Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 766
Поиск по словарям
ШАМАНИЗМ
ШАМАНИЗМ [рус.] и. ҡар. шаманлыҡ 1. Шаманизм ҡалдыҡтары.
Ш АМ АН Л ЫҠ (шаманлығы) (Р.: шаманизм; И.: shamanism; T.: şamanlık) и.
1. Африка, Азия, Үҙәк Америка һәм По-линезияның ҡайһы бер халыҡтарында ҡамлау ваҡытында тамандың ғәжәйеп көстәргә тәьҫир итә алыуына ышанған ани-мистик ҡараш. □ Шаманизм, шаманство. Шаманлыҡты өйрәнеу.
2. Шаман шөғөлө. □ Шаманство. / Шаманский. Шаманлыҡ йолаһы. Шаманлыҡ итеу.
ШАМБИР (Р.: шарнир; И.: hinge, joint; T.: menteşe) и. диал. ҡар. күгән.
Ишек, ҡапҡа кеүек нәмәнең бер яғын ҡуҙғал ыр лыҡ итеп беркетеп торған тимер. □ Шарнир. Тәҙрә шамбиры. Ишек шамбиры. Шамбиры бушаған.
ШАМБЫ I (Р: налим; И.: burbot; T: lota) и.
Тәрәс һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ҡараһыу һыртлы, йомро кәүҙәле балыҡ. □ Налим. / Налимий (лат. Lota lota). Шамбы тотоу. Шамбы һурпаһы. ■ һәйбәт төшкән балыҡ, шул уҡ эреле-ваҡлы шамбы ла ике ус аяһындай ҙурлыҡтағы бәрҙеләр. Ә. Ғибәҙәтов. Шамбы шаңҡытыр өсөн ороло ҡайындан махсус эшләнгән суҡмар ҡәҙерләп йыйып ҡуйылған. И. Ноғманов. Зариф бабай, Еректе ике урындан быуып, урге быуаһында табан, ҡарабалыҡ, шамбы, тубәнгеһендә суртан, алабуғалар урсеткән. Б. Бикбай.
ШАМБЫ II с. диал. ҡар. шылғаяҡ III. Шамбы кеше. Шамбы булыу.
ШАМБЫ III (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян ҡәбиләһенә ҡараған бер аймаҡ исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени тамьян. Шамбылар осрашыуға йыйылған.
ШАМБЫР (Р: бултых; И.: plop!; Т.: сир!) оҡш.
Ҡапыл һыуға сумғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Бултых (подражаниерезкому звуку бултыхания чего-л.). ■ Сәрбиямал шамбыр итеп тәрән һыуға барып сумды.
3. Биишева.
ШАМБЫРЛАТЫУ (шамбырлат-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. шамбырлау, понуд. от шамбырлау. Һыуҙы шамбырлатып кер йыуыу.
2. диал. ҡар. шөпөрләтеү. Шамбырлатып сәй эсеу. Шамбырлатып һурпа эсеу.
ШАМБЫРЛАУ (шамбырла-) (Р: бултыхаться; И.: fall plop; T: cup diye ses çıkarmak) ҡ.
Шамбыр тигән тауыш сығарыу. □ Бултыхаться, плескаться. Эре балык һыуҙа шамбырлай. ■ Ҙурыраҡ балыҡтар, суртан йәки йәйендәр шамбырлаған һайын, ҡамыш буйҙары дерелдәп ҡала. Д. Бүләков.
ШАМБЫР-ШОМБОР, шамбыр ҙа шомбор (Р: бултых; И.: plop!; Т.: сир!) оҡш.
Ҡабат-ҡабат шамбыр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Бултых (подражание многократным звукам бултыхания чего-л.). Шамбыр-шомбор итеп ҡалыу. Балалар һыуҙа шамбыр ҙа шомбор килә.
ШАМБЫУЫҪ и. диал. ҡар. шамбы. Шамбыуыҫ тотоу. Шамбыуыҫ ыуылдырыҡ һалған. Шамбыуыҫтар эркеуе.
ШАМОТ [фр. chamotte] (Р: шамот; И.: fire-clay; T.: ateş tuğlası) и. тех.
Юғары температурала үртәлгән утҡа сыҙамлы балсыҡ. □ Шамот. / Шамотный, шамотовый. Шамот әҙерләу. Шамот кирбесе.
ШАМПАН [рус. шампанское] (Р: шампанское; И.: champagne; T.: şampanya) и.
Углекислый газ менән байыҡтырылған йөҙөм шарабы. □ Шампанское. М Шам-пан тултырылған бокалдарҙы кутәргәндә, оҙон телмәрҙәр тотолманы, хәрбиҙәрсә ҡыҫҡа ғына ауаздар яңғыраны. 3. Ураҡсин. Арсендың ҡулында шыптыр тоҡсай, унан шампан шешәһенең ҡурғашлы башы һерәйеп куренә. Г. Яҡупова.
ШАМПАНСКИЙ [рус. шампанское] и. ҡар. шампан. ■ Борис, ас шампанскийҙы, -тине Даша, команда биреп. И. Абдуллин. Радмир, ҡапыл шартлатып, шампанскийҙы асып ебәрҙе лә, ҙур бокалдарға таштыра-таш-тыра ҡойоп сыҡҡас, тост әйтеп маташты. Р. Байбулатов.
ШАМПАН ШАРАБЫ и. ҡар. шампан. ■ Егет киоскынан шампан шарабы һатып алды. М. Хужин.
ШАМПИНЬОН [фр. champignon ‘бәшмәк’] (Р: шампиньон; И.: field mushroom; T.: keçimantarı) и. ҡар. аҡ көләпә.
766
ШАМАНИЗМ [рус.] и. ҡар. шаманлыҡ 1. Шаманизм ҡалдыҡтары.
Ш АМ АН Л ЫҠ (шаманлығы) (Р.: шаманизм; И.: shamanism; T.: şamanlık) и.
1. Африка, Азия, Үҙәк Америка һәм По-линезияның ҡайһы бер халыҡтарында ҡамлау ваҡытында тамандың ғәжәйеп көстәргә тәьҫир итә алыуына ышанған ани-мистик ҡараш. □ Шаманизм, шаманство. Шаманлыҡты өйрәнеу.
2. Шаман шөғөлө. □ Шаманство. / Шаманский. Шаманлыҡ йолаһы. Шаманлыҡ итеу.
ШАМБИР (Р.: шарнир; И.: hinge, joint; T.: menteşe) и. диал. ҡар. күгән.
Ишек, ҡапҡа кеүек нәмәнең бер яғын ҡуҙғал ыр лыҡ итеп беркетеп торған тимер. □ Шарнир. Тәҙрә шамбиры. Ишек шамбиры. Шамбиры бушаған.
ШАМБЫ I (Р: налим; И.: burbot; T: lota) и.
Тәрәс һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ҡараһыу һыртлы, йомро кәүҙәле балыҡ. □ Налим. / Налимий (лат. Lota lota). Шамбы тотоу. Шамбы һурпаһы. ■ һәйбәт төшкән балыҡ, шул уҡ эреле-ваҡлы шамбы ла ике ус аяһындай ҙурлыҡтағы бәрҙеләр. Ә. Ғибәҙәтов. Шамбы шаңҡытыр өсөн ороло ҡайындан махсус эшләнгән суҡмар ҡәҙерләп йыйып ҡуйылған. И. Ноғманов. Зариф бабай, Еректе ике урындан быуып, урге быуаһында табан, ҡарабалыҡ, шамбы, тубәнгеһендә суртан, алабуғалар урсеткән. Б. Бикбай.
ШАМБЫ II с. диал. ҡар. шылғаяҡ III. Шамбы кеше. Шамбы булыу.
ШАМБЫ III (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян ҡәбиләһенә ҡараған бер аймаҡ исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени тамьян. Шамбылар осрашыуға йыйылған.
ШАМБЫР (Р: бултых; И.: plop!; Т.: сир!) оҡш.
Ҡапыл һыуға сумғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Бултых (подражаниерезкому звуку бултыхания чего-л.). ■ Сәрбиямал шамбыр итеп тәрән һыуға барып сумды.
3. Биишева.
ШАМБЫРЛАТЫУ (шамбырлат-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. шамбырлау, понуд. от шамбырлау. Һыуҙы шамбырлатып кер йыуыу.
2. диал. ҡар. шөпөрләтеү. Шамбырлатып сәй эсеу. Шамбырлатып һурпа эсеу.
ШАМБЫРЛАУ (шамбырла-) (Р: бултыхаться; И.: fall plop; T: cup diye ses çıkarmak) ҡ.
Шамбыр тигән тауыш сығарыу. □ Бултыхаться, плескаться. Эре балык һыуҙа шамбырлай. ■ Ҙурыраҡ балыҡтар, суртан йәки йәйендәр шамбырлаған һайын, ҡамыш буйҙары дерелдәп ҡала. Д. Бүләков.
ШАМБЫР-ШОМБОР, шамбыр ҙа шомбор (Р: бултых; И.: plop!; Т.: сир!) оҡш.
Ҡабат-ҡабат шамбыр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Бултых (подражание многократным звукам бултыхания чего-л.). Шамбыр-шомбор итеп ҡалыу. Балалар һыуҙа шамбыр ҙа шомбор килә.
ШАМБЫУЫҪ и. диал. ҡар. шамбы. Шамбыуыҫ тотоу. Шамбыуыҫ ыуылдырыҡ һалған. Шамбыуыҫтар эркеуе.
ШАМОТ [фр. chamotte] (Р: шамот; И.: fire-clay; T.: ateş tuğlası) и. тех.
Юғары температурала үртәлгән утҡа сыҙамлы балсыҡ. □ Шамот. / Шамотный, шамотовый. Шамот әҙерләу. Шамот кирбесе.
ШАМПАН [рус. шампанское] (Р: шампанское; И.: champagne; T.: şampanya) и.
Углекислый газ менән байыҡтырылған йөҙөм шарабы. □ Шампанское. М Шам-пан тултырылған бокалдарҙы кутәргәндә, оҙон телмәрҙәр тотолманы, хәрбиҙәрсә ҡыҫҡа ғына ауаздар яңғыраны. 3. Ураҡсин. Арсендың ҡулында шыптыр тоҡсай, унан шампан шешәһенең ҡурғашлы башы һерәйеп куренә. Г. Яҡупова.
ШАМПАНСКИЙ [рус. шампанское] и. ҡар. шампан. ■ Борис, ас шампанскийҙы, -тине Даша, команда биреп. И. Абдуллин. Радмир, ҡапыл шартлатып, шампанскийҙы асып ебәрҙе лә, ҙур бокалдарға таштыра-таш-тыра ҡойоп сыҡҡас, тост әйтеп маташты. Р. Байбулатов.
ШАМПАН ШАРАБЫ и. ҡар. шампан. ■ Егет киоскынан шампан шарабы һатып алды. М. Хужин.
ШАМПИНЬОН [фр. champignon ‘бәшмәк’] (Р: шампиньон; И.: field mushroom; T.: keçimantarı) и. ҡар. аҡ көләпә.
766