Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 545
Поиск по словарям
ҺИПТЕРЕҮ
[Марияның] биттәренән туҡтауһыҙ тир аға. А. Таһиров.
ҺИПКЕН I (Р.: веяние; И.: influence, breath; T.: esinti) и. диал. ҡар. ипкен I.
Нимәнеңдер тәьҫире, шауҡымы. □ Веяние, воздействие, дуновение. ■ Ошо һуҙҙәрҙе уҡығас та, Мәхмузәнең йөҙөнә ҡайнар һип-кен бәрлеккәндәй булды. Ш. Янбаев, һипкелле ҡыҙ! һипкелдәренән биттәремә һипкен бәрҙе. Р. Бикбаев.
ҺИПКЕН II и. диал. ҡар. һикә. Ер өҫтөн һипкен ҡаплаған. Эҫе һипкен.
ҺИПЛӘНЕҮ (һиплән-) ҡ. төш. ҡар. һипләү 1. страд, от һипләү 1. һипләнгән өй. Бура һипләнгән. Бурәнәнең яңы ғына һилләнгәне һиҙелә.
ҺИПЛӘТЕҮ (һипләт-) ҡ. йөкм. ҡар. һипләү 2. понуд. от һипләү 2. Өйҙө һипләтеу. Курше-куләндән һипләтеу. Мунса бураһын һипләтеу.
ҺИПЛӘҮ (һиплә-) (Р.: чинить; И.: repair, fix, renovate; T.: tamir etmek) ҡ.
1. Бура йәки башҡа берәй ҡоролманың серегән, иҫкергән ерен яңыртып йүнәтеү. □ Чинить, обновлять, подновлять (о срубах, домах и т. д.). М Килгән мулла «мәсет» тине, халыҡ емерелеп бөткән мәсетен hymen, һипләп һалып та ҡуйҙы, «мәҙрәсә» тине, уныһына ла урынын, рәтен тапты. Ғ. Хөсәйенов. Зәки өйөн һипләне, селтәрле тәҙрәле киң, оҙон терраса эшләне. И. Абдуллин.
2. Рәткә, тәртипкә килтереү; йүнәтеү, ипләү. □ Прилаживать, приводить в порядок, чинить. ■ Көлтәләрҙе һипләп ҙуратҡа һалғас, Ғатаулла, куңеле ҡанып, ҡыуышҡа ҡайтты. Й. Солтанов. Миңлебикә менән Дамир [булмәне] бушатып, йыуып-йышып, һипләп, әлегә йәшәп торорлоҡ хәлгә килтерҙе. И. Аҡъюлов. • Иҫкене ипләп кей, туҙғанды һипләп кей. Мәҡәл.
ҺИПЛӘШЕҮ (һипләш-) ҡ. урт. ҡар. һипләү, взаимн. от һипләү. Йорт һиплә-шеу. М Беҙҙең келәтте һипләш әле. Башҡа куҙ терәп торған кеше юҡ, — тине Динә. Р. Низамов.
ҺИПМӘ (Р.: моросящий; И.: drizzling; T.: çisenti) с.
һибәләп кенә яуған. □ Моросящий, накрапывающий. Һипмә ямғыр кубәгә уткән. Һипмә ямғырға эләгеу. ■ Дөм ҡараңғы, һипмә ямғырлы төн. С. Кулибай.
ҺИПТЕРГЕС (Р.: лейка; И.: watering сап; T.: süzgeçli kova) и.
Нимәнелер һиптереү өсөн хеҙмәт иткән ҡорамал. □ Лейка; пульверизатор; разбрызгиватель. Ашлама һиптергесе, һыу һиптергес. М Баҡсалағы һәр тутәл, ағас янында төрлө һыу һиптергестәр эшләнгән. Ғ. Хисамов. Ир һәм ҡатын, мебелдәрҙе урта бер ергә туплап, япмалар ҡапланылар ҙа, туҙан һурғысты һиптергес итеп ҡулайлап, ту-шәмде, стеналарҙы аҡларға керештеләр. М. Садиҡова. Ямғыр туҡтарға уйламай ҙа, әйтерһең дә, куктә меңдәрсә һыу һиптергес эшкә ҡушылған. М. Хужин.
ҺИПТЕРЕЛЕҮ (һиптерел-) ҡ. төш. ҡар. һиптереү 1-4. страд, от һиптереү 1-4. ■ Пожарниктар сабышып килеп етте, бер юлы бер нисә һемәктән һыу һиптерелде. Й. Солтанов.
ҺИПТЕРЕҮ (һиптер-) (Р.: поливать;
И.: water; pour; T.: dökmek) ҡ.
1. Шыйыҡ нәмәне һибеү. □ Поливать, обливать; брызгать. ■ Береһе пожар шлангыһынан һыу һиптерә, ҡалғандары, ҙур бумалалар тотоп, уның артынан йыуып баралар. Ә. Бикчәнтәев. Мәстурә еңен һыҙғанып алған да шланг менән тутәлдәргә һыу һиптерә. Н. Мусин.
2. йөкм. ҡар. һибеү 1,2. понуд. от һибеү 1,
2. Бала-сағанан баҡсаға һыу һиптереу. Юлға ҡом һиптереу. ■ Иң онотолмаҫы: Ҡайынөйҙә шарт та шорт мылтыҡ атып, кейәуҙән баҡыр-көмөш аҡса һиптереп, ҡыҙ оҙатыу, Ҡайынөйҙә килен ҡаршылау. С. Шәрипов.
3. кусм. Ниндәйҙер ҡоралдан (мылтыҡ, пулемёт һ. б.) көслө атыу; ут яуҙырыу. □ Сыпать, стрелять. ■ Бөтә окоптарҙан да беҙҙең өҫкә пулялар һиптерә башланы. Ғ. Лоҡманов. Беҙ кутәрелеп ура ҡысҡыра ғына башлағайныҡ, — ти унынсы полк һалдаты, — ярабби, тотондолар пулемёттан, мылтыҡтан һиптерергә, бомба ырғытырға! А. Таһиров.
545
[Марияның] биттәренән туҡтауһыҙ тир аға. А. Таһиров.
ҺИПКЕН I (Р.: веяние; И.: influence, breath; T.: esinti) и. диал. ҡар. ипкен I.
Нимәнеңдер тәьҫире, шауҡымы. □ Веяние, воздействие, дуновение. ■ Ошо һуҙҙәрҙе уҡығас та, Мәхмузәнең йөҙөнә ҡайнар һип-кен бәрлеккәндәй булды. Ш. Янбаев, һипкелле ҡыҙ! һипкелдәренән биттәремә һипкен бәрҙе. Р. Бикбаев.
ҺИПКЕН II и. диал. ҡар. һикә. Ер өҫтөн һипкен ҡаплаған. Эҫе һипкен.
ҺИПЛӘНЕҮ (һиплән-) ҡ. төш. ҡар. һипләү 1. страд, от һипләү 1. һипләнгән өй. Бура һипләнгән. Бурәнәнең яңы ғына һилләнгәне һиҙелә.
ҺИПЛӘТЕҮ (һипләт-) ҡ. йөкм. ҡар. һипләү 2. понуд. от һипләү 2. Өйҙө һипләтеу. Курше-куләндән һипләтеу. Мунса бураһын һипләтеу.
ҺИПЛӘҮ (һиплә-) (Р.: чинить; И.: repair, fix, renovate; T.: tamir etmek) ҡ.
1. Бура йәки башҡа берәй ҡоролманың серегән, иҫкергән ерен яңыртып йүнәтеү. □ Чинить, обновлять, подновлять (о срубах, домах и т. д.). М Килгән мулла «мәсет» тине, халыҡ емерелеп бөткән мәсетен hymen, һипләп һалып та ҡуйҙы, «мәҙрәсә» тине, уныһына ла урынын, рәтен тапты. Ғ. Хөсәйенов. Зәки өйөн һипләне, селтәрле тәҙрәле киң, оҙон терраса эшләне. И. Абдуллин.
2. Рәткә, тәртипкә килтереү; йүнәтеү, ипләү. □ Прилаживать, приводить в порядок, чинить. ■ Көлтәләрҙе һипләп ҙуратҡа һалғас, Ғатаулла, куңеле ҡанып, ҡыуышҡа ҡайтты. Й. Солтанов. Миңлебикә менән Дамир [булмәне] бушатып, йыуып-йышып, һипләп, әлегә йәшәп торорлоҡ хәлгә килтерҙе. И. Аҡъюлов. • Иҫкене ипләп кей, туҙғанды һипләп кей. Мәҡәл.
ҺИПЛӘШЕҮ (һипләш-) ҡ. урт. ҡар. һипләү, взаимн. от һипләү. Йорт һиплә-шеу. М Беҙҙең келәтте һипләш әле. Башҡа куҙ терәп торған кеше юҡ, — тине Динә. Р. Низамов.
ҺИПМӘ (Р.: моросящий; И.: drizzling; T.: çisenti) с.
һибәләп кенә яуған. □ Моросящий, накрапывающий. Һипмә ямғыр кубәгә уткән. Һипмә ямғырға эләгеу. ■ Дөм ҡараңғы, һипмә ямғырлы төн. С. Кулибай.
ҺИПТЕРГЕС (Р.: лейка; И.: watering сап; T.: süzgeçli kova) и.
Нимәнелер һиптереү өсөн хеҙмәт иткән ҡорамал. □ Лейка; пульверизатор; разбрызгиватель. Ашлама һиптергесе, һыу һиптергес. М Баҡсалағы һәр тутәл, ағас янында төрлө һыу һиптергестәр эшләнгән. Ғ. Хисамов. Ир һәм ҡатын, мебелдәрҙе урта бер ергә туплап, япмалар ҡапланылар ҙа, туҙан һурғысты һиптергес итеп ҡулайлап, ту-шәмде, стеналарҙы аҡларға керештеләр. М. Садиҡова. Ямғыр туҡтарға уйламай ҙа, әйтерһең дә, куктә меңдәрсә һыу һиптергес эшкә ҡушылған. М. Хужин.
ҺИПТЕРЕЛЕҮ (һиптерел-) ҡ. төш. ҡар. һиптереү 1-4. страд, от һиптереү 1-4. ■ Пожарниктар сабышып килеп етте, бер юлы бер нисә һемәктән һыу һиптерелде. Й. Солтанов.
ҺИПТЕРЕҮ (һиптер-) (Р.: поливать;
И.: water; pour; T.: dökmek) ҡ.
1. Шыйыҡ нәмәне һибеү. □ Поливать, обливать; брызгать. ■ Береһе пожар шлангыһынан һыу һиптерә, ҡалғандары, ҙур бумалалар тотоп, уның артынан йыуып баралар. Ә. Бикчәнтәев. Мәстурә еңен һыҙғанып алған да шланг менән тутәлдәргә һыу һиптерә. Н. Мусин.
2. йөкм. ҡар. һибеү 1,2. понуд. от һибеү 1,
2. Бала-сағанан баҡсаға һыу һиптереу. Юлға ҡом һиптереу. ■ Иң онотолмаҫы: Ҡайынөйҙә шарт та шорт мылтыҡ атып, кейәуҙән баҡыр-көмөш аҡса һиптереп, ҡыҙ оҙатыу, Ҡайынөйҙә килен ҡаршылау. С. Шәрипов.
3. кусм. Ниндәйҙер ҡоралдан (мылтыҡ, пулемёт һ. б.) көслө атыу; ут яуҙырыу. □ Сыпать, стрелять. ■ Бөтә окоптарҙан да беҙҙең өҫкә пулялар һиптерә башланы. Ғ. Лоҡманов. Беҙ кутәрелеп ура ҡысҡыра ғына башлағайныҡ, — ти унынсы полк һалдаты, — ярабби, тотондолар пулемёттан, мылтыҡтан һиптерергә, бомба ырғытырға! А. Таһиров.
545