Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 460
Поиск по словарям
ҺАЙЛАУ
ҺАЙЛАУ III (һайла-) (Р.: громко кричать; И.: hoot; T.: haykırmak) ҡ. диал.
Һай итеп, ҡысҡырып. □ Громко кричать, издавать громкий возглас. Береһе һайлап ҡысҡырып ебәрҙе.
ҺАЙЛАУСЫ (Р.: избиратель; И.: elector; T.: seçmen) и.
Һайлауҙа (II) ҡатнашҡан, ҡатнашырға хоҡуғы булған кеше. □ Избиратель, һайлаусылар менән осрашыу. Һайлаусылар исемлеге. Һайлаусыларҙың әуҙемлеге.
ҺАЙ Л АШЫУ (һайлаш-) ҡ. урт. ҡар. һайлау 1. взаимн. от һайлау 1. Кулдәк һайлашыу. Баҙарҙа емеш һайлашыу.
ҺАЙЛЫҠ (һайлығы) (Р.: отмель; И.: shallows; T.: sığlık) и.
һыуҙың һай урыны. □ Отмель, мель. Ҡомло һайлыҡ. Һайлыҡтан кисеу. Һайлыҡта селбәрәләр мыжғый.
ҺАЙМАН I (Р.: посуда; И.: ware; dishes; T.: kaplar) и. иҫк.
һауыт-һаба. □ Посуда. Турҙә һаймандар ҡуйылған. Һаймандар ҡыйралыу. ■ Табын оҙон көнгә һуҙылды, ҡунаҡтарҙы оҙатҡас та әле һайманды йыуып урынлаштырғансы эңер төштө. X. Тапаҡов.
ҺАЙМАН II (Р.: кольчуга; И.: coat of mail; T.: zırh) и. иҫк.
Тимер күлдәк. □ Кольчуга, һайман кейеу.
ҺАЙПАҠ (һ ай п ағы) (Р.: суконные чулки; И.: felt stockings; T.: çuha çorap) и. диал.
Тула ойоҡ. □ Суконные чулки. Һайпаҡ кейеу. Көҙгө йөндән һайпаҡ бәйләу.
ҺАЙРАР (Р.: певчий; И.: singing; Т.: ötücü) с.
Һайрай торған. □ Певчий. Һайрар ҡоштар. М [Таштуғайҙың] һаҙҙарында һайрар ҡоштары юҡ, моңло ҡошҡайҙары ҡаҙ икән. Халыҡ йырынан.
ҺАЙРАТЫУ (һайрат-) ҡ. йөкм. ҡар. һайрау, понуд. от һайрау. ■ Һары һандуғас балаһын ҡулдарымда һайратам. Халыҡ йырынан.
ҺАЙРАУ (һайра-) (Р.: петь; И.: twitter; T.: ötmek) ҡ.
1. Төрлө матур, моңло тауыш менән көй-ләү (ҡошҡа ҡарата). □ Петь, щебетать. // Пение, щебетание (о птицах). Яңғыратып
һайрау. Һандуғас һайрауы. ■ Урал буйҡай-ҙары, ай, урманлыҡ, ҡошҡайҙары һайрай башында. Халыҡ йырынан. Апрель бөтмәҫ борон уҡ уләндәр йәшәрҙе, ҡоштар һайрай башланы, кулдә аҡ сабаҡтар һикерешеп уйнаны. М. Кәрим.
2. кусм. Алдау, арбау ниәте менән матур итеп, килештереп һөйләү. □ Обманывать; привирать; плутовать. Матур һайрау. Килештереп һайрау. Файҙаһыҙға һайрау. ■ Улар [малайҙар] бөтә урамды бер итеп шарлауыҡ эсендә сабышып уйнаусы ваҡ малайҙарҙың сыр-сыуына ла, Гөлнурҙың өҙлөкһөҙ һайрауына ла иғтибар итмәйҙәр. М. Кәрим.
ҺАЙРАШЫУ (һайраш ) ҡ.
1. урт. ҡар. һайрау, взаимн. от һайрау. Коштар һайраша.
2. кусм. Күңелле итеп, кинәнеп һөйләшеү.
□ Любезничать, щебетать. Куңелле һайрашалар. Эй, һайраша былар!
ҺАЙТ (Р.: эй, гей; И.: look here!; T.: hey!) ымл.
1. Өркөтөү, тертләтеү һүҙе (кемдеңдер ҡасып барғанын куреп ҡалғанда әйтелә).
□ Эй, гей (возглас, которым отпугивают, говорится при виде кого-л. убегающего), һайт, тотоғоҙ, ебәрмәгеҙ!
2. Һөрәнләп мал ҡыуғанда әйтелә. □ Гей, гей-гей (возглас, которым отгоняют лошадей, коров и т. п.). ■ [Аттар].. һөлөк кеуек йылҡылдап, тейен кеуек уйнаҡлап тора, һайт тип бер ҡыйҡыулап ебәр, уҡ кеуек атылыр һымаҡ. Ғ. Хөсәйенов.
♦ һайт тигәндә тайт тип тороу бик ыңғайлы, бик тыңлаулы булыу. □ Всегда быть готовым исполнить что-л. һайт тигәндә тайт тип тормай хәҙерге йәштәр.
ҺАЙТЛАУ (һайтла-) (Р.: гикать; И.: hoot; whoop!; T.: haykırmak) ҡ.
Һайт тип ҡысҡырыу, һайт тип ҡыуыу.
□ Гикать (издавать крик при отгоне). Көтөуселәр һайтлай. Һайтлап ҡыуыу.
ҺАЙТ-ҺАЙТЛАУ (һайт-һайтла-) (Р.: гикать; И.: hoot; T.: haykırmak) ҡ.
һайт, һайт тип һөрән һалып ҡысҡырыу.
□ Гикать (издавать крик при отгоне), һайт-һайтлап ат ҡыуыу. Н Ерән ҡашҡаны,
460
ҺАЙЛАУ III (һайла-) (Р.: громко кричать; И.: hoot; T.: haykırmak) ҡ. диал.
Һай итеп, ҡысҡырып. □ Громко кричать, издавать громкий возглас. Береһе һайлап ҡысҡырып ебәрҙе.
ҺАЙЛАУСЫ (Р.: избиратель; И.: elector; T.: seçmen) и.
Һайлауҙа (II) ҡатнашҡан, ҡатнашырға хоҡуғы булған кеше. □ Избиратель, һайлаусылар менән осрашыу. Һайлаусылар исемлеге. Һайлаусыларҙың әуҙемлеге.
ҺАЙ Л АШЫУ (һайлаш-) ҡ. урт. ҡар. һайлау 1. взаимн. от һайлау 1. Кулдәк һайлашыу. Баҙарҙа емеш һайлашыу.
ҺАЙЛЫҠ (һайлығы) (Р.: отмель; И.: shallows; T.: sığlık) и.
һыуҙың һай урыны. □ Отмель, мель. Ҡомло һайлыҡ. Һайлыҡтан кисеу. Һайлыҡта селбәрәләр мыжғый.
ҺАЙМАН I (Р.: посуда; И.: ware; dishes; T.: kaplar) и. иҫк.
һауыт-һаба. □ Посуда. Турҙә һаймандар ҡуйылған. Һаймандар ҡыйралыу. ■ Табын оҙон көнгә һуҙылды, ҡунаҡтарҙы оҙатҡас та әле һайманды йыуып урынлаштырғансы эңер төштө. X. Тапаҡов.
ҺАЙМАН II (Р.: кольчуга; И.: coat of mail; T.: zırh) и. иҫк.
Тимер күлдәк. □ Кольчуга, һайман кейеу.
ҺАЙПАҠ (һ ай п ағы) (Р.: суконные чулки; И.: felt stockings; T.: çuha çorap) и. диал.
Тула ойоҡ. □ Суконные чулки. Һайпаҡ кейеу. Көҙгө йөндән һайпаҡ бәйләу.
ҺАЙРАР (Р.: певчий; И.: singing; Т.: ötücü) с.
Һайрай торған. □ Певчий. Һайрар ҡоштар. М [Таштуғайҙың] һаҙҙарында һайрар ҡоштары юҡ, моңло ҡошҡайҙары ҡаҙ икән. Халыҡ йырынан.
ҺАЙРАТЫУ (һайрат-) ҡ. йөкм. ҡар. һайрау, понуд. от һайрау. ■ Һары һандуғас балаһын ҡулдарымда һайратам. Халыҡ йырынан.
ҺАЙРАУ (һайра-) (Р.: петь; И.: twitter; T.: ötmek) ҡ.
1. Төрлө матур, моңло тауыш менән көй-ләү (ҡошҡа ҡарата). □ Петь, щебетать. // Пение, щебетание (о птицах). Яңғыратып
һайрау. Һандуғас һайрауы. ■ Урал буйҡай-ҙары, ай, урманлыҡ, ҡошҡайҙары һайрай башында. Халыҡ йырынан. Апрель бөтмәҫ борон уҡ уләндәр йәшәрҙе, ҡоштар һайрай башланы, кулдә аҡ сабаҡтар һикерешеп уйнаны. М. Кәрим.
2. кусм. Алдау, арбау ниәте менән матур итеп, килештереп һөйләү. □ Обманывать; привирать; плутовать. Матур һайрау. Килештереп һайрау. Файҙаһыҙға һайрау. ■ Улар [малайҙар] бөтә урамды бер итеп шарлауыҡ эсендә сабышып уйнаусы ваҡ малайҙарҙың сыр-сыуына ла, Гөлнурҙың өҙлөкһөҙ һайрауына ла иғтибар итмәйҙәр. М. Кәрим.
ҺАЙРАШЫУ (һайраш ) ҡ.
1. урт. ҡар. һайрау, взаимн. от һайрау. Коштар һайраша.
2. кусм. Күңелле итеп, кинәнеп һөйләшеү.
□ Любезничать, щебетать. Куңелле һайрашалар. Эй, һайраша былар!
ҺАЙТ (Р.: эй, гей; И.: look here!; T.: hey!) ымл.
1. Өркөтөү, тертләтеү һүҙе (кемдеңдер ҡасып барғанын куреп ҡалғанда әйтелә).
□ Эй, гей (возглас, которым отпугивают, говорится при виде кого-л. убегающего), һайт, тотоғоҙ, ебәрмәгеҙ!
2. Һөрәнләп мал ҡыуғанда әйтелә. □ Гей, гей-гей (возглас, которым отгоняют лошадей, коров и т. п.). ■ [Аттар].. һөлөк кеуек йылҡылдап, тейен кеуек уйнаҡлап тора, һайт тип бер ҡыйҡыулап ебәр, уҡ кеуек атылыр һымаҡ. Ғ. Хөсәйенов.
♦ һайт тигәндә тайт тип тороу бик ыңғайлы, бик тыңлаулы булыу. □ Всегда быть готовым исполнить что-л. һайт тигәндә тайт тип тормай хәҙерге йәштәр.
ҺАЙТЛАУ (һайтла-) (Р.: гикать; И.: hoot; whoop!; T.: haykırmak) ҡ.
Һайт тип ҡысҡырыу, һайт тип ҡыуыу.
□ Гикать (издавать крик при отгоне). Көтөуселәр һайтлай. Һайтлап ҡыуыу.
ҺАЙТ-ҺАЙТЛАУ (һайт-һайтла-) (Р.: гикать; И.: hoot; T.: haykırmak) ҡ.
һайт, һайт тип һөрән һалып ҡысҡырыу.
□ Гикать (издавать крик при отгоне), һайт-һайтлап ат ҡыуыу. Н Ерән ҡашҡаны,
460