Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 453
Поиск по словарям
ҺАҘАҒАН
2. Өҫтән һалынып төшөп тороу. □ Свисать; прижиматься. Ботаҡ һағып тора. Йылғаға тал һағый.
ҺАҒЫШ (Р.: тоска; И.: melancholy; yearning; T.: kasvet) и.
1. Һағыныу тойғоһо. □ Тоска, грусть. ■ Серҙәрем куп, серҙәшем юҡ, эҫтәрем һағыш ҡына. Халыҡ йырынан. Тулған ай Йәнтимерҙең куңеленә бала саҡтан уҡ һағыш ҡатыш ниндәйҙер ғәм һала ине. М. Кәрим.
2. миф. Мифлаштырылған тойғо. □ Тоска, грусть; олицетворение чувства. ■ Башыма хәсрәт керҙе, йөрәгемә һағыш һарылды шул. Г. Яҡупова.
ҺАҒЫШЛАНЫУ (һағышлан-) (Р.: тос ковать; И.: yearn for; T.: özlem duymak) ҡ.
һағыш тойғоһон кисереү. П Тосковать, грустить. Куңел һағышланыу, һағынып һағышланыу. Һағышланып йөрөу. ■ Ҡара көндәремә яҡты һарҡа, һағышлана бара йырҙарым. М. Хисамова.
ҺАҒЫШЛЫ (Р.: грустный; И.: sad; Т.: hüzünlü) с.
Һағыш тойғоһона тулы; моңһоу, бойоҡ.
□ Грустный, печальный, һағышлы моң. Һағышлы йыр. Я Моңло ҡурай тауышына ҡушылып йырлаған оҙон, һағышлы көйҙәр кукрәктең әллә ҡайһы еренән, тау аҫтынан урғылып сыҡҡан көслө шишмә һымаҡ, аға ла аға. Я. Хамматов. Һағышлы юлдарға оҙатма, ҡалам бит ғазаплы тоҙаҡта. М. Хисамова.
ҺАҘ (Р.: болото; И.: bog, marsh; T.: bataklık) и.
1. Аҫтан һыу йыйылып ятҡан батҡаҡ ер.
□ Болото, топь, трясина. / Болотный, һаҙға батыу. Һаҙға әйләнеу. Һаҙ уләне. һаҙ еҫе. М һаҙға томан төштө инде, һаҙ ҡарағаттары беште инде. Халыҡ йырынан. Көтөу ҡуҙғалып китеугә, ҡатын-ҡыҙ.. шифалы улән менән татлы балтырған йыймаҡҡа һаҙ буйына төштө. И. Ноғманов.
2. диал. Үтеп сыҡҡыһыҙ ҡуйы ағаслыҡ; шырлыҡ. □ Чаща, дебри. Һаҙҙан сығыу. Һаҙға инеу. Һаҙ буйлап барыу.
3. Бәләкәй йылға буйында йә һыулы батҡыл ерҙә үҫкән ваҡ ағаслыҡ, ҡыуаҡлыҡ.
□ Мелкий кустарник, растущий на боло
тистой местности. Һаҙ араһына инеу. Һаҙҙа сәпсектәр сырылдаша.
4. миф. Ҡурҡыныс, хәүефле урын, түбәнге донъя менән бәйле ер. □ Болото (в мифологии — опасное место, место скопления нечистой силы). Н һаҙлы урынға өй һалырға ярамай. «Башҡорт мифологияһы »нан.
ҺАҘА (Р.: болото; И.: fern; T.: bataklık) и. диал. ҡар. һаҙлыҡ.
Аҫтан һыу йыйылып ятҡан упҡаҡ ер. □ Болото. / Болотный, һаҙаға батыу, һаҙа-ға әйләнеу.
ҺАҘАҒАЙ (Р.: северное сияние; И.: Northern lights; T.: kuzey ışığı) u.
1. Космостан атмосфераға ингән өлөшсәләр ағымы хәрәкәте менән барлыҡҡа килеп, атмосфера өҫтөн яҡтыртып ебәрә торған яҡтылыҡ нурҙары. □ Северное сияние.
2. диал. Бик алыҫта, офоҡта күк күкрәмәй генә ялтлаған йәшен уты; ялағай. □ Зарница. Һаҙағай өҙлөкһөҙ ялтырай. М Ер менән кук арауығындағы һаҙағай уйыны ауылда ураҡ мәле етеуен белдерҙе. «Ағиҙел», № 4,
2011.
3. миф. Мифлаштырылған күренеш. □ Северное сияние; олицетворение природного явления, һаҙағай уйнау. ■ һаҙағай уйнаһа, арыш уҫә. «Башҡорт мифология -һы»нан.
ҺАҘАҒАН I (Р.: многолетний; И.: aged; T.: eski) с.
1. Оҙаҡ һаҡланған, былтырғы, оҙаҡ торған. □ Многолетний, долголетний, долго хранившийся, прошлогодний, һаҙаған бесән. һаҙаған май. һаҙаған имән. ■ Яхия остаҙының әйткәнен һ уҙһеҙ утәп өйрәнгән, уҙе ир ҡорона баҫҡан һаҙаған шәкерт, ашығып сығып та юғалды. Ғ. Хөсәйенов.
2. Оҙаҡ өйләнмәй йөрөгән ир-егет йәки кейәүгә сыҡмаған, ултырған ҡыҙ. □ Бобыль или старая дева, һаҙаған егет. Һаҙаған ҡыҙ. ■ Һаҙаған еҙнәй — һаран еҙнәй! — тип көлдө балдыҙҙары Әхмәтйәнгә. И. Ноғманов.
3. Оҙаҡ йәшәгән (кешегә ҡарата). ■ Долгоживущий. / Долгожитель. Һаҙаған ҡарт. Һаҙаған ҡарсыҡ.
ҺАҘАҒАН II и. диал. ҡар. һаҙағай 2.
453
2. Өҫтән һалынып төшөп тороу. □ Свисать; прижиматься. Ботаҡ һағып тора. Йылғаға тал һағый.
ҺАҒЫШ (Р.: тоска; И.: melancholy; yearning; T.: kasvet) и.
1. Һағыныу тойғоһо. □ Тоска, грусть. ■ Серҙәрем куп, серҙәшем юҡ, эҫтәрем һағыш ҡына. Халыҡ йырынан. Тулған ай Йәнтимерҙең куңеленә бала саҡтан уҡ һағыш ҡатыш ниндәйҙер ғәм һала ине. М. Кәрим.
2. миф. Мифлаштырылған тойғо. □ Тоска, грусть; олицетворение чувства. ■ Башыма хәсрәт керҙе, йөрәгемә һағыш һарылды шул. Г. Яҡупова.
ҺАҒЫШЛАНЫУ (һағышлан-) (Р.: тос ковать; И.: yearn for; T.: özlem duymak) ҡ.
һағыш тойғоһон кисереү. П Тосковать, грустить. Куңел һағышланыу, һағынып һағышланыу. Һағышланып йөрөу. ■ Ҡара көндәремә яҡты һарҡа, һағышлана бара йырҙарым. М. Хисамова.
ҺАҒЫШЛЫ (Р.: грустный; И.: sad; Т.: hüzünlü) с.
Һағыш тойғоһона тулы; моңһоу, бойоҡ.
□ Грустный, печальный, һағышлы моң. Һағышлы йыр. Я Моңло ҡурай тауышына ҡушылып йырлаған оҙон, һағышлы көйҙәр кукрәктең әллә ҡайһы еренән, тау аҫтынан урғылып сыҡҡан көслө шишмә һымаҡ, аға ла аға. Я. Хамматов. Һағышлы юлдарға оҙатма, ҡалам бит ғазаплы тоҙаҡта. М. Хисамова.
ҺАҘ (Р.: болото; И.: bog, marsh; T.: bataklık) и.
1. Аҫтан һыу йыйылып ятҡан батҡаҡ ер.
□ Болото, топь, трясина. / Болотный, һаҙға батыу. Һаҙға әйләнеу. Һаҙ уләне. һаҙ еҫе. М һаҙға томан төштө инде, һаҙ ҡарағаттары беште инде. Халыҡ йырынан. Көтөу ҡуҙғалып китеугә, ҡатын-ҡыҙ.. шифалы улән менән татлы балтырған йыймаҡҡа һаҙ буйына төштө. И. Ноғманов.
2. диал. Үтеп сыҡҡыһыҙ ҡуйы ағаслыҡ; шырлыҡ. □ Чаща, дебри. Һаҙҙан сығыу. Һаҙға инеу. Һаҙ буйлап барыу.
3. Бәләкәй йылға буйында йә һыулы батҡыл ерҙә үҫкән ваҡ ағаслыҡ, ҡыуаҡлыҡ.
□ Мелкий кустарник, растущий на боло
тистой местности. Һаҙ араһына инеу. Һаҙҙа сәпсектәр сырылдаша.
4. миф. Ҡурҡыныс, хәүефле урын, түбәнге донъя менән бәйле ер. □ Болото (в мифологии — опасное место, место скопления нечистой силы). Н һаҙлы урынға өй һалырға ярамай. «Башҡорт мифологияһы »нан.
ҺАҘА (Р.: болото; И.: fern; T.: bataklık) и. диал. ҡар. һаҙлыҡ.
Аҫтан һыу йыйылып ятҡан упҡаҡ ер. □ Болото. / Болотный, һаҙаға батыу, һаҙа-ға әйләнеу.
ҺАҘАҒАЙ (Р.: северное сияние; И.: Northern lights; T.: kuzey ışığı) u.
1. Космостан атмосфераға ингән өлөшсәләр ағымы хәрәкәте менән барлыҡҡа килеп, атмосфера өҫтөн яҡтыртып ебәрә торған яҡтылыҡ нурҙары. □ Северное сияние.
2. диал. Бик алыҫта, офоҡта күк күкрәмәй генә ялтлаған йәшен уты; ялағай. □ Зарница. Һаҙағай өҙлөкһөҙ ялтырай. М Ер менән кук арауығындағы һаҙағай уйыны ауылда ураҡ мәле етеуен белдерҙе. «Ағиҙел», № 4,
2011.
3. миф. Мифлаштырылған күренеш. □ Северное сияние; олицетворение природного явления, һаҙағай уйнау. ■ һаҙағай уйнаһа, арыш уҫә. «Башҡорт мифология -һы»нан.
ҺАҘАҒАН I (Р.: многолетний; И.: aged; T.: eski) с.
1. Оҙаҡ һаҡланған, былтырғы, оҙаҡ торған. □ Многолетний, долголетний, долго хранившийся, прошлогодний, һаҙаған бесән. һаҙаған май. һаҙаған имән. ■ Яхия остаҙының әйткәнен һ уҙһеҙ утәп өйрәнгән, уҙе ир ҡорона баҫҡан һаҙаған шәкерт, ашығып сығып та юғалды. Ғ. Хөсәйенов.
2. Оҙаҡ өйләнмәй йөрөгән ир-егет йәки кейәүгә сыҡмаған, ултырған ҡыҙ. □ Бобыль или старая дева, һаҙаған егет. Һаҙаған ҡыҙ. ■ Һаҙаған еҙнәй — һаран еҙнәй! — тип көлдө балдыҙҙары Әхмәтйәнгә. И. Ноғманов.
3. Оҙаҡ йәшәгән (кешегә ҡарата). ■ Долгоживущий. / Долгожитель. Һаҙаған ҡарт. Һаҙаған ҡарсыҡ.
ҺАҘАҒАН II и. диал. ҡар. һаҙағай 2.
453