Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 650
Поиск по словарям
ҺЫҘЫҠЛАУ
ҺЫҘЫҠЛАУ I (һыҙыҡла-) (Р.: линовать; И.: line; T.: çizgilemek) ҡ.
1. Һыҙыҡтар менән бүлеп сығыу. □ Линовать, разлиновывать. Ҡағыҙҙы һыҙыҡлау. Һыҙыҡлап сығыу. Плакатты һыҙыҡлау.
2. һыҙыҡтар (I, 1) һыҙыу. □ Штриховать. һурәтте һыҙыҡлау. Таблицаны һыҙыҡлау, һыҙыҡлап сығыу.
ҺЫҘЫҠЛАУ II (һыҙыҡла-) ҡ. диал. ҡар. һыҙлыҡлау I. Мук менән һыҙыҡлау. Тәҙрәне һыҙыҡлау. Һыҙыҡлап сығыу.
ҺЫҘЫҠЛЫ (Р.: линейный; И.: in-line; Т.: çizgili) с.
1. Һыҙыҡ (I, 1) һыҙылған, һыҙығы бар. □ Линейный, в линейку, һыҙыҡлы дәфтәр, һыҙыҡлы ҡағыҙ. Һыҙыҡлы обойҙар.
2. Төрлө биҙәк менән биҙәүле, һыҙмаһы бар, биҙәкле. □ С продольным узором, һыҙыҡлы биҙәк. Һыҙыҡлы кулдәк. һыҙыҡлы салбар. һыҙыҡлы булыу. Һыҙыҡлы итеу.
ҺЫҘЫҠСА (Р: чёрточка; И.: hyphen; Т.: kısa çizgi) и.
Ҡыҫҡа һыҙыҡ, бәләкәй һыҙыҡ. □ Чёрточка, дефис. Һыҙыҡса ҡуйыу. Һыҙыҡса аша яҙыу. Һыҙыҡса аша яҙылған һуҙҙәр.
ҺЫҘЫҠ ҺЫҘЫУ (һыҙыҡ һыҙ ) (Р: магический способ избавления от духов болезней; И.: magical way of healing; T: bir tür büyü) к. миф.
Ауырыуҙы магик дауалау ысулы. □ Магический способ избавления от духов болезней. М Ныҡ ауырыһаң, яланда кеше булмаған ерҙә таяҡ менән 30 ҡат өҙмә һыҙыҡ һыҙаһың, 30 мәртәбә Ҡолһоуалланы уҡып. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ҺЫҘЫЛДЫРЫУ (һыҙылдыр-) (Р: наметить в виде узкой полосы; И.: appear as a thin line; T.: çizgilemek) ҡ.
Tap һыҙыҡ рәүешенә килтереү; һыҙыҡ-ландырыу. □ Наметить в виде узкой полосы; прочертить. Я Өҫтөндә - командирҙар кейеме, һыҙылдырып мыйыҡ ебәргән, һелкетә баҫып атлай [Илһам]. Н. Мусин.
ҺЫҘЫЛЫУ I (һыҙыл-) ҡ.
1. төш. ҡар. һыҙыу I, 1-4. страд, от һыҙыу I, 1-4. Һыҙылған һыҙыҡ. Я Ишек төбөндәрәк бысаҡ менән һыҙылып бөткән буяуһыҙ өҫтәл. С. Агиш. Хаттағы ҡайһы бер юлдарҙың аҫтына ҡыҙыл ҡәләм менән һыҙылғайны. В. Исхаҡов.
2. Һыҙған һымаҡ буй, нәҙек булып һуҙылыу. □ Протягиваться, простираться, һыҙылып торған ҡаш. Урман алыҫҡа һыҙылған.
■ Шул секунд эсендә Зәлифәнец һыҙылып уткән баҙыҡ ҡара ҡаштары араһынан йәшен тиҙлеге менән яҡтылыҡ балҡып киткәндәй булды. Ғ. Дәүләтшин.
3. Оҙон буй булып яҡтырып тороу, беленеү. □ Намечаться, обозначаться (в виде узкой полосы). Яҡтылыҡ һыҙылып төшә.
■ Бына бер ваҡыт һыҙылып ҡына өҫтән яҡтылыҡ төшә башлаған. Әкиәттән. Алда кукһел тауҙар һыҙылып куренә башланы.
3. Биишева. Һыҙылып та тацдар атҡан саҡта, һандуғастар һайрай сут-сут тип. Халыҡ йырынан.
ҺЫҘЫЛЫУ II (һыҙыл-) (Р.: топиться (о сале); И.: render; T: erimek) ҡ.
1. Эҫенән иреү (туң майға ҡарата). □ Топиться (о сале). Туц май һыҙыла. Табала май һыҙыла.
2. кусм. Оҙон-оҙаҡҡа һуҙылыу. □ Растянуться надолго. Көндәр оҙаҡҡа һыҙылды. Ауырыу һыҙылды. Һыҙыла көндәр, һыҙыла төндәр.
3. кусм. Бик нескә, тәьҫирле булып яңғырау. □ Звучать (нежно, напевно). Һыҙылып сыҡҡан моц. Тауыш һыҙылып сыға. Йыр һыҙыла.
4. кусм. Күңел яралары кисереү. □ Испытывать душевную боль. Һыҙылып йәшәу. Һыҙылып уйланыу, һыҙылып ҡайғырыу.
♦ Елек майы һыҙылыу ыҙа сигеү, яфаланыу. □ Мучиться. Я Ирек өсөн аҙмы уҙамандың елекмайҡайҙары һыҙылған. X. Назаров. Йөрәк (йәки күңел) һыҙылыу әсе ҡайғынан ныҡ әрнеү. □ соотв. Сердце ноет. Я Әсе хәсрәт көйөн көйләп, һыҙыла куңелем көндөҙ вә төн. Д. Юлтый, һыҙылып илау өнһөҙ әрнеп илау. □ Плакать беззвучно. Я Уның [Фәузиәнең] һыҙылып ҡына илағанын берәу ҙә ишетмәне. Т. Килмөхәмәтов.
ҺЫҘЫМ и. ҡар. һыҙма I, 1, 2. Я Мәжит тубығы өҫтөндә ятҡан йоҡа папкаһын асты ла унан һыҙымдар сығарып һалды. В. Исхаҡов. Салауаттың төндәр буйы һыҙым өҫтөндә ултырған сағы булды. С. Поварисов. Буранбай һыҙымдарын йыйып туш кеҫәһенә һалды ла, мотоциклына атланды. Ф. Әсәнов.
650
ҺЫҘЫҠЛАУ I (һыҙыҡла-) (Р.: линовать; И.: line; T.: çizgilemek) ҡ.
1. Һыҙыҡтар менән бүлеп сығыу. □ Линовать, разлиновывать. Ҡағыҙҙы һыҙыҡлау. Һыҙыҡлап сығыу. Плакатты һыҙыҡлау.
2. һыҙыҡтар (I, 1) һыҙыу. □ Штриховать. һурәтте һыҙыҡлау. Таблицаны һыҙыҡлау, һыҙыҡлап сығыу.
ҺЫҘЫҠЛАУ II (һыҙыҡла-) ҡ. диал. ҡар. һыҙлыҡлау I. Мук менән һыҙыҡлау. Тәҙрәне һыҙыҡлау. Һыҙыҡлап сығыу.
ҺЫҘЫҠЛЫ (Р.: линейный; И.: in-line; Т.: çizgili) с.
1. Һыҙыҡ (I, 1) һыҙылған, һыҙығы бар. □ Линейный, в линейку, һыҙыҡлы дәфтәр, һыҙыҡлы ҡағыҙ. Һыҙыҡлы обойҙар.
2. Төрлө биҙәк менән биҙәүле, һыҙмаһы бар, биҙәкле. □ С продольным узором, һыҙыҡлы биҙәк. Һыҙыҡлы кулдәк. һыҙыҡлы салбар. һыҙыҡлы булыу. Һыҙыҡлы итеу.
ҺЫҘЫҠСА (Р: чёрточка; И.: hyphen; Т.: kısa çizgi) и.
Ҡыҫҡа һыҙыҡ, бәләкәй һыҙыҡ. □ Чёрточка, дефис. Һыҙыҡса ҡуйыу. Һыҙыҡса аша яҙыу. Һыҙыҡса аша яҙылған һуҙҙәр.
ҺЫҘЫҠ ҺЫҘЫУ (һыҙыҡ һыҙ ) (Р: магический способ избавления от духов болезней; И.: magical way of healing; T: bir tür büyü) к. миф.
Ауырыуҙы магик дауалау ысулы. □ Магический способ избавления от духов болезней. М Ныҡ ауырыһаң, яланда кеше булмаған ерҙә таяҡ менән 30 ҡат өҙмә һыҙыҡ һыҙаһың, 30 мәртәбә Ҡолһоуалланы уҡып. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ҺЫҘЫЛДЫРЫУ (һыҙылдыр-) (Р: наметить в виде узкой полосы; И.: appear as a thin line; T.: çizgilemek) ҡ.
Tap һыҙыҡ рәүешенә килтереү; һыҙыҡ-ландырыу. □ Наметить в виде узкой полосы; прочертить. Я Өҫтөндә - командирҙар кейеме, һыҙылдырып мыйыҡ ебәргән, һелкетә баҫып атлай [Илһам]. Н. Мусин.
ҺЫҘЫЛЫУ I (һыҙыл-) ҡ.
1. төш. ҡар. һыҙыу I, 1-4. страд, от һыҙыу I, 1-4. Һыҙылған һыҙыҡ. Я Ишек төбөндәрәк бысаҡ менән һыҙылып бөткән буяуһыҙ өҫтәл. С. Агиш. Хаттағы ҡайһы бер юлдарҙың аҫтына ҡыҙыл ҡәләм менән һыҙылғайны. В. Исхаҡов.
2. Һыҙған һымаҡ буй, нәҙек булып һуҙылыу. □ Протягиваться, простираться, һыҙылып торған ҡаш. Урман алыҫҡа һыҙылған.
■ Шул секунд эсендә Зәлифәнец һыҙылып уткән баҙыҡ ҡара ҡаштары араһынан йәшен тиҙлеге менән яҡтылыҡ балҡып киткәндәй булды. Ғ. Дәүләтшин.
3. Оҙон буй булып яҡтырып тороу, беленеү. □ Намечаться, обозначаться (в виде узкой полосы). Яҡтылыҡ һыҙылып төшә.
■ Бына бер ваҡыт һыҙылып ҡына өҫтән яҡтылыҡ төшә башлаған. Әкиәттән. Алда кукһел тауҙар һыҙылып куренә башланы.
3. Биишева. Һыҙылып та тацдар атҡан саҡта, һандуғастар һайрай сут-сут тип. Халыҡ йырынан.
ҺЫҘЫЛЫУ II (һыҙыл-) (Р.: топиться (о сале); И.: render; T: erimek) ҡ.
1. Эҫенән иреү (туң майға ҡарата). □ Топиться (о сале). Туц май һыҙыла. Табала май һыҙыла.
2. кусм. Оҙон-оҙаҡҡа һуҙылыу. □ Растянуться надолго. Көндәр оҙаҡҡа һыҙылды. Ауырыу һыҙылды. Һыҙыла көндәр, һыҙыла төндәр.
3. кусм. Бик нескә, тәьҫирле булып яңғырау. □ Звучать (нежно, напевно). Һыҙылып сыҡҡан моц. Тауыш һыҙылып сыға. Йыр һыҙыла.
4. кусм. Күңел яралары кисереү. □ Испытывать душевную боль. Һыҙылып йәшәу. Һыҙылып уйланыу, һыҙылып ҡайғырыу.
♦ Елек майы һыҙылыу ыҙа сигеү, яфаланыу. □ Мучиться. Я Ирек өсөн аҙмы уҙамандың елекмайҡайҙары һыҙылған. X. Назаров. Йөрәк (йәки күңел) һыҙылыу әсе ҡайғынан ныҡ әрнеү. □ соотв. Сердце ноет. Я Әсе хәсрәт көйөн көйләп, һыҙыла куңелем көндөҙ вә төн. Д. Юлтый, һыҙылып илау өнһөҙ әрнеп илау. □ Плакать беззвучно. Я Уның [Фәузиәнең] һыҙылып ҡына илағанын берәу ҙә ишетмәне. Т. Килмөхәмәтов.
ҺЫҘЫМ и. ҡар. һыҙма I, 1, 2. Я Мәжит тубығы өҫтөндә ятҡан йоҡа папкаһын асты ла унан һыҙымдар сығарып һалды. В. Исхаҡов. Салауаттың төндәр буйы һыҙым өҫтөндә ултырған сағы булды. С. Поварисов. Буранбай һыҙымдарын йыйып туш кеҫәһенә һалды ла, мотоциклына атланды. Ф. Әсәнов.
650