Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 738
Поиск по словарям
ЧАБАН
□ Тридцать третья буква башкирского алфавита. Ч хәрефен яҙыу. Ч-ға башланған һуҙҙәр.
ЧАБАН [фарс. сЛ>^] (Р: чабан; И.: shepherd; T: çoban) и.
Һарыҡ көтөүсеһе. □ Чабан, пастух (овечьих стад). / Пастуший, чабанский. Өлкән чабан. ■ Ҡарағалпаҡ Республикаһының «Коминтерн» исемендәге колхоздағы Афунин тигән бер чабан һәр бер һарыҡтан алты килограмм йөн алырға вәғәҙә итә. С. Агиш. Тарифтың районда ғына тугел, республика чабандары араһында абруйы ҙур. А. Мағазов. Өлкән чабан Арсентий Ботов ике улы һәм килене, ҡыҙы Лиза менән 46-сы йылҡы заводының Аҡтау ауылына урынлаша. «Ағиҙел», № 10, 2010.
ЧАДРА [ғәр. jjJJJI, фарс. jûU, ] (Р.: чадра; И.: veil; T: peçe) и.
Көнсығыш илдәрендәге мосолман ҡатын-ҡыҙҙары урамға сыҡҡанда баштан алып битте, тотош кәүҙәне ҡаплап кейә торған еңел бөркәнсек туҡыма. □ Чадра, лёгкое покрывало мусульманок. Чадраның куҙ тапҡырында ғына уйымы була.
ЧАЙНВОРД [ингл. chain ‘сылбыр’ + word ‘һүҙ’] (Р: чайнворд; И.: chainword; Т.: çörümügüç bilmece) и.
Башватҡыстың бер төрө (һуҙҙең һуңғы хәрефе уның артынан килгән һуҙҙең беренсе хәрефе менән тап килеугә нигеҙләнә). □ Чайнворд. Чайнворд сисеу.
ЧАКРА [санскр. cakra ‘тәгәрмәс’] (Р: чакры; И.: chakra; Т.: chakra) и.
Парапсихологияла кеше кәүҙәһенең ете зонаһында биоэнергия тупланған үҙәктәр.
□ Чакры (тонкие энергетические центры, расположенные в местах нервных сплетений). Чакралар тураһында куҙаллау Көнсығыштан килгән.
ЧАН [рус.] и. ҡар. шаң IL ■ Ауылда беренсе булып чанына ике кунәк һөт һыйышлы сепаратор алды Гәрәй. Б. Бикбай.
ЧАРДАШ [венг. csârdâs ‘трактир’] (Р: чардаш; И.: kind of folk dance; T.: Macar dansı) и. этн.
Венгр халыҡ бейеүе һәм уның көйө. □ Чардаш. Чардаш башҡарыу. Чардаш бейеу. Чардаш бейергә өйрәнеу.
ЧАРЛЬСТОН [ингл. Charleston ‘ҡала исеменән’] (Р: чарльстон; И.: charleston dance; T: Çarliston dansı) и.
Америка бал бейеүе һәм уның музыкаһы.
□ Чарльстон. Чарльстон тыңлау. Чарльстон бейеуе.
ЧАРТЕР [ингл.] (Р: чартер; И.: charter; Т.: çarter) и.
Судно йәки самолётты билдәләнгән расписаниенан тыш бер йәки бер нисә рейс яһау өсөн ҡуртымға алыу. □ Чартер. /Чартерный. Үҙ чартерың булыу. Чартер рейсы.
ЧАСОВНЯ [рус.] (Р: часовня; И.: chapel; T: şapel kilisecik) и.
Кәшәнә (христиан динендәге йәмәғәтселек кереп ғибәҙәт ҡылыу өсөн ҙур булмаған ҡоролма); бәләкәй сиркәү. □ Часовня. Часов-няны 1932 йылда яптылар. Часовня бинаһы һаҡланған, тик бик насар хәлдә.
ЧАСОВОЙ [рус ] и. ҡар. һаҡсы 1. ■ Тишек ишек янында аҡрын ғына һыҙғырып, муйынына трофей автомат аҫҡан часовой ары-бире йөрөй ине. И. Абдуллин. Часовойҙың урынынан ҡуҙғалып китеуе булды, Ғиндулла эһ тигәнсе теге немецтың өҫтөнә һикерҙе. Ғ. Аллаяров. Часовойҙар куҙ ҡараштарын төн ҡараңғыһы аша алыҫтарға йунәлттеләр. Б. Дим.
ЧАСТНИК (частнигы) [рус.] (Р: частник; И.: private trader; T.: tüccar) и. һөйл.
Хосуси милексе; шәхси эшҡыуар. □ Частный собственник, индивидуальный предприниматель. Частникка эшләу. Эш хаҡын частник уҙе теләгәнсә туләй инде ул.
ЧАСТЬ [рус.] (Р: часть; И.: unit; T: bölük) и.
1. хәрби. Айырым бер ғәскәри берәмек.
□ Часть (войсковая единица). М Повесткала: «С. И. Чекмарёвҡа район хәрби комиссариатына ғәскәри частарға билдәләу өсөн медицина комиссияһына килергә», - тип яҙылғайны. А. Абдуллин. Тиҙҙән Туймазы һәм Топорнино (Кушнаренко) яҡтарынан килгән Кыҙыл Армия частары һәнәкселәрҙе туҙҙырып ташланы. Ә. Байрамов. Орлов алдағы частарҙы уткәреп бөткәс кенә, кискә табан, иң арттағы часҡа һөжум итергә булды. И. Ғиззәтуллин.
2. тех. Бөтөндө, системаны тәшкил иткән нәмәнең (механизм, ҡорал һ. б.) бер
738
□ Тридцать третья буква башкирского алфавита. Ч хәрефен яҙыу. Ч-ға башланған һуҙҙәр.
ЧАБАН [фарс. сЛ>^] (Р: чабан; И.: shepherd; T: çoban) и.
Һарыҡ көтөүсеһе. □ Чабан, пастух (овечьих стад). / Пастуший, чабанский. Өлкән чабан. ■ Ҡарағалпаҡ Республикаһының «Коминтерн» исемендәге колхоздағы Афунин тигән бер чабан һәр бер һарыҡтан алты килограмм йөн алырға вәғәҙә итә. С. Агиш. Тарифтың районда ғына тугел, республика чабандары араһында абруйы ҙур. А. Мағазов. Өлкән чабан Арсентий Ботов ике улы һәм килене, ҡыҙы Лиза менән 46-сы йылҡы заводының Аҡтау ауылына урынлаша. «Ағиҙел», № 10, 2010.
ЧАДРА [ғәр. jjJJJI, фарс. jûU, ] (Р.: чадра; И.: veil; T: peçe) и.
Көнсығыш илдәрендәге мосолман ҡатын-ҡыҙҙары урамға сыҡҡанда баштан алып битте, тотош кәүҙәне ҡаплап кейә торған еңел бөркәнсек туҡыма. □ Чадра, лёгкое покрывало мусульманок. Чадраның куҙ тапҡырында ғына уйымы була.
ЧАЙНВОРД [ингл. chain ‘сылбыр’ + word ‘һүҙ’] (Р: чайнворд; И.: chainword; Т.: çörümügüç bilmece) и.
Башватҡыстың бер төрө (һуҙҙең һуңғы хәрефе уның артынан килгән һуҙҙең беренсе хәрефе менән тап килеугә нигеҙләнә). □ Чайнворд. Чайнворд сисеу.
ЧАКРА [санскр. cakra ‘тәгәрмәс’] (Р: чакры; И.: chakra; Т.: chakra) и.
Парапсихологияла кеше кәүҙәһенең ете зонаһында биоэнергия тупланған үҙәктәр.
□ Чакры (тонкие энергетические центры, расположенные в местах нервных сплетений). Чакралар тураһында куҙаллау Көнсығыштан килгән.
ЧАН [рус.] и. ҡар. шаң IL ■ Ауылда беренсе булып чанына ике кунәк һөт һыйышлы сепаратор алды Гәрәй. Б. Бикбай.
ЧАРДАШ [венг. csârdâs ‘трактир’] (Р: чардаш; И.: kind of folk dance; T.: Macar dansı) и. этн.
Венгр халыҡ бейеүе һәм уның көйө. □ Чардаш. Чардаш башҡарыу. Чардаш бейеу. Чардаш бейергә өйрәнеу.
ЧАРЛЬСТОН [ингл. Charleston ‘ҡала исеменән’] (Р: чарльстон; И.: charleston dance; T: Çarliston dansı) и.
Америка бал бейеүе һәм уның музыкаһы.
□ Чарльстон. Чарльстон тыңлау. Чарльстон бейеуе.
ЧАРТЕР [ингл.] (Р: чартер; И.: charter; Т.: çarter) и.
Судно йәки самолётты билдәләнгән расписаниенан тыш бер йәки бер нисә рейс яһау өсөн ҡуртымға алыу. □ Чартер. /Чартерный. Үҙ чартерың булыу. Чартер рейсы.
ЧАСОВНЯ [рус.] (Р: часовня; И.: chapel; T: şapel kilisecik) и.
Кәшәнә (христиан динендәге йәмәғәтселек кереп ғибәҙәт ҡылыу өсөн ҙур булмаған ҡоролма); бәләкәй сиркәү. □ Часовня. Часов-няны 1932 йылда яптылар. Часовня бинаһы һаҡланған, тик бик насар хәлдә.
ЧАСОВОЙ [рус ] и. ҡар. һаҡсы 1. ■ Тишек ишек янында аҡрын ғына һыҙғырып, муйынына трофей автомат аҫҡан часовой ары-бире йөрөй ине. И. Абдуллин. Часовойҙың урынынан ҡуҙғалып китеуе булды, Ғиндулла эһ тигәнсе теге немецтың өҫтөнә һикерҙе. Ғ. Аллаяров. Часовойҙар куҙ ҡараштарын төн ҡараңғыһы аша алыҫтарға йунәлттеләр. Б. Дим.
ЧАСТНИК (частнигы) [рус.] (Р: частник; И.: private trader; T.: tüccar) и. һөйл.
Хосуси милексе; шәхси эшҡыуар. □ Частный собственник, индивидуальный предприниматель. Частникка эшләу. Эш хаҡын частник уҙе теләгәнсә туләй инде ул.
ЧАСТЬ [рус.] (Р: часть; И.: unit; T: bölük) и.
1. хәрби. Айырым бер ғәскәри берәмек.
□ Часть (войсковая единица). М Повесткала: «С. И. Чекмарёвҡа район хәрби комиссариатына ғәскәри частарға билдәләу өсөн медицина комиссияһына килергә», - тип яҙылғайны. А. Абдуллин. Тиҙҙән Туймазы һәм Топорнино (Кушнаренко) яҡтарынан килгән Кыҙыл Армия частары һәнәкселәрҙе туҙҙырып ташланы. Ә. Байрамов. Орлов алдағы частарҙы уткәреп бөткәс кенә, кискә табан, иң арттағы часҡа һөжум итергә булды. И. Ғиззәтуллин.
2. тех. Бөтөндө, системаны тәшкил иткән нәмәнең (механизм, ҡорал һ. б.) бер
738