Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 731
Поиск по словарям
ЦИАН
Ҙур тиҙлектә әйләнеп, үҙәктән ситкә йүнәлтелгән көс нигеҙендә шыйыҡсаны һура йәки өлөштәргә тарҡата торған аппарат. □ Центрифуга. Лаборатория центрифугаһы. Космонавтар өсөн центрифуга. Керҙе һығыу өсөн центрифуга. ■ Тикшеренеуҙәр центрифуга, баро-, термо-, сурдокамералар, һуғылыу көсөргәнештәре ҡоролмаһында уткәрелә. «Йәшлек», 13 апрель 2010.
ЦЕНТРИФУГАЛАУ (центрифугала-) (Р.: центрифугировать; И.: centrifuge; Т: santrifüj makinesi ile ayırt etmek) ҡ.
Центрифуга менән ҡатнашманы йәки ҡатнаш матдәне состав өлөштәргә айырыу. □ Центрифугировать. / Центрифугирование. һөттө центрифугалау. Ҡанды центри-фугалау. Центрифугалау ысулы. Центрифугалау машинаһы.
ЦЕППЕЛИН [нем. Zeppelin] (Р.: цеппелин; И.: zeppelin; T.: zeplin) и.
Металл каркас өҫтөнән туҡыма менән кәпләнгән дирижабль. □ Цеппелин (дирижабль жёсткой системы (по имени германского конструктора Ф. фон Цеппелина, построившего в 1900 году первый такой дирижабль). ■ Һауала осҡан аэроплан һәм цеппелиндарҙың, улем йырҙары йырлап, ҡаҙ бәпкәләрен эҙләгән төйлөгән кеуек, арлы-бирле осоуҙары һәр кемдең ошо улем тырнағына эләгеу ҡурҡынысын килтереп баҫтырҙы. М. Ғафури.
ЦЕРБЕР [лат. Cerberus < гр. Kerberos] (Р: цербер; И.: Cerberus; T.: kerberos) и. миф.
Боронғо грек мифологияһында ер аҫты батшалығын һаҡлаусы өс башлы уҫал эт. □ Цербер. Өс башлы цербер. Йыланға оҡшаған цербер.
ЦЕРЕМОНИАЛ [рус.] (Р: церемониал; И.: ceremonial, ceremony; T.: teşrifatlı) и.
Тантана үткәреү тәртибе. □ Церемониал. Церемониалдың проектын төҙөу.
ЦЕРЕМОНИЙМЕЙСТЕР [нем. Zeremon-ienmeister] (P: церемониймейстер; И.: master of ceremonies; T: karşılayan görevli) и. тар.
Һарайҙарҙа үткәрелгән тантаналарға яуап биргән кеше. □ Церемониймейстер. Церемониймейстер вазифаһы. Церемониймейстер талаптары.
ЦЕСАРКА [рус.] (Р: цесарка; И.: guineafowl; T: beçtavuğu) и. зоол.
Йорт тауығының бер төрө; мысыр тауығы. □ Цесарка, египетская курица (лат. Numida). Цесарка урсетеу. Цесарка йомортҡаһы. Цесарка ите.
ЦЕХ [нем. Zeche] (Р: цех; И.: guild; Т: atölye) и.
1. тар. Урта быуат Көнбайыш Европа ҡалаларындағы бер һәнәр кешеләрен берләштергән ойошма. □ Цех. Цех тәртибе. Цех уставы. Цехҡа инеу.
2. Сәнәғәт предприятиеһындағы төп етештереү бүлеге һәм шул бүлек урынлашҡан бина. □ Цех. / Цеховой. Ағас цехы. Электр цехы. ■ Кушнир затонда тәуге комсомолецтарҙың береһе була, тора-бара заводтың комсомол комитеты секретары итеп һайлана, бер ук ваҡытта баҡыр цехының мастеры булып эшләй. И. Абдуллин. Бер мәлде цехта эшләгәндә Йәмил һөмһөҙ Едрёнкин менән тасма-тас бәрелешер ваҡыт еткәнен уҙе лә һиҙмәй ҡалды. Р. Байбулатов. Йыйыу цехы эргәһендә тимер юл вагондарына әҙер продукция тейәйҙәр. Ә. Байрамов.
ЦЕХКОМ [рус. цеховой комитет] (Р.: цехком; И.: shop committee; T: atölye komitesi) и.
Цех комитеты. □ Цехком. Цехком ағзаһы. Цехком эштәрен башҡарыу. Цехком бойороғо буйынса.
ЦЕЦЕ [банту] (Р: цеце; И.: tsetse (fly); T: çeçe sineği) и. зоол.
Йоҡо ауырыуы тарата торған Африка себене. □ Цеце (лат. Glossina). Цеценан зыян куреу. Цеце бик шәп һәм тауышһыҙ оса.
ЦИАН [гр. kyanos ‘асыҡ зәңгәр’] (Р.: циан; И.: cuanogen; T.: siyanojen) и. хим.
Азот һәм углеродтан торған ағыулы төҫһөҙ әсе газ. □ Циан. / Циановый, цианистый. Циан кислотаһы ҡулланыу. ■ Пётр Иванович Ҡаран бетон фабрикаһында, циан заводында оҙаҡ туҡтаманы. А. Таһиров. 1912 йылда Бөйөк Британия подданныйы Уркварт тарафынан Көньяҡ Урал тау-сәнәғәт акционерҙар йәмғиәте ойошторолоу менән, Таналыҡ-Бай-маҡ баҡыр иретеу, Семёновна циан заводтары ҡорола. «Ағиҙел», № 3,2012.
731
Ҙур тиҙлектә әйләнеп, үҙәктән ситкә йүнәлтелгән көс нигеҙендә шыйыҡсаны һура йәки өлөштәргә тарҡата торған аппарат. □ Центрифуга. Лаборатория центрифугаһы. Космонавтар өсөн центрифуга. Керҙе һығыу өсөн центрифуга. ■ Тикшеренеуҙәр центрифуга, баро-, термо-, сурдокамералар, һуғылыу көсөргәнештәре ҡоролмаһында уткәрелә. «Йәшлек», 13 апрель 2010.
ЦЕНТРИФУГАЛАУ (центрифугала-) (Р.: центрифугировать; И.: centrifuge; Т: santrifüj makinesi ile ayırt etmek) ҡ.
Центрифуга менән ҡатнашманы йәки ҡатнаш матдәне состав өлөштәргә айырыу. □ Центрифугировать. / Центрифугирование. һөттө центрифугалау. Ҡанды центри-фугалау. Центрифугалау ысулы. Центрифугалау машинаһы.
ЦЕППЕЛИН [нем. Zeppelin] (Р.: цеппелин; И.: zeppelin; T.: zeplin) и.
Металл каркас өҫтөнән туҡыма менән кәпләнгән дирижабль. □ Цеппелин (дирижабль жёсткой системы (по имени германского конструктора Ф. фон Цеппелина, построившего в 1900 году первый такой дирижабль). ■ Һауала осҡан аэроплан һәм цеппелиндарҙың, улем йырҙары йырлап, ҡаҙ бәпкәләрен эҙләгән төйлөгән кеуек, арлы-бирле осоуҙары һәр кемдең ошо улем тырнағына эләгеу ҡурҡынысын килтереп баҫтырҙы. М. Ғафури.
ЦЕРБЕР [лат. Cerberus < гр. Kerberos] (Р: цербер; И.: Cerberus; T.: kerberos) и. миф.
Боронғо грек мифологияһында ер аҫты батшалығын һаҡлаусы өс башлы уҫал эт. □ Цербер. Өс башлы цербер. Йыланға оҡшаған цербер.
ЦЕРЕМОНИАЛ [рус.] (Р: церемониал; И.: ceremonial, ceremony; T.: teşrifatlı) и.
Тантана үткәреү тәртибе. □ Церемониал. Церемониалдың проектын төҙөу.
ЦЕРЕМОНИЙМЕЙСТЕР [нем. Zeremon-ienmeister] (P: церемониймейстер; И.: master of ceremonies; T: karşılayan görevli) и. тар.
Һарайҙарҙа үткәрелгән тантаналарға яуап биргән кеше. □ Церемониймейстер. Церемониймейстер вазифаһы. Церемониймейстер талаптары.
ЦЕСАРКА [рус.] (Р: цесарка; И.: guineafowl; T: beçtavuğu) и. зоол.
Йорт тауығының бер төрө; мысыр тауығы. □ Цесарка, египетская курица (лат. Numida). Цесарка урсетеу. Цесарка йомортҡаһы. Цесарка ите.
ЦЕХ [нем. Zeche] (Р: цех; И.: guild; Т: atölye) и.
1. тар. Урта быуат Көнбайыш Европа ҡалаларындағы бер һәнәр кешеләрен берләштергән ойошма. □ Цех. Цех тәртибе. Цех уставы. Цехҡа инеу.
2. Сәнәғәт предприятиеһындағы төп етештереү бүлеге һәм шул бүлек урынлашҡан бина. □ Цех. / Цеховой. Ағас цехы. Электр цехы. ■ Кушнир затонда тәуге комсомолецтарҙың береһе була, тора-бара заводтың комсомол комитеты секретары итеп һайлана, бер ук ваҡытта баҡыр цехының мастеры булып эшләй. И. Абдуллин. Бер мәлде цехта эшләгәндә Йәмил һөмһөҙ Едрёнкин менән тасма-тас бәрелешер ваҡыт еткәнен уҙе лә һиҙмәй ҡалды. Р. Байбулатов. Йыйыу цехы эргәһендә тимер юл вагондарына әҙер продукция тейәйҙәр. Ә. Байрамов.
ЦЕХКОМ [рус. цеховой комитет] (Р.: цехком; И.: shop committee; T: atölye komitesi) и.
Цех комитеты. □ Цехком. Цехком ағзаһы. Цехком эштәрен башҡарыу. Цехком бойороғо буйынса.
ЦЕЦЕ [банту] (Р: цеце; И.: tsetse (fly); T: çeçe sineği) и. зоол.
Йоҡо ауырыуы тарата торған Африка себене. □ Цеце (лат. Glossina). Цеценан зыян куреу. Цеце бик шәп һәм тауышһыҙ оса.
ЦИАН [гр. kyanos ‘асыҡ зәңгәр’] (Р.: циан; И.: cuanogen; T.: siyanojen) и. хим.
Азот һәм углеродтан торған ағыулы төҫһөҙ әсе газ. □ Циан. / Циановый, цианистый. Циан кислотаһы ҡулланыу. ■ Пётр Иванович Ҡаран бетон фабрикаһында, циан заводында оҙаҡ туҡтаманы. А. Таһиров. 1912 йылда Бөйөк Британия подданныйы Уркварт тарафынан Көньяҡ Урал тау-сәнәғәт акционерҙар йәмғиәте ойошторолоу менән, Таналыҡ-Бай-маҡ баҡыр иретеу, Семёновна циан заводтары ҡорола. «Ағиҙел», № 3,2012.
731