Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 752
Поиск по словарям
ШАЙТАН ҠАРАҒАЙЫ
Ике башы ла ҡолаҡлы бер ишкәк менән йөрөтөлә торған ябыҡ өҫлө еңел спорт кәмәһе. □ Байдарка. Шайтан кәмәлә йөрөу. Шайтан кәмәлә ярышыу. Шайтан кәмәлә йөрөргә өйрәнеу.
ШАЙТАН ҠАРАҒАЙЫ и. диал. ҡар. шайтан таяғы. Шайтан ҡарағайын йолҡоу. Шайтан ҡарағайы баҫҡан. Шайтан ҡарағайынан таҙартыу.
ШАЙТАН ҠАРЫШТЫРЫУ (Р.: сведение судорогой от воздействия шайтана; И.: cramp; T: kramp) и. миф.
Шайтан ҡағылыуынан көҙән йыйырыу хәле. □ Сведение судорогой от воздействия шайтана. ■ Куҙ тейгәндә, өшкөрәм, имләйем. Имләгәндә уҙемдә шайтан ҡарыштырыу була ла ҡуя. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ШАЙТАН ҠАСЫРЫУ (Р.: изгнание беса; И.: expulsion of a deuce; T: şeytanı kovmak) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, ниндәйҙер билдәһеҙ ауырыу менән ауырыған кешене (куберәк, йәш ҡатын-ҡыҙҙы), ен ҡағылған тип, төрлөсә ырым ҡулланып, өшкөрөп, һауаға мылтыҡ атып һауыҡтырыу йолаһы. □ Изгнание беса. Шайтан ҡасырыу йолаһын уткәреу.
ШАЙТАН ҠЫМЫҘЛЫҒЫ и. диал. ҡар. һарына. Шайтан ҡымыҙлығы сәскәһе. Шайтан ҡымыҙлығы ҡаҙыу. Шайтан ҡымыҙлығынан бутҡа бешереу.
ШАЙТАН СӨЙӨ (Р: колено; И.: knee; Т.: tez) и. диал. ҡар. тубыҡ.
Аяҡтың бот һөйәге менән балтыр һөйәген тоташтырған быуыны. □ Колено. / Коленный. Шайтан сөйө башы. Шайтан сөйө быуыны. Шайтан сөйө һөйәге.
ШАЙТАН ТАЯҒЫ (Р: чертополох; И.: thisle; T.: dikenli yabani ot) и.
Ойошма сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған сәнскәк япраҡлы, алһыу күк йомро сәскәле сүп үләне. □ Чертополох (лат. Carduus). ■ Баҫыуҙы алабута, әрем, билсәндән башлап шайтан таяғына тиклем суп-сар улән баҫҡайны. Ғ. Аллаяров. Үрҙәрәк, ҡараманың ялбыр сатырынан ситтәрәк, вайымһыҙ шайтан таяғы, әрһеҙләнеп, энәләрен тырпайтып, көнгә иркәләнә ине. Яр. Вәлиев. Шайтан таяғы, сәскәле булһа ла, насар. Р. Ғабдрахманов. Шайтан таяҡтары, сырмалсыҡтар
менән бик ныҡ аралашҡан булһа ла, арыш бик уңғайны. X. Ғиләжев.
ШАЙТАН ТЫРНАҒЫ (Р: заусеница; И.: agnail; T.: şeytan tırnağı) и.
Шәбе өҫтөндәге ҡубып торған тире. □ Заусеница. Шайтан тырнағы сыҡҡан. Шайтан тырнағын алыу. Шайтан тырнағын киҫеу.
ШАЙТАН ҮЛӘНЕ и. диал. ҡар. шайтан таяғы. Баҡсаны шайтан уләне баҫҡан. Шайтан уләне бик сәнскеле. Шайтан уләнен йолҡоу.
ШАЙТАН ҮПКӘН (Р: герпес; И.: herpes;
T.: uçuk) и. диал. ҡар. сабыртма 2.
Үҙенсәлекле вирустар тыуҙырған һыулы күперткеләр ҡалҡыу менән характерлы ауырыу. □ Герпес, заеда, болезни губ. Иренгә шайтан упкән сыҡҡан. Шайтан упкәнде дауалау. Шайтан упкән аҙып киткән.
ШАЙТАН ҺЫУЫ (Р: спиртное; И.: spirits; T.: alkollü içki) и. һөйл.
Иҫерткес эсемлек. □ Спиртное. ■ [Дәу-ләтбай:] Шайтан һыуын ауыҙына алған кешеләрҙе енем һөймәй. Ғ. Лоҡманов.
ШАЙТАН ЭЙӘЛӘҮ (шайтан эйәлә-) (Р: вселение нечистой силы; И.: influence of evil spirits; T: şeytan musallat) ҡ. миф.
Ышаныуҙар буйынса, яңғыҙ йәшәгән ҡатын-ҡыҙ, ир-атҡа ниндәйҙер икенсе зат килеп йөрөй һәм шул сәбәптән ул ныҡ ябығып, ауырыуға һабыша. □ Вселение нечистой силы. Курше ҡатынға шайтан эйәләгән, тиҙәр.
ШАЙТАН ӘПСЕНЕ (Р: заговор шайтана; И.: charm against the deuce; T.: bir tür büyü) и. миф.
Шайтан ҡағылғанда уҡыла торған им. □ Заговор шайтана. Шайтан әпсенен уҡыу. Шайтан әпсенен ҡулланыу. Шайтан әпсене һаташҡанда ярҙам итә.
ШАЙ-ШОЙ, шай ҙа шой (Р: вжик-вжик; И.: onomatopoeic word; T.: cız cız) оҡш. һөйл.
Утын бысҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Вжик-вжик (подражание звуку ручной пилы). Шай-шой итеу. Малайҙар шай ҙа шой утын быса.
ШАЙЫ (Р: величиной с; с; И.: as...as; T.: kadar) бәйл. диал. ҡар. тиклем.
Төп килештәге һүҙҙәр менән килеп, сағыштырма күләм, дәрәжәне белдерә; хәтле, саҡлы. □ Величиной с; с (послелог с дат., род.
752
Ике башы ла ҡолаҡлы бер ишкәк менән йөрөтөлә торған ябыҡ өҫлө еңел спорт кәмәһе. □ Байдарка. Шайтан кәмәлә йөрөу. Шайтан кәмәлә ярышыу. Шайтан кәмәлә йөрөргә өйрәнеу.
ШАЙТАН ҠАРАҒАЙЫ и. диал. ҡар. шайтан таяғы. Шайтан ҡарағайын йолҡоу. Шайтан ҡарағайы баҫҡан. Шайтан ҡарағайынан таҙартыу.
ШАЙТАН ҠАРЫШТЫРЫУ (Р.: сведение судорогой от воздействия шайтана; И.: cramp; T: kramp) и. миф.
Шайтан ҡағылыуынан көҙән йыйырыу хәле. □ Сведение судорогой от воздействия шайтана. ■ Куҙ тейгәндә, өшкөрәм, имләйем. Имләгәндә уҙемдә шайтан ҡарыштырыу була ла ҡуя. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ШАЙТАН ҠАСЫРЫУ (Р.: изгнание беса; И.: expulsion of a deuce; T: şeytanı kovmak) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, ниндәйҙер билдәһеҙ ауырыу менән ауырыған кешене (куберәк, йәш ҡатын-ҡыҙҙы), ен ҡағылған тип, төрлөсә ырым ҡулланып, өшкөрөп, һауаға мылтыҡ атып һауыҡтырыу йолаһы. □ Изгнание беса. Шайтан ҡасырыу йолаһын уткәреу.
ШАЙТАН ҠЫМЫҘЛЫҒЫ и. диал. ҡар. һарына. Шайтан ҡымыҙлығы сәскәһе. Шайтан ҡымыҙлығы ҡаҙыу. Шайтан ҡымыҙлығынан бутҡа бешереу.
ШАЙТАН СӨЙӨ (Р: колено; И.: knee; Т.: tez) и. диал. ҡар. тубыҡ.
Аяҡтың бот һөйәге менән балтыр һөйәген тоташтырған быуыны. □ Колено. / Коленный. Шайтан сөйө башы. Шайтан сөйө быуыны. Шайтан сөйө һөйәге.
ШАЙТАН ТАЯҒЫ (Р: чертополох; И.: thisle; T.: dikenli yabani ot) и.
Ойошма сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған сәнскәк япраҡлы, алһыу күк йомро сәскәле сүп үләне. □ Чертополох (лат. Carduus). ■ Баҫыуҙы алабута, әрем, билсәндән башлап шайтан таяғына тиклем суп-сар улән баҫҡайны. Ғ. Аллаяров. Үрҙәрәк, ҡараманың ялбыр сатырынан ситтәрәк, вайымһыҙ шайтан таяғы, әрһеҙләнеп, энәләрен тырпайтып, көнгә иркәләнә ине. Яр. Вәлиев. Шайтан таяғы, сәскәле булһа ла, насар. Р. Ғабдрахманов. Шайтан таяҡтары, сырмалсыҡтар
менән бик ныҡ аралашҡан булһа ла, арыш бик уңғайны. X. Ғиләжев.
ШАЙТАН ТЫРНАҒЫ (Р: заусеница; И.: agnail; T.: şeytan tırnağı) и.
Шәбе өҫтөндәге ҡубып торған тире. □ Заусеница. Шайтан тырнағы сыҡҡан. Шайтан тырнағын алыу. Шайтан тырнағын киҫеу.
ШАЙТАН ҮЛӘНЕ и. диал. ҡар. шайтан таяғы. Баҡсаны шайтан уләне баҫҡан. Шайтан уләне бик сәнскеле. Шайтан уләнен йолҡоу.
ШАЙТАН ҮПКӘН (Р: герпес; И.: herpes;
T.: uçuk) и. диал. ҡар. сабыртма 2.
Үҙенсәлекле вирустар тыуҙырған һыулы күперткеләр ҡалҡыу менән характерлы ауырыу. □ Герпес, заеда, болезни губ. Иренгә шайтан упкән сыҡҡан. Шайтан упкәнде дауалау. Шайтан упкән аҙып киткән.
ШАЙТАН ҺЫУЫ (Р: спиртное; И.: spirits; T.: alkollü içki) и. һөйл.
Иҫерткес эсемлек. □ Спиртное. ■ [Дәу-ләтбай:] Шайтан һыуын ауыҙына алған кешеләрҙе енем һөймәй. Ғ. Лоҡманов.
ШАЙТАН ЭЙӘЛӘҮ (шайтан эйәлә-) (Р: вселение нечистой силы; И.: influence of evil spirits; T: şeytan musallat) ҡ. миф.
Ышаныуҙар буйынса, яңғыҙ йәшәгән ҡатын-ҡыҙ, ир-атҡа ниндәйҙер икенсе зат килеп йөрөй һәм шул сәбәптән ул ныҡ ябығып, ауырыуға һабыша. □ Вселение нечистой силы. Курше ҡатынға шайтан эйәләгән, тиҙәр.
ШАЙТАН ӘПСЕНЕ (Р: заговор шайтана; И.: charm against the deuce; T.: bir tür büyü) и. миф.
Шайтан ҡағылғанда уҡыла торған им. □ Заговор шайтана. Шайтан әпсенен уҡыу. Шайтан әпсенен ҡулланыу. Шайтан әпсене һаташҡанда ярҙам итә.
ШАЙ-ШОЙ, шай ҙа шой (Р: вжик-вжик; И.: onomatopoeic word; T.: cız cız) оҡш. һөйл.
Утын бысҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Вжик-вжик (подражание звуку ручной пилы). Шай-шой итеу. Малайҙар шай ҙа шой утын быса.
ШАЙЫ (Р: величиной с; с; И.: as...as; T.: kadar) бәйл. диал. ҡар. тиклем.
Төп килештәге һүҙҙәр менән килеп, сағыштырма күләм, дәрәжәне белдерә; хәтле, саҡлы. □ Величиной с; с (послелог с дат., род.
752