Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 733
Поиск по словарям
ЦИЛИНДР
2. Үҙ-ара бәйле күренештәрҙең йыйылмаһы, эҙмә-эҙлекле теҙеме. □ Цикл. Концерттар циклын төҙөу. Телетапшырыуҙар циклы. Тел тарихы буйынса лекциялар циклы.
3. Дөйөм принцип буйынса берләшкән фәндәр төркөмө. □ Цикл (группа наук, дисциплин, объединённых по какому-н. общему принципу). / Цикличный. Математик цикл. Геологик цикл.
4. Дөйөм тема буйынса берләшкән бер үк жанрҙағы әҙәби әҫәрҙәр. □ Цикл. Лирик шиғырҙар циклы. ■ Мостай Кәрим уҙенең «Юбилярҙар» тигән очерктар циклында, туцәрәк датаһын билдәләгән мәлдә яҙыусының уҙен нисегерәк тотоуын куҙәтеу аша, уныц уҙенсәлекле портретын тыуҙыра. Н. Мусин. Шағир Альфред Ашҡаҙарский «Көҙгө эскиздар» тигән шиғырҙар циклы яҙырға йыйына ине. Д. Исламов, һуңғы көндәрҙә ул [Емеш] «Гузәл кешеләр тормошо» тигән циклдан китаптар уҡырға айырыуса әуәҫ булып китте. 3. Биишева.
ЦИКЛАМЕН [гр. kyklaminos] (Р.: цикламен; И.: cyclamen; T.: siklamen) и. бот.
Күп йыллыҡ үҫемлек; альп миләүшәһе. □ Цикламен (лат. Cyclamen). Цикламен медицинала ҡулланыла.
ЦИКЛОИДА [гр. kykloeides ‘түңәрәк’] (Р: циклоида; И.: cycloid; T.: sikloid eğrisi) и. мат.
Кәкре һыҙыҡтың бер төрө. □ Циклоида. / Циклоидальный. Циклоида формулаһы. Циклоида төҙөлөшө.
ЦИКЛОИДАЛЬ (Р: циклоидальный; И.: cycloid; Т.: sikloid eğrisi) с. мат.
Циклоидаға мөнәсәбәтле. □ Циклоидальный. Циклоидаль һыҙыҡ.
ЦИКЛОН [гр. kyklon ‘әйләнеп торған’] (Р: циклон; И.: cyclone; T.: siklon) и.
İ. метеор. Яуым-төшөмө, көслө еле булған түбән атмосфера баҫымы (иң аҙы - уҙәгендә) әлкәһе. □ Циклон. / Циклонный. Циклон еле. Атлантика циклоны. К Океан киңлектәрендә ҡупҡан дәһшәтле циклондарға, антициклондарға дәуләт сиктәре лә, бутәнсә кәртәләр -тотҡарлыҡтар ҙа юҡ. Ш. Янбаев.
2. Бик ныҡ көслө емергес ел; дауыл. □ Ураган, тайфун. П Тулҡынланған тормош
диңгеҙендә талмай йөҙәм, ҡыуам караптар, циклондарға ҡарап, һис туҡтамам, йөрәк -мотор, ҡулда ҡанат бар. Ғ. Амантай.
3. тех. Инерция көсөн файҙаланыуға нигеҙләнгән һауа йәки газ таҙартҡыс аппарат. □ Циклон. Иҫке ҡулайламалар циклондар менән алмаштырылды.
ЦИКЛОП I [гр. kyklops} и. миф. ҡар. һыңар күҙ I. Циклоптар тураһында реферат.
ЦИКЛОП II [гр. kyklops} (Р: циклоп; И.: tiny crowofish; T.: kürekayaklılar) и. зоол.
Ваҡ ҡыҫала; һыңар күҙ. □ Циклоп (лат. Cyclopidae). Циклоптарҙы өйрәнеу.
ЦИКЛОТРОН [гр. kyklos} (Р.: циклотрон; И.: cyclotron; T.: siklotron) и. физ.
Ыңғай зарядлы өлөшсәләрҙе спираль буйынса хәрәкәтләндереп, уларға ҙур энергия бирә торған ҡоролма. □ Циклотрон. Циклотрон төҙөлөшө. Циклотрон ҡулланыу.
ЦИКОРИЙ [лат. Сгсһоһит\(Р:. цикорий; И.: chicory; T.: hindiba) и. бот. ҡар. быуын сәскә.
1. Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған, үҙәкле, оҙон тамырлы, ҡаты һабаҡлы күп йыллыҡ үҫемлек. □ Цикорий. / Цикорный (лат. Cichorium). Цикорий тамыры. Цикорий орлоғо.
2. Шул үҫемлектең тамырынан яһалған онтаҡ. □ Цикорий. Цикорий әҙерләу.
3. Шул онтаҡтан әҙерләнгән эсемлек. □ Цикорий. / Цикорный. Шәкәрле цикорий. Һөтлө цикорий.
ЦИКУТА [лат. cicuta} (Р.: цикута; И.: water hemlock; T.: baldıran otu) и. бот.
Шыма ҡабыҡлы, тамыры ныҡ ағыулы көпшә (дымлы ерҙәрҙә, канау буйҙарында уҫә)', ағыулы көпшә. □ Цикута, вёх ядовитый (лат. Cicuta virosa). Цикутаны боронғо Грецияла ағыу урынына ҡулланғандар.
ЦИЛИНДР I [гр. kylindros} (Р.: цилиндр; И.: cylinder; T.: silindir) и.
1. мат. Тура мөйөштө үҙ тирәләй уратып әйләндереүҙән барлыҡҡа килгән геометрик есем. □ Цилиндр. / Цилиндровый. Цилиндр йөҙө. Цилиндр куләме.
2. тех. Шул есем рәүешендәге деталь йәки ҡоролма. □ Цилиндр. Двигатель цилиндры.
733
2. Үҙ-ара бәйле күренештәрҙең йыйылмаһы, эҙмә-эҙлекле теҙеме. □ Цикл. Концерттар циклын төҙөу. Телетапшырыуҙар циклы. Тел тарихы буйынса лекциялар циклы.
3. Дөйөм принцип буйынса берләшкән фәндәр төркөмө. □ Цикл (группа наук, дисциплин, объединённых по какому-н. общему принципу). / Цикличный. Математик цикл. Геологик цикл.
4. Дөйөм тема буйынса берләшкән бер үк жанрҙағы әҙәби әҫәрҙәр. □ Цикл. Лирик шиғырҙар циклы. ■ Мостай Кәрим уҙенең «Юбилярҙар» тигән очерктар циклында, туцәрәк датаһын билдәләгән мәлдә яҙыусының уҙен нисегерәк тотоуын куҙәтеу аша, уныц уҙенсәлекле портретын тыуҙыра. Н. Мусин. Шағир Альфред Ашҡаҙарский «Көҙгө эскиздар» тигән шиғырҙар циклы яҙырға йыйына ине. Д. Исламов, һуңғы көндәрҙә ул [Емеш] «Гузәл кешеләр тормошо» тигән циклдан китаптар уҡырға айырыуса әуәҫ булып китте. 3. Биишева.
ЦИКЛАМЕН [гр. kyklaminos] (Р.: цикламен; И.: cyclamen; T.: siklamen) и. бот.
Күп йыллыҡ үҫемлек; альп миләүшәһе. □ Цикламен (лат. Cyclamen). Цикламен медицинала ҡулланыла.
ЦИКЛОИДА [гр. kykloeides ‘түңәрәк’] (Р: циклоида; И.: cycloid; T.: sikloid eğrisi) и. мат.
Кәкре һыҙыҡтың бер төрө. □ Циклоида. / Циклоидальный. Циклоида формулаһы. Циклоида төҙөлөшө.
ЦИКЛОИДАЛЬ (Р: циклоидальный; И.: cycloid; Т.: sikloid eğrisi) с. мат.
Циклоидаға мөнәсәбәтле. □ Циклоидальный. Циклоидаль һыҙыҡ.
ЦИКЛОН [гр. kyklon ‘әйләнеп торған’] (Р: циклон; И.: cyclone; T.: siklon) и.
İ. метеор. Яуым-төшөмө, көслө еле булған түбән атмосфера баҫымы (иң аҙы - уҙәгендә) әлкәһе. □ Циклон. / Циклонный. Циклон еле. Атлантика циклоны. К Океан киңлектәрендә ҡупҡан дәһшәтле циклондарға, антициклондарға дәуләт сиктәре лә, бутәнсә кәртәләр -тотҡарлыҡтар ҙа юҡ. Ш. Янбаев.
2. Бик ныҡ көслө емергес ел; дауыл. □ Ураган, тайфун. П Тулҡынланған тормош
диңгеҙендә талмай йөҙәм, ҡыуам караптар, циклондарға ҡарап, һис туҡтамам, йөрәк -мотор, ҡулда ҡанат бар. Ғ. Амантай.
3. тех. Инерция көсөн файҙаланыуға нигеҙләнгән һауа йәки газ таҙартҡыс аппарат. □ Циклон. Иҫке ҡулайламалар циклондар менән алмаштырылды.
ЦИКЛОП I [гр. kyklops} и. миф. ҡар. һыңар күҙ I. Циклоптар тураһында реферат.
ЦИКЛОП II [гр. kyklops} (Р: циклоп; И.: tiny crowofish; T.: kürekayaklılar) и. зоол.
Ваҡ ҡыҫала; һыңар күҙ. □ Циклоп (лат. Cyclopidae). Циклоптарҙы өйрәнеу.
ЦИКЛОТРОН [гр. kyklos} (Р.: циклотрон; И.: cyclotron; T.: siklotron) и. физ.
Ыңғай зарядлы өлөшсәләрҙе спираль буйынса хәрәкәтләндереп, уларға ҙур энергия бирә торған ҡоролма. □ Циклотрон. Циклотрон төҙөлөшө. Циклотрон ҡулланыу.
ЦИКОРИЙ [лат. Сгсһоһит\(Р:. цикорий; И.: chicory; T.: hindiba) и. бот. ҡар. быуын сәскә.
1. Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған, үҙәкле, оҙон тамырлы, ҡаты һабаҡлы күп йыллыҡ үҫемлек. □ Цикорий. / Цикорный (лат. Cichorium). Цикорий тамыры. Цикорий орлоғо.
2. Шул үҫемлектең тамырынан яһалған онтаҡ. □ Цикорий. Цикорий әҙерләу.
3. Шул онтаҡтан әҙерләнгән эсемлек. □ Цикорий. / Цикорный. Шәкәрле цикорий. Һөтлө цикорий.
ЦИКУТА [лат. cicuta} (Р.: цикута; И.: water hemlock; T.: baldıran otu) и. бот.
Шыма ҡабыҡлы, тамыры ныҡ ағыулы көпшә (дымлы ерҙәрҙә, канау буйҙарында уҫә)', ағыулы көпшә. □ Цикута, вёх ядовитый (лат. Cicuta virosa). Цикутаны боронғо Грецияла ағыу урынына ҡулланғандар.
ЦИЛИНДР I [гр. kylindros} (Р.: цилиндр; И.: cylinder; T.: silindir) и.
1. мат. Тура мөйөштө үҙ тирәләй уратып әйләндереүҙән барлыҡҡа килгән геометрик есем. □ Цилиндр. / Цилиндровый. Цилиндр йөҙө. Цилиндр куләме.
2. тех. Шул есем рәүешендәге деталь йәки ҡоролма. □ Цилиндр. Двигатель цилиндры.
733