Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 466
Поиск по словарям
ҺАҠЛАУ
защищать. // Оборона, защита. Тыуған ерҙе һаҡлау. В Атҡайҙарға атланып, яуҙар сабып, ил һаҡлаған беҙҙең аталар. Халыҡ йырынан. Кусем ауылын көнө-төнө һаҡлап, ҡурсалап торған кеуек, куккә олғашҡан, армыт-армыт булып көнсығышҡа һуҙылған Кырҡты тауының мәңге онотолмаҫлыҡ йәмле куренештәре уйландыра. Р. Өмөтбаев. • Дошмандан илең һаҡла, ярамһаҡтан серең һаҡла. Әйтем.
7. Насар тәьҫир, хәүеф-хәтәрҙән ҡурсыу. □ Беречь, оберегать. Бәлә-ҡазанан һаҡлау. ■ [Һәубән — Нәркәскә:] Айырманым кулеңдән, һаҡлап ҡалдым улемдән. «Аҡбуҙат».
8. Күҙ уңында тотоп, өҙлөкһөҙ күҙәтеү; ҡарауыллау. □ Охранять. В [Батша -һанаттарына:] Яҡшы итеп кейендерегеҙ, теләгән нәмәһен ашатығыҙ-эсерегеҙ, уҙен һаҡлап ҡына йөрөтөгөҙ, ҡасып китмәһен. Әкиәттән.
9. Боҙмай, үҙгәртмәй, тарҡатыуға юл ҡуймай, булған көйө дауам иттереү, тормошҡа ашырыу. □ Соблюдать. // Соблюдение. Ғәҙәт һаҡлау. Тәртип һаҡлау. В Ил намыҫын һаҡлап, яуға сығыу — батыр егеттәрҙең бурысы. Халыҡ йырынан.
10. Онотмай иҫтә тотоу, күңелдә йөрөтөү (төрлө хис-тойғоно һ. б.). □ Хранить. Асыу һаҡлау. Йылы хистәр һаҡлау. Үпкә һаҡлау.
11. Башҡаларға белдермәй үҙеңдә тотоу (сер, һуҙҙе һ. б.). □ Хранить. Куңелдә сер һаҡлау. Һуҙ һаҡлау.
12. мыҫҡ. Берәй нәмә йәки кеше янында тиккә, файҙаһыҙға ваҡыт үткәреүгә ҡарата әйтелә. □ Охранять. В [Әбей:]Бында һерәйеп ултырған сыуалды һаҡлап ятыуҙан файҙа сыҡмаҫ, улым. Илгә сығып, өҫ-башыңды бөтәйтеу яйын ҡарар инең. Әкиәттән. Эшкә кунеккән әрһеҙ ауыл кешеләре ҡаҡ урындыҡ һаҡлап тик ятыуҙан тамам биҙһә, ҡаланыҡыларға булды ни ҙә, булманы ни. И. Ноғманов.
13. миф. Баланы, ауырлы ҡатынды ҡара көстәрҙән һаҡлаусы магик ысул. □ Магические действия, направленные на охрану новорождённых, беременных, рожениц и покойников от воздействия нечистой силы. Сабыйҙы ҡара көстәрҙән һаҡлау өсөн уны
40 көнгә тиклем яңғыҙын өйҙә ҡалдырмайҙар.
♦ Алла һаҡлаһын нимәнеңдер шулай булыуын теләмәгәндә әйтелә. □ Боже упаси.
ҺАҠЛАУ II (Р.: заповедник; И.: nature reserve; T.: milli orman) и.
Тәбиғәттең кеше ҡулын тейҙермәй һаҡланған урыны. □ Заповедник. Охраняемое место, һаҡлау урманы, һаҡлауҙа һунар итеу тыйыла.
ҺАҠЛАУ ЕҢГӘ (Р .: невестка; И.: sisterin law; T.: yenge) и. этн.
Боронғо йола буйынса, ире үлеп китһә, ҡәйнешенә барырға тейеш булған еңгә.
□ Невестка (жена старшего брата), которая, если погибнет муж, должна была выйти замуж за его брата. В [Егет:] Рәйсә — минең һаҡлау еңгә, ағай улһә, минеке була. Хикәйәттән.
ҺАҠЛАШЫУ (һаҡлаш-) ҡ. урт. ҡар. һаҡлау 1,2,4, 5. взаимн. от һаҡлау 1, 2,4, 5. Урман һаҡлашыу.
ҺАҠЛЫ (Р.: охраняемый; И.: guarded; T.: saklı) с.
1. Яу, һөжүмдән, урлауҙан, төрлө хаслыҡтан һаҡланылған. □ Охраняемый, оберегаемый. һаҡлы биләмә. Һаҡлы йорт.
2. Нәмәне һаҡлап, әрәм-шәрәм итмәй тотоусан; һаҡсыл. □ Экономный, бережливый. • Һаҡлының һағы ятыр, һаҡһыҙҙың башы ҡатыр. Әйтем.
ҺАҠЛЫҠ (һаҡлығы) (Р .: предосторожность; И.: caution; T.: ihtiyat) и.
1. Хәүеф-хәтәр, төрлө шик-шомдан һаҡланыуға йүнәлтелгән уяулыҡ, абайлыҡ.
□ Предосторожность, осторожность, һаҡлыҡ сараһы. Һаҡлыҡты юғалтыу. В Хисмәтулла эттәр өргәнгә һәм һаҡлыҡ менән ишек шаҡыған тауышҡа һиҫкәнеп уянды. Я. Хамматов. Батырхан ҙур һаҡлыҡ менән ҡауланды ҡайырҙы. И. Ноғманов.
2. Ҡылыҡ, ҡыланыштағы йомшаҡлыҡ, әҙәплелек; иплелек. □ Осторожность, аккуратность. һаҡлыҡ менән һөйләу. һаҡлыҡ менән тотоу. В Ғабдулла атаһы мираҫын һаҡлыҡ менән генә алды ла кукрәгенең уң яғына таҡты. М. Кәрим.
466
защищать. // Оборона, защита. Тыуған ерҙе һаҡлау. В Атҡайҙарға атланып, яуҙар сабып, ил һаҡлаған беҙҙең аталар. Халыҡ йырынан. Кусем ауылын көнө-төнө һаҡлап, ҡурсалап торған кеуек, куккә олғашҡан, армыт-армыт булып көнсығышҡа һуҙылған Кырҡты тауының мәңге онотолмаҫлыҡ йәмле куренештәре уйландыра. Р. Өмөтбаев. • Дошмандан илең һаҡла, ярамһаҡтан серең һаҡла. Әйтем.
7. Насар тәьҫир, хәүеф-хәтәрҙән ҡурсыу. □ Беречь, оберегать. Бәлә-ҡазанан һаҡлау. ■ [Һәубән — Нәркәскә:] Айырманым кулеңдән, һаҡлап ҡалдым улемдән. «Аҡбуҙат».
8. Күҙ уңында тотоп, өҙлөкһөҙ күҙәтеү; ҡарауыллау. □ Охранять. В [Батша -һанаттарына:] Яҡшы итеп кейендерегеҙ, теләгән нәмәһен ашатығыҙ-эсерегеҙ, уҙен һаҡлап ҡына йөрөтөгөҙ, ҡасып китмәһен. Әкиәттән.
9. Боҙмай, үҙгәртмәй, тарҡатыуға юл ҡуймай, булған көйө дауам иттереү, тормошҡа ашырыу. □ Соблюдать. // Соблюдение. Ғәҙәт һаҡлау. Тәртип һаҡлау. В Ил намыҫын һаҡлап, яуға сығыу — батыр егеттәрҙең бурысы. Халыҡ йырынан.
10. Онотмай иҫтә тотоу, күңелдә йөрөтөү (төрлө хис-тойғоно һ. б.). □ Хранить. Асыу һаҡлау. Йылы хистәр һаҡлау. Үпкә һаҡлау.
11. Башҡаларға белдермәй үҙеңдә тотоу (сер, һуҙҙе һ. б.). □ Хранить. Куңелдә сер һаҡлау. Һуҙ һаҡлау.
12. мыҫҡ. Берәй нәмә йәки кеше янында тиккә, файҙаһыҙға ваҡыт үткәреүгә ҡарата әйтелә. □ Охранять. В [Әбей:]Бында һерәйеп ултырған сыуалды һаҡлап ятыуҙан файҙа сыҡмаҫ, улым. Илгә сығып, өҫ-башыңды бөтәйтеу яйын ҡарар инең. Әкиәттән. Эшкә кунеккән әрһеҙ ауыл кешеләре ҡаҡ урындыҡ һаҡлап тик ятыуҙан тамам биҙһә, ҡаланыҡыларға булды ни ҙә, булманы ни. И. Ноғманов.
13. миф. Баланы, ауырлы ҡатынды ҡара көстәрҙән һаҡлаусы магик ысул. □ Магические действия, направленные на охрану новорождённых, беременных, рожениц и покойников от воздействия нечистой силы. Сабыйҙы ҡара көстәрҙән һаҡлау өсөн уны
40 көнгә тиклем яңғыҙын өйҙә ҡалдырмайҙар.
♦ Алла һаҡлаһын нимәнеңдер шулай булыуын теләмәгәндә әйтелә. □ Боже упаси.
ҺАҠЛАУ II (Р.: заповедник; И.: nature reserve; T.: milli orman) и.
Тәбиғәттең кеше ҡулын тейҙермәй һаҡланған урыны. □ Заповедник. Охраняемое место, һаҡлау урманы, һаҡлауҙа һунар итеу тыйыла.
ҺАҠЛАУ ЕҢГӘ (Р .: невестка; И.: sisterin law; T.: yenge) и. этн.
Боронғо йола буйынса, ире үлеп китһә, ҡәйнешенә барырға тейеш булған еңгә.
□ Невестка (жена старшего брата), которая, если погибнет муж, должна была выйти замуж за его брата. В [Егет:] Рәйсә — минең һаҡлау еңгә, ағай улһә, минеке була. Хикәйәттән.
ҺАҠЛАШЫУ (һаҡлаш-) ҡ. урт. ҡар. һаҡлау 1,2,4, 5. взаимн. от һаҡлау 1, 2,4, 5. Урман һаҡлашыу.
ҺАҠЛЫ (Р.: охраняемый; И.: guarded; T.: saklı) с.
1. Яу, һөжүмдән, урлауҙан, төрлө хаслыҡтан һаҡланылған. □ Охраняемый, оберегаемый. һаҡлы биләмә. Һаҡлы йорт.
2. Нәмәне һаҡлап, әрәм-шәрәм итмәй тотоусан; һаҡсыл. □ Экономный, бережливый. • Һаҡлының һағы ятыр, һаҡһыҙҙың башы ҡатыр. Әйтем.
ҺАҠЛЫҠ (һаҡлығы) (Р .: предосторожность; И.: caution; T.: ihtiyat) и.
1. Хәүеф-хәтәр, төрлө шик-шомдан һаҡланыуға йүнәлтелгән уяулыҡ, абайлыҡ.
□ Предосторожность, осторожность, һаҡлыҡ сараһы. Һаҡлыҡты юғалтыу. В Хисмәтулла эттәр өргәнгә һәм һаҡлыҡ менән ишек шаҡыған тауышҡа һиҫкәнеп уянды. Я. Хамматов. Батырхан ҙур һаҡлыҡ менән ҡауланды ҡайырҙы. И. Ноғманов.
2. Ҡылыҡ, ҡыланыштағы йомшаҡлыҡ, әҙәплелек; иплелек. □ Осторожность, аккуратность. һаҡлыҡ менән һөйләу. һаҡлыҡ менән тотоу. В Ғабдулла атаһы мираҫын һаҡлыҡ менән генә алды ла кукрәгенең уң яғына таҡты. М. Кәрим.
466