Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 573
Поиск по словарям
ҺӨЙӨНСӨ АЛЫУ
Эй һөйөклө дала, иркен, яҡты, саф дала, ҡабул ит ҡуйыныңа уҙ ҡыҙыңды! 3. Биишева.
2. Күңелгә оҡшаған, ҡыҙыҡһыныу уятҡан.
□ Любимый, һөйөклө эш. һөйөклө ғәҙәт.
■ Моғайын, һөйөклө мәктәбенән мәңгегә айырылыуы ошолор инде уның [Рәуефтең]. Р. Ғабдрахманов. Һөйөклө кулдә һыу ингәнебеҙ булманы: һөлөктәр һәләк куп ине, шуға ҡурҡа торғайныҡ. Ш. Бикҡол.
3. Һөйөү хисе, яратыу, мөхәббәт уятҡан, һөйөлгән (икенсе енес кешеһенә ҡарата).
□ Любимый, милый, возлюбленный, һөйөклө ҡыҙ. Һөйөклө егет. һөйөклө булыу. ■ Былмәктуб Зәйнәптең һөйөклөһөнә яҙған иң һуңғы мәктубе ине. М. Ғафури. Ҡанатланып осоп барһа ла, бөгөн Сәғит һөйөклөһөн курә алманы. И. Ғиззәтуллин.
4. 1-се эйәлек заты ялғауы менән һөйгән, яратҡан кешегә генә әйтелә. □ Любимый, дорогой, һөйөклөмдө көтәм, һөйөклөм өсөн буләк. һөйөклөмдөң яратҡан йыры. ■ [Людмила:] Игорь, һөйөклөм, уҙең янған утҡа һалып киттең бит. А. Мағазов.
ҺӨЙӨЛӨҮ (һөйөл-) ҡ. төш. ҡар. һөйөү. страд, от һөйөү. ■ Һөйҙөм, һөйөлдөм дә, буғай, улдар буләк итте ҡатыным. Р. Ғарипов.
ҺӨЙӨНДӨРӨҮ (һөйөндөр-) (Р: радовать; И.: gladden; T.: sevindirmek) ҡ.
һөйөнөс тойғоһо уятыу, ҡыуандырыу. □ Радовать, обрадовать. Куңелде һөйөндөрөп тора.
■ Кәбирҙең хаты Сәғиҙәне һөйөндөрҙө лә, бер аҙ көйөндөрҙө лә. Яр. Вәлиев. Дәрес бөтөу менән, Батыр өйҙәренә осто: Зәйтунә апайҙы «бишле» менән һөйөндөрөргә кәрәк! Ф. Туғыҙбаева. Бала бит ул илап көйөндөрә, көлөп һөйөндөрә, бәхетле тормошоңдо тағы ла тулыраҡ яһай. Б. Бикбай. • Дошманыңды һөйөндөрмә, дуҫыңды көйөндөрмә. Әйтем.
ҺӨЙӨНӨС (Р: радость; И.: joy; T: sevinç) и.
Һөйөнөү тойғоһо; ҡыуаныс, шатлыҡ. □ Радость. Ҙур һөйөнөс. Һөйөнөскә тарыу. Һөйөнөс килтереу. М Бәбделхәкимов ҡыҙыҡайҙың бер ағарыу ын, бер ҡыҙарыуын, уҙенсә, һөйөнөсөнән тулҡынлана, тип уйланы. Яр. Вәлиев. Йәш уләнде куреу Мәҙинә куҙҙәренән мөлдөрәмә һөйөнөс булып аҡты. Т. Ғарипова. • Бала - һөйөнөс тә, көйөнөс тә. Әйтем.
ҺӨЙӨНӨСЛӨ (Р: радостный; И.: joyful; T.: sevinçli) с.
һөйөндөрә торған, шатлыҡлы, ҡыуаныслы. □ Радостный. Һөйөнөслө ваҡиға. Һөйөнөслө хәбәр. Һөйөнөслө хәл булыу. ■ Морат шул саҡ, шатлығынан нимә эшләргә белмәйенсә, ата-әсәһенә хәҙер ук ебәрәсәк һөйөнөслө телеграммаһын иҫләне. Р. Байбулатов. Әртистәр шундай һөйөнөслө тойғо менән Мәскәуҙән Делиға осто. Р. Камал.
ҺӨЙӨНӨҮ (һөйөн-) (Р.: радоваться; И.: rejoice; be glad; T.: sevinmek) ҡ.
Күңелгә ризалыҡ, рәхәтлек биргән ҡыуаныслы тойғо кисереү; шатланыу. □ Радоваться. Ныҡ һөйөнөу. ■ Барсынһылыуҙың бәхете өсөн бөтәһе лә һөйөндө, ти. «Алпамыша». [Кесе инәй - Оло инәйгә:] Балаларым аша мине ҡабул итеуеңә һөйөндөм. М. Кәрим. • Ир улһә, ил көйөнөр, дошман һөйөнөр. Мәҡәл.
ҺӨЙӨНӨШӨҮ (һөйөнөш-) ҡ. урт. ҡар. һөйөнөү, взаимн. от һөйөнөү. Һөйөнөшөп киттеләр. Ҡыуаныстары йөҙҙәренә сығып һөйөнөштөләр.
ҺӨЙӨНСӨ (Р: радостная весть; И.: joy; gladness; T: müjde) и.
1. Шатлыҡлы яңылыҡты хәбәр итеү алдынан әйтелә торған һүҙ (яуап итеп буләк бирелә). □ Радостная весть (произносится, когда сообщается о радостном известии; тому, кто принёс такую весть, обычно полагается вознаграждение). ■ һөйөнсө, Маян! Һөйөнсө, Маян!.. Ҡуҙый ҙа курпәс килә ятыр. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». [Фатима:] Хәҙер Сәлиха еңгәнән һөйөнсө һорайым. Ж. Кейекбаев.
2. Шуға яуап итеп бирелгән бүләк. □ Вознаграждение (за радостное известие). Һөйөнсө алыу. һөйөнсө биреу. һөйөнсө һорау. ■ Ҡарабай хан ялсыға башындағы ҡамсат буркен һөйөнсөгә бирә. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». [Әхмәҙи -һөлли әбейгә:]һөйөнсөһөнә - бер яулыҡ! Ж. Кейекбаев.
♦ һөйөнсөһөнә - <бер> ҡолағы һөйөнсө хәбәре алдан билдәле булғанда йәки бүләккә торошһоҙ булғанда шаяртып әйтелә. □ За радостное известие - твоё собственное ухо (говорится шутливо, когда сообщение недостойно вознаграждения ).
ҺӨЙӨНСӨ АЛЫУ (һөйөнсө ал-) ҡ. ҡар. һөйөнсөләү. ■ Кендек әбейе сығып һөйөнсө алғанды Ҡара Йомағол сыҙам ғына көтөп торорға тейеш тә бит, курәһең, сыҙай алмай. М. Кәрим.
573
Эй һөйөклө дала, иркен, яҡты, саф дала, ҡабул ит ҡуйыныңа уҙ ҡыҙыңды! 3. Биишева.
2. Күңелгә оҡшаған, ҡыҙыҡһыныу уятҡан.
□ Любимый, һөйөклө эш. һөйөклө ғәҙәт.
■ Моғайын, һөйөклө мәктәбенән мәңгегә айырылыуы ошолор инде уның [Рәуефтең]. Р. Ғабдрахманов. Һөйөклө кулдә һыу ингәнебеҙ булманы: һөлөктәр һәләк куп ине, шуға ҡурҡа торғайныҡ. Ш. Бикҡол.
3. Һөйөү хисе, яратыу, мөхәббәт уятҡан, һөйөлгән (икенсе енес кешеһенә ҡарата).
□ Любимый, милый, возлюбленный, һөйөклө ҡыҙ. Һөйөклө егет. һөйөклө булыу. ■ Былмәктуб Зәйнәптең һөйөклөһөнә яҙған иң һуңғы мәктубе ине. М. Ғафури. Ҡанатланып осоп барһа ла, бөгөн Сәғит һөйөклөһөн курә алманы. И. Ғиззәтуллин.
4. 1-се эйәлек заты ялғауы менән һөйгән, яратҡан кешегә генә әйтелә. □ Любимый, дорогой, һөйөклөмдө көтәм, һөйөклөм өсөн буләк. һөйөклөмдөң яратҡан йыры. ■ [Людмила:] Игорь, һөйөклөм, уҙең янған утҡа һалып киттең бит. А. Мағазов.
ҺӨЙӨЛӨҮ (һөйөл-) ҡ. төш. ҡар. һөйөү. страд, от һөйөү. ■ Һөйҙөм, һөйөлдөм дә, буғай, улдар буләк итте ҡатыным. Р. Ғарипов.
ҺӨЙӨНДӨРӨҮ (һөйөндөр-) (Р: радовать; И.: gladden; T.: sevindirmek) ҡ.
һөйөнөс тойғоһо уятыу, ҡыуандырыу. □ Радовать, обрадовать. Куңелде һөйөндөрөп тора.
■ Кәбирҙең хаты Сәғиҙәне һөйөндөрҙө лә, бер аҙ көйөндөрҙө лә. Яр. Вәлиев. Дәрес бөтөу менән, Батыр өйҙәренә осто: Зәйтунә апайҙы «бишле» менән һөйөндөрөргә кәрәк! Ф. Туғыҙбаева. Бала бит ул илап көйөндөрә, көлөп һөйөндөрә, бәхетле тормошоңдо тағы ла тулыраҡ яһай. Б. Бикбай. • Дошманыңды һөйөндөрмә, дуҫыңды көйөндөрмә. Әйтем.
ҺӨЙӨНӨС (Р: радость; И.: joy; T: sevinç) и.
Һөйөнөү тойғоһо; ҡыуаныс, шатлыҡ. □ Радость. Ҙур һөйөнөс. Һөйөнөскә тарыу. Һөйөнөс килтереу. М Бәбделхәкимов ҡыҙыҡайҙың бер ағарыу ын, бер ҡыҙарыуын, уҙенсә, һөйөнөсөнән тулҡынлана, тип уйланы. Яр. Вәлиев. Йәш уләнде куреу Мәҙинә куҙҙәренән мөлдөрәмә һөйөнөс булып аҡты. Т. Ғарипова. • Бала - һөйөнөс тә, көйөнөс тә. Әйтем.
ҺӨЙӨНӨСЛӨ (Р: радостный; И.: joyful; T.: sevinçli) с.
һөйөндөрә торған, шатлыҡлы, ҡыуаныслы. □ Радостный. Һөйөнөслө ваҡиға. Һөйөнөслө хәбәр. Һөйөнөслө хәл булыу. ■ Морат шул саҡ, шатлығынан нимә эшләргә белмәйенсә, ата-әсәһенә хәҙер ук ебәрәсәк һөйөнөслө телеграммаһын иҫләне. Р. Байбулатов. Әртистәр шундай һөйөнөслө тойғо менән Мәскәуҙән Делиға осто. Р. Камал.
ҺӨЙӨНӨҮ (һөйөн-) (Р.: радоваться; И.: rejoice; be glad; T.: sevinmek) ҡ.
Күңелгә ризалыҡ, рәхәтлек биргән ҡыуаныслы тойғо кисереү; шатланыу. □ Радоваться. Ныҡ һөйөнөу. ■ Барсынһылыуҙың бәхете өсөн бөтәһе лә һөйөндө, ти. «Алпамыша». [Кесе инәй - Оло инәйгә:] Балаларым аша мине ҡабул итеуеңә һөйөндөм. М. Кәрим. • Ир улһә, ил көйөнөр, дошман һөйөнөр. Мәҡәл.
ҺӨЙӨНӨШӨҮ (һөйөнөш-) ҡ. урт. ҡар. һөйөнөү, взаимн. от һөйөнөү. Һөйөнөшөп киттеләр. Ҡыуаныстары йөҙҙәренә сығып һөйөнөштөләр.
ҺӨЙӨНСӨ (Р: радостная весть; И.: joy; gladness; T: müjde) и.
1. Шатлыҡлы яңылыҡты хәбәр итеү алдынан әйтелә торған һүҙ (яуап итеп буләк бирелә). □ Радостная весть (произносится, когда сообщается о радостном известии; тому, кто принёс такую весть, обычно полагается вознаграждение). ■ һөйөнсө, Маян! Һөйөнсө, Маян!.. Ҡуҙый ҙа курпәс килә ятыр. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». [Фатима:] Хәҙер Сәлиха еңгәнән һөйөнсө һорайым. Ж. Кейекбаев.
2. Шуға яуап итеп бирелгән бүләк. □ Вознаграждение (за радостное известие). Һөйөнсө алыу. һөйөнсө биреу. һөйөнсө һорау. ■ Ҡарабай хан ялсыға башындағы ҡамсат буркен һөйөнсөгә бирә. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». [Әхмәҙи -һөлли әбейгә:]һөйөнсөһөнә - бер яулыҡ! Ж. Кейекбаев.
♦ һөйөнсөһөнә - <бер> ҡолағы һөйөнсө хәбәре алдан билдәле булғанда йәки бүләккә торошһоҙ булғанда шаяртып әйтелә. □ За радостное известие - твоё собственное ухо (говорится шутливо, когда сообщение недостойно вознаграждения ).
ҺӨЙӨНСӨ АЛЫУ (һөйөнсө ал-) ҡ. ҡар. һөйөнсөләү. ■ Кендек әбейе сығып һөйөнсө алғанды Ҡара Йомағол сыҙам ғына көтөп торорға тейеш тә бит, курәһең, сыҙай алмай. М. Кәрим.
573