Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 717
Поиск по словарям
ҺӘМӘН
ҺӘМБҮРСӘК (һәмбүрсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмбурсәк элеу. Һәмбурсәк бәуе-теу. һәмбурсәккә һалыу. Баланы һәмбурсәк-тән алыу.
ҺӘМГЕЛДӘҮ (һәмгелдә-) (Р.: качаться;
И.: swing; sway; T.: sallanmak) ҡ. диал.
Бәүелеү, тирбәлеү. □ Качаться. Муйылдан эшләнгән һиртмә һәмгелдәп кенә тора.
ҺӘМГЕЛСӘЙ и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмгелсәй элеу. Һәмгелсәй бәуетеу. һәмгел-сәйгә һалыу. Бала һәмгелсәйҙә ята.
ҺӘМГЕЛСӘК (һәмгелсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. ■ Малай тыуһа, атаһы һәмгел-сәккә, бала эргәһенә уҡ йәки бысаҡ һала. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ҺӘМГҮЛСӘК (һәмгүлсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмгулсәк элеу. Һәмгулсәк бәуе-теу. һәмгулсәккә һалыу. Сабый һәмгулсәктә ята.
ҺӘМЕЛСӘЙ и. диал. ҡар. сәңгелдәк, һә-мелсәй элеу. Һәмелсәй бәуетеу. Һәмелсәйгә һалыу. Һәмелсәй яһау.
ҺӘМЗӘ (Р.: хамза; И.: elidable hamza; T.: hamza) и.
Ғәрәп алфавитында хәреф исеме (тамаҡ төбө менән өҙөп әйтелә торған тартынҡы өн; башҡорт телендә ғәрәп теленән уҙләш-терелгән һуҙҙәрҙәге һәмзә өнөн «ь», «ъ» билдәләре курһәтә, мәҫәлән, тәьмин, тәьҫир һ. б.). □ Хамза (знак арабского алфавита, передаёт согласный звук - гортанную смычку). Һәмзә өнө. Һәмзә ҡуйып яҙыу. Һәмзә билдәһен дөрөҫ яҙыу.
ҺӘМИШӘ [фарс. 4 ...ЛиаД] (Р: всё время; И.: always; T.: her zaman) р. иҫк. кит.
һаман, һәр ваҡыт. □ Всё время, всегда, постоянно. Һәмишә йоҡлап ятыу. S2 Яуызлыҡ ҡылаһың, донья, һәмишә, ҡылырһың һин ҡояшлы көндө кисә. М. Ғафури.
ҺӘМКЕЛДӘҮ (һәмкелдә-) (Р: качаться; И.: swing; T.: sallanmak) ҡ. диал.
Бәүелеү, тирбәлеү. □ Качаться. Һәмкелдәп тороу. Һәмкелдәп ултырыу. Бәуелсәктә һәм-келдәу.
ҺӘММӘ [фарс. | (Р: весь; И.: every; Т.: tüm) билд. а.
Бөтә булған; бөтә, барлыҡ. □ Весь, каждый. Һәммә кеше. Һәммә халыҡ. Һәммә эш. һәммәһе бергә. Н Мин китер саҡта ғына һөйкөмлө куренә һәммә шәй. Ш. Бабич.
Тереклек өсөн кәрәк булған өй ҡорамалдары һәммәһе матур итеп йыйып ҡуйылғандар. Ғ. Дәүләтшин. Георгий Ивановичҡа вагондағы һәммә куренеш ҡыҙыклы куренде. Ш. Янбаев. Әшрәфтең тауышында ғазап, ялбарыу, укенеу, нәфрәт - һәммәһе бергә уҡмашып яңғыраны һымаҡ. Г. Яҡупова.
ҺӘМПЕЛСӘК (һәмпелсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмпелсәк элеу. Һәмпелсәк бәуетеу. Һәмпелсәккә һалыу. Бала һәмпелсәктә ята.
ҺӘМСЕҮ (һәмсе-) (Р: уменьшаться; И.: dwindle; T.: azalmak) ҡ. диал.
Әҙәйеү, кәмеү. □ Уменьшаться. Халыҡ һәмсей башланы. Көҙөн себендәр һәмсей. Ҡорттар һәмсене.
ҺӘМСӘҒӘТТӘ (Р: мигом; И.: in trice; T.: çabucak) р. диал.
Бик тиҙ арала; һәғәттә. □ Мигом, тотчас. һәмсәғәттә барып килеу. Һәмсәғәттә ҡайтып етеу. һәмсәғәттә эшләп ҡуйыу.
ҺӘМТӘНЛӘҮ (һәмтәнлә-) (Р: шнырять, вынюхивая что-л.; И.: pop; T.: araştırmak, kurcalamak) ҡ. диал.
1. Темеҫкенеү, эҙләнеү. □ Шнырять, вынюхивая что-л. Һәмтәнләп йөрөу. һәмтәнләп эҙләу. һәмтәнләп килеп китте.
2. Эшһеҙ йөрөү. □ Слоняться без дела. Һәмтәнләп ҡайтып бара. Был егет һәмтәнләп тик йөрөй, шикелле. Һәмтәнләргә тиһәң, һине ҡуш.
ҺӘМӘЛӘЙ (Р: очень большой; И.: huge; T.: çok büyük) с. диал. ҡар. әзмәүерҙәй.
Сүмәләләй. □ Очень большой. Һәмәләй кәуҙә. Һәмәләй ир.
ҺӘМӘЛӘЛӘҮ (һәмәләлә-) (Р: делать как попало; И.: make anyhow; T.: özensizce yapmak) ҡ. диал.
Нисек етте шулай эшләү. □ Делать как попало, һәмәләләп эшләу. һәмәләләп яҙыу. Был егет ҡушылғанды һәмәләләп кенә эшләй.
ҺӘМӘН I (Р: слово, употребляемое в значении слова ‘деньги’; И.: dough; T.: akçe) и. һөйл.
1. ‘Аҡса’ тигән мәғәнәлә йәшерен һүҙ итеп ҡулланыла. □ Слово, употребляемое в значении слова ‘деньги’. Һәмәнең бармы? һәмән алыу. Һәмәнде йәшереп тотоу.
2. Мөлкәт, байлыҡ. □ Богатство, һәмән туплау. Һәмән йыйыу. Һәмәне куп.
717
ҺӘМБҮРСӘК (һәмбүрсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмбурсәк элеу. Һәмбурсәк бәуе-теу. һәмбурсәккә һалыу. Баланы һәмбурсәк-тән алыу.
ҺӘМГЕЛДӘҮ (һәмгелдә-) (Р.: качаться;
И.: swing; sway; T.: sallanmak) ҡ. диал.
Бәүелеү, тирбәлеү. □ Качаться. Муйылдан эшләнгән һиртмә һәмгелдәп кенә тора.
ҺӘМГЕЛСӘЙ и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмгелсәй элеу. Һәмгелсәй бәуетеу. һәмгел-сәйгә һалыу. Бала һәмгелсәйҙә ята.
ҺӘМГЕЛСӘК (һәмгелсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. ■ Малай тыуһа, атаһы һәмгел-сәккә, бала эргәһенә уҡ йәки бысаҡ һала. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ҺӘМГҮЛСӘК (һәмгүлсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмгулсәк элеу. Һәмгулсәк бәуе-теу. һәмгулсәккә һалыу. Сабый һәмгулсәктә ята.
ҺӘМЕЛСӘЙ и. диал. ҡар. сәңгелдәк, һә-мелсәй элеу. Һәмелсәй бәуетеу. Һәмелсәйгә һалыу. Һәмелсәй яһау.
ҺӘМЗӘ (Р.: хамза; И.: elidable hamza; T.: hamza) и.
Ғәрәп алфавитында хәреф исеме (тамаҡ төбө менән өҙөп әйтелә торған тартынҡы өн; башҡорт телендә ғәрәп теленән уҙләш-терелгән һуҙҙәрҙәге һәмзә өнөн «ь», «ъ» билдәләре курһәтә, мәҫәлән, тәьмин, тәьҫир һ. б.). □ Хамза (знак арабского алфавита, передаёт согласный звук - гортанную смычку). Һәмзә өнө. Һәмзә ҡуйып яҙыу. Һәмзә билдәһен дөрөҫ яҙыу.
ҺӘМИШӘ [фарс. 4 ...ЛиаД] (Р: всё время; И.: always; T.: her zaman) р. иҫк. кит.
һаман, һәр ваҡыт. □ Всё время, всегда, постоянно. Һәмишә йоҡлап ятыу. S2 Яуызлыҡ ҡылаһың, донья, һәмишә, ҡылырһың һин ҡояшлы көндө кисә. М. Ғафури.
ҺӘМКЕЛДӘҮ (һәмкелдә-) (Р: качаться; И.: swing; T.: sallanmak) ҡ. диал.
Бәүелеү, тирбәлеү. □ Качаться. Һәмкелдәп тороу. Һәмкелдәп ултырыу. Бәуелсәктә һәм-келдәу.
ҺӘММӘ [фарс. | (Р: весь; И.: every; Т.: tüm) билд. а.
Бөтә булған; бөтә, барлыҡ. □ Весь, каждый. Һәммә кеше. Һәммә халыҡ. Һәммә эш. һәммәһе бергә. Н Мин китер саҡта ғына һөйкөмлө куренә һәммә шәй. Ш. Бабич.
Тереклек өсөн кәрәк булған өй ҡорамалдары һәммәһе матур итеп йыйып ҡуйылғандар. Ғ. Дәүләтшин. Георгий Ивановичҡа вагондағы һәммә куренеш ҡыҙыклы куренде. Ш. Янбаев. Әшрәфтең тауышында ғазап, ялбарыу, укенеу, нәфрәт - һәммәһе бергә уҡмашып яңғыраны һымаҡ. Г. Яҡупова.
ҺӘМПЕЛСӘК (һәмпелсәге) и. диал. ҡар. сәңгелдәк. Һәмпелсәк элеу. Һәмпелсәк бәуетеу. Һәмпелсәккә һалыу. Бала һәмпелсәктә ята.
ҺӘМСЕҮ (һәмсе-) (Р: уменьшаться; И.: dwindle; T.: azalmak) ҡ. диал.
Әҙәйеү, кәмеү. □ Уменьшаться. Халыҡ һәмсей башланы. Көҙөн себендәр һәмсей. Ҡорттар һәмсене.
ҺӘМСӘҒӘТТӘ (Р: мигом; И.: in trice; T.: çabucak) р. диал.
Бик тиҙ арала; һәғәттә. □ Мигом, тотчас. һәмсәғәттә барып килеу. Һәмсәғәттә ҡайтып етеу. һәмсәғәттә эшләп ҡуйыу.
ҺӘМТӘНЛӘҮ (һәмтәнлә-) (Р: шнырять, вынюхивая что-л.; И.: pop; T.: araştırmak, kurcalamak) ҡ. диал.
1. Темеҫкенеү, эҙләнеү. □ Шнырять, вынюхивая что-л. Һәмтәнләп йөрөу. һәмтәнләп эҙләу. һәмтәнләп килеп китте.
2. Эшһеҙ йөрөү. □ Слоняться без дела. Һәмтәнләп ҡайтып бара. Был егет һәмтәнләп тик йөрөй, шикелле. Һәмтәнләргә тиһәң, һине ҡуш.
ҺӘМӘЛӘЙ (Р: очень большой; И.: huge; T.: çok büyük) с. диал. ҡар. әзмәүерҙәй.
Сүмәләләй. □ Очень большой. Һәмәләй кәуҙә. Һәмәләй ир.
ҺӘМӘЛӘЛӘҮ (һәмәләлә-) (Р: делать как попало; И.: make anyhow; T.: özensizce yapmak) ҡ. диал.
Нисек етте шулай эшләү. □ Делать как попало, һәмәләләп эшләу. һәмәләләп яҙыу. Был егет ҡушылғанды һәмәләләп кенә эшләй.
ҺӘМӘН I (Р: слово, употребляемое в значении слова ‘деньги’; И.: dough; T.: akçe) и. һөйл.
1. ‘Аҡса’ тигән мәғәнәлә йәшерен һүҙ итеп ҡулланыла. □ Слово, употребляемое в значении слова ‘деньги’. Һәмәнең бармы? һәмән алыу. Һәмәнде йәшереп тотоу.
2. Мөлкәт, байлыҡ. □ Богатство, һәмән туплау. Һәмән йыйыу. Һәмәне куп.
717