡа төшә. М. Хужин.
2. Берәй предмет буйынса уҡыу-уҡытыуға бүленгән ваҡыт; дәрес. □ Урок. Дин һабағы. Һабаҡ башланыу. Һабаҡҡа йөрөу.
■ Мәжит башта Үтәктә Әхмәтзәкиҙең бабаһы Хәбибназар мәҙрәсәһендә уҡыны, унан Троицкиға китеп, Зәйнулла ишандан һабаҡ алды. Р. Байымов.
3. кусм. Эш, ҡылыҡ өсөн тормош тәжрибәһенән алынған ғибрәтле өлгө, аҡыл; фәһем. □ Урок, наука. Һабаҡ булһын һиңә. һаман һабаҡ булмаған. Ғумерлек һабаҡ.
■ һәр хөкөм ҡарары — дәуләтебеҙҙең хоҡуҡ нормаларын боҙорға маташыусылар өсөн һабаҡ ул. X. Зарипов. Тормош — ғибрәт һәм һабаҡ, уның һабаҡ булыр яғы әһәмиәтле. Ғ. Хөсәйенов. • Айыуға аҡыл өйрәткән — таяҡ, йунһеҙгә аҡыл өйрәткән — һабаҡ. Мәҡәл.
♦ Арт һабағын уҡытыу ниндәйҙер яза биреү. □ Проучить. ■ Мөхәмәттең арт һабағын уҡытыу — Илдарҙың башҡа тел-сәрерәк малайҙарға ла ҡаты иҫкәртеуе ине. Р. Байбулатов.
ҺАБАҠ ЕБӘРЕҮ (һабаҡ ебәр ) (Р.: пускать стебли; И.: germinate; T.: filiz sürmek) ҡ.
Һабағы барлыҡҡа килеү (уҫемлектәргә ҡарата). □ Пускать стебли. Ҡыяр һабаҡ ебәргән. Сибек кенә һабаҡ ебәргән.
ҺАБАҠ ЕП (Р.: суровая нитка; И.: thick thread; T.: ip) и. диал.
Кейем тегә торған йыуан еп. □ Суровая нитка. Тун тегергә һабаҡ еп кәрәк ине.
ҺАБАҠҠА УЛТЫРЫУ (һабаҡҡа ултыр-) (Р.: окрепнуть (о растениях)', И.: form up; T.: sağlamlaşmak) ҡ.
һабағы нығынып үҫеү (ғәҙәттә, башаҡлы культураларға ҡарата). □ Окрепнуть (о растениях). Картуф һабаҡҡа ултырған. Томат һабаҡҡа ултырған.
ҺАБАҠҠА ҮҪЕҮ (һабаҡҡа үҫ-) (Р.: вытягиваться (о растениях)', И.: become drawn; T.: uzanmak) ҡ.
һабағы артыҡ ҙурайыу йәки орлоҡ, емеш бирмәй тик һабағы ғына ҙур булып үҫеү. □ Вытягиваться (о растениях). Томат һабаҡҡа уҫкән. Һабаҡҡа уҫеп киткән. Нәҙек булып һабаҡҡа уҫеу.
ҺАБАҠЛАНЫУ (һабаҡлай-) ҡ. төш. ҡар. һабаҡлау, страд, от һабаҡлау. Һабаҡланған энә.
ҺАБАҠЛАТЫУ (һабаҡлат ) ҡ. йөкм. ҡар. һабаҡлау, понуд. от һабаҡлау. Энә һабаҡлатыу. Һабаҡлатып алыу.
ҺАБАҠЛАУ (һабаҡла-) (Р.: вдевать нитку в иголку; И.: thread (a needle); T.: ipliği iğneye geçirmek) ҡ.
Энәгә епте кейҙереү, епле итеү. □ Вдевать нитку в иголку. Энә һабаҡлау. Куҙлекһеҙ һабаҡлау. ■ Мәликә уйланып ултыра бирҙе лә, энәһен зәңгәр еп менән һабаҡланы: кук төҫөндә булһын әйҙә, һауа төҫө — йәшәу, өмөт төҫө. Т. Ғарипова.
ҺАБАҠЛЫ (Р.: стебельчатый; И.: cauline; T.: saplı) с.
1. Һабағы булған. □ Стебельчатый. Оҙон һабаҡлы улән. Йыуан һабаҡлы. Бейек һабаҡлы.
2. Еп үткәрелгән, һабаҡланған (энәгә ҡарата ). □ Иголка со вдетой ниткой, һабаҡлы энә. Һабаҡлы энәне ҡаҙау. ■ Яланбикә, һабаҡлы энә алып, ағаһы менән һөйләшә-һөйләшә төймә ҡаҙай башланы, һ. Дәүләтшина.
ҺАБАҠТАУ (Р.: нитка бус, монет на женском головном уборе; И.: bunch of coral threads; T.: boncuklu ip) и. этн.
Ҡашмау түбәһенән төшөп торған мәрйенле ептәр. □ Нитка бус, монет на женском головном уборе, кашмау. ■ Ҡашмау ғына кейҙем башыма, һабаҡтауы төштө ҡашыма. Сеңләүҙән.
446