Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 744
Поиск по словарям
ШАБЛОНЛАШЫУ
ҡалып. □ Шаблон. / Шаблонный, избитый. ■ [Рәмилде] хатта башҡа ваҡыттарҙа тәу кургән ҡыҙҙарға әйтә торған шаблон һуҙҙәр ҙә теленә килмәй йөҙәттеләр. Ф. Әсәнов. Кешеләр араһында ихлас мөғәмәлә, ысын дуҫлыҡ мөнәсәбәттәре кәмей барған һайын, «дуҫлыҡ» тигән һуҙ куберәк яңғыраш ала, шаблонға әйләнә башланы. «Киске Өфө», № 23, 2009.
ШАБЛОНЛАШЫУ (шаблонлаш-) (Р.: оформиться; И.: take shape; T.: kalıplaşmak) ҡ.
Бер ҡалыпҡа һалыныу; ҡалыплашыу.
□ Оформиться, сложиться. Шаблонлашып китеу.
ШАБЛОНЛЫ (Р: шаблонный; И.: trite; routine; T.: kalıplı) с. тех.
Шаблонға (2) буйһондоролған, тапалған.
□ Шаблонный, избитый (приём, стиль работы и т. д.). Шаблонлы һуҙ. Шаблонлы алым ҡулланыу.
ШАБЛОНЛЫҠ (шаблонлығы) (Р: шаблонность; И.: triteness; T.: basmakalıp olma) и.
Шаблон (2) булыу сифаты. □ Шаблонность. Поэтик алымдарҙың шаблонлығы. Ҡараштарҙың шаблонлығы.
ШАБЫР (Р: подражание шуму обильно льющейся жидкости; И.: swish; T: şırıl şırıl) оҡш.
Ҡапыл һыу күпләп түгелгәндә, ҡойолғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание шуму обильно льющейся жидкости. Ҡыйыҡтан шабыр итеп һыу тугелде.
♦ Шабыр тиргә батыу бик ныҡ тирләү.
□ Обливаться потом. Ш Турәнең ҡулы ҡалтыраны, көрәген йәһәт кенә ситән буйына ырғытып, көсөргәнештән шабыр тиргә батҡан йөҙөн ең осо менән һөрттө. Й. Солтанов. [Исхаҡов] бәғзе ваҡыт, йәйге эҫе көндәрҙә, шабыр тиргә бата. «Ағиҙел», № 4, 2010.
ШАБЫРЛАТЫУ (шабырлат-) (Р: вызывать сильный шум; И.: make (it) swish; T.: şırıldamak) ҡ.
Шабыр-шобор иттереү, шабыр-шобор килтереү. □ Вызывать сильный шум (об обильно льющейся жидкости). М Сэй эсеуселэр самауырҙан йылымса һыуҙы шабырлатып сынаяҡтарға ағыҙалар. 3. Биишева. Ҡарсыҡ
ижауы менән ҡаҙандан һурпа алды ла, кутәрә биреп, шабырлатып кире ҡаҙанға тукте. X. Ғиләжев.
ШАБЫРЛАУ (шабырла-) (Р: литься с сильным шумом; И.: flow profusely; T.: şırıldamak) ҡ.
1. Шабыр-шобор итеү, шабыр-шобор килеү. □ Литься с сильным шумом. ■ Бу-ректең ҡолаҡтарынан шабырлап кәмәгә һыу ҡойолдо. 3. Биишева. Биҙрә сәпелдәй һәм өҙлөкһөҙ рәуештә тиерлек мискә менән сапсаҡҡа шабырлап һыу ҡойола ине. Ә. Вәли. Ҡыҙ тертләгәндәй итте, ижауындағы һыуы шабырлап тугелде. Н. Мусин.
2. Хәл ҡылымдың -п формаһында ҡушма ҡылымдың беренсе компоненты булып, төп мәғәнәне көсәйтә. □ В форме деепричастия на -п обозначает ‘литься, течь обильно’. ■ [Егет] тун кейеп сәй эсергә ултыра. Шабырлап тир аға, ти, бының битенән. Әкиәттән.
ШАБЫРТМА (Р: ливень; И.: sower; Т.: sağanak) и. диал. ҡар. ҡойма ямғыр.
Көслө ямғыр. □ Ливень, проливной дождь. Шабыртма яуа.
ШАБЫРТЫҠ (шабыртығы) и. диал. ҡар. шаршы.
ШАБЫР-ШОБОР, шабыр ҙа шобор (Р: подражание частому дробному стуку дождя; И.: sound imitative word; T.: şırıl şırıl) оҡш.
1. Йыш һәм шәп яуған ямғырҙың тауышын белдерә. □ Подражание частому дробному стуку дождя. ■ Шабыр-шобор ямғыр яуа өй башы ҡалайҙарға. Халыҡ йырынан.
2. Көслө шапылдауҙы белдергән һүҙ. □ Подражание шумному плеску, шумному стеканию воды. ■ Улар [малайҙар] шунда уҡ бер-бер артлы шабыр-шобор һыуға һикерештеләр. Р. Ғабдрахманов.
ШАҒАРАҠ (шағарағы) и. һөйл. ҡар. уйын-көлкө. Шағараҡ башланды. Шағараҡҡа әуәҫ. И Ҡунаҡ булмәһенең асыҡ тәҙрәләренән, шағараҡ мәжлес шауына ҡушылып, думбыра, рубаб, най тауыштары ишетелеп ҡала. Ә. Хәкимов.
ШАҒБАН [ғәр. -Ji] и. ҡар. шәғбан. Шағбан айы.
744
ҡалып. □ Шаблон. / Шаблонный, избитый. ■ [Рәмилде] хатта башҡа ваҡыттарҙа тәу кургән ҡыҙҙарға әйтә торған шаблон һуҙҙәр ҙә теленә килмәй йөҙәттеләр. Ф. Әсәнов. Кешеләр араһында ихлас мөғәмәлә, ысын дуҫлыҡ мөнәсәбәттәре кәмей барған һайын, «дуҫлыҡ» тигән һуҙ куберәк яңғыраш ала, шаблонға әйләнә башланы. «Киске Өфө», № 23, 2009.
ШАБЛОНЛАШЫУ (шаблонлаш-) (Р.: оформиться; И.: take shape; T.: kalıplaşmak) ҡ.
Бер ҡалыпҡа һалыныу; ҡалыплашыу.
□ Оформиться, сложиться. Шаблонлашып китеу.
ШАБЛОНЛЫ (Р: шаблонный; И.: trite; routine; T.: kalıplı) с. тех.
Шаблонға (2) буйһондоролған, тапалған.
□ Шаблонный, избитый (приём, стиль работы и т. д.). Шаблонлы һуҙ. Шаблонлы алым ҡулланыу.
ШАБЛОНЛЫҠ (шаблонлығы) (Р: шаблонность; И.: triteness; T.: basmakalıp olma) и.
Шаблон (2) булыу сифаты. □ Шаблонность. Поэтик алымдарҙың шаблонлығы. Ҡараштарҙың шаблонлығы.
ШАБЫР (Р: подражание шуму обильно льющейся жидкости; И.: swish; T: şırıl şırıl) оҡш.
Ҡапыл һыу күпләп түгелгәндә, ҡойолғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание шуму обильно льющейся жидкости. Ҡыйыҡтан шабыр итеп һыу тугелде.
♦ Шабыр тиргә батыу бик ныҡ тирләү.
□ Обливаться потом. Ш Турәнең ҡулы ҡалтыраны, көрәген йәһәт кенә ситән буйына ырғытып, көсөргәнештән шабыр тиргә батҡан йөҙөн ең осо менән һөрттө. Й. Солтанов. [Исхаҡов] бәғзе ваҡыт, йәйге эҫе көндәрҙә, шабыр тиргә бата. «Ағиҙел», № 4, 2010.
ШАБЫРЛАТЫУ (шабырлат-) (Р: вызывать сильный шум; И.: make (it) swish; T.: şırıldamak) ҡ.
Шабыр-шобор иттереү, шабыр-шобор килтереү. □ Вызывать сильный шум (об обильно льющейся жидкости). М Сэй эсеуселэр самауырҙан йылымса һыуҙы шабырлатып сынаяҡтарға ағыҙалар. 3. Биишева. Ҡарсыҡ
ижауы менән ҡаҙандан һурпа алды ла, кутәрә биреп, шабырлатып кире ҡаҙанға тукте. X. Ғиләжев.
ШАБЫРЛАУ (шабырла-) (Р: литься с сильным шумом; И.: flow profusely; T.: şırıldamak) ҡ.
1. Шабыр-шобор итеү, шабыр-шобор килеү. □ Литься с сильным шумом. ■ Бу-ректең ҡолаҡтарынан шабырлап кәмәгә һыу ҡойолдо. 3. Биишева. Биҙрә сәпелдәй һәм өҙлөкһөҙ рәуештә тиерлек мискә менән сапсаҡҡа шабырлап һыу ҡойола ине. Ә. Вәли. Ҡыҙ тертләгәндәй итте, ижауындағы һыуы шабырлап тугелде. Н. Мусин.
2. Хәл ҡылымдың -п формаһында ҡушма ҡылымдың беренсе компоненты булып, төп мәғәнәне көсәйтә. □ В форме деепричастия на -п обозначает ‘литься, течь обильно’. ■ [Егет] тун кейеп сәй эсергә ултыра. Шабырлап тир аға, ти, бының битенән. Әкиәттән.
ШАБЫРТМА (Р: ливень; И.: sower; Т.: sağanak) и. диал. ҡар. ҡойма ямғыр.
Көслө ямғыр. □ Ливень, проливной дождь. Шабыртма яуа.
ШАБЫРТЫҠ (шабыртығы) и. диал. ҡар. шаршы.
ШАБЫР-ШОБОР, шабыр ҙа шобор (Р: подражание частому дробному стуку дождя; И.: sound imitative word; T.: şırıl şırıl) оҡш.
1. Йыш һәм шәп яуған ямғырҙың тауышын белдерә. □ Подражание частому дробному стуку дождя. ■ Шабыр-шобор ямғыр яуа өй башы ҡалайҙарға. Халыҡ йырынан.
2. Көслө шапылдауҙы белдергән һүҙ. □ Подражание шумному плеску, шумному стеканию воды. ■ Улар [малайҙар] шунда уҡ бер-бер артлы шабыр-шобор һыуға һикерештеләр. Р. Ғабдрахманов.
ШАҒАРАҠ (шағарағы) и. һөйл. ҡар. уйын-көлкө. Шағараҡ башланды. Шағараҡҡа әуәҫ. И Ҡунаҡ булмәһенең асыҡ тәҙрәләренән, шағараҡ мәжлес шауына ҡушылып, думбыра, рубаб, най тауыштары ишетелеп ҡала. Ә. Хәкимов.
ШАҒБАН [ғәр. -Ji] и. ҡар. шәғбан. Шағбан айы.
744