Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 768
Поиск по словарям
ШАНС
һигеҙенсе быуаттарҙа уҡ төрки донъяһын данлаған, яҙма ҡомартҡылар ҡалдырған Култәгин һымаҡ данлы һәм шанлы хан-шәхестәр тыуҙырған да баһа! Р. Байымов. Ҡыҙыл байраҡ, шанлы байраҡ мең-мең йәшәһен. Халыҡ йырынан.
ШАНС [фр. chance] (Р.: шанс; И.: chance, opportunity; T.: şans) и. ҡар. мөмкинлек.
Берәй эш-хәлдең уңышлы тамамланыуын тәьмин итә торған уңайлы шарт. □ Шанс. Һуңғы шанс, М Врач этикаһына таянып әйткәндә, Нәзирә Ғәббәсовна, шанс - иллегә илле. Р Әхмәтов.
ШАНСОН [фр. chanson ‘йыр’] (Р: шансон; И.: (music-hall) song; T.: türkü, şarkı) и.
Эстрада йыры жанры. □ Шансон. Шансон башҡарыу. Шансон тыңлау. Радионан шансон тапшыралар.
ШАНСОНЕТКА [фр. chansonnette] (Р: шансонетка; И.: ditty; T.: kisa şarkı) и.
Шаян еңелсә йыр. □ Шансонетка. Шансонетка башҡарыусылар. Шансонетка буйынса бәйге ойоштороу. Шансонетка йырларға өйрәнеу.
ШАНТАЖ [фр. chantage] (Р: шантаж; И.: blackmail; T.: şantaj) и. ҡар. янау.
Билдәле бер маҡсат менән кемгәлер янау, уның дәрәжәһен төшөрә торған факттарҙы йәки мәғлүмәттәрҙе фаш итеү менән ҡурҡытыу хәле. □ Шантаж. Сәйәси шантаж. Шантаж ойоштороу. Шантаж менән шөғөл-ләнеу. Шантаж яһау. М [Василий] Ошурко-ның шантажына, уның таҫма теленә ышанды. В. Исхаҡов.
ШАНТАЖ Л АУ (шантажла-) (Р: шантажировать; И.: blackmail; T.: şantaj yapmak) ҡ.
Шантаж менән ҡурҡытыу. □ Шантажировать кого-л. // Шантажирование. Кешене шантажлау. Шантажлап янау. Бер туҡтауһыҙ шантажлау.
ШАНТАЖСЫ (Р: шантажист; И.: extortionist; T.: şantajcı) и.
Шантаж менән эш итеүсе. □ Шантажист. Шантажсы мәкерҙәре. Шантажсыны хөкөм итеу. Шантажсыға ҡаршы көрәш.
ШАНТРАПА [рус.] (Р: шантрапа; И.: riffraff; T.: ayaktakımı) и. диал. ҡар. әтрәгәләм.
1. Йүнһеҙ кеше. □ Шантрапа, проходимец, пройдоха. Шантрапа егет. Шантрапаға әйләнеу.
2. йыйн. Юҡ-бар кешеләр. □ Всякий сброд, негодяи. Шантрапалар йыйылған. Шантра-палар төркөмө. Шантрапаларҙы ҡыуыу.
ШАН-ШӘРӘФ и. йыйн. ҡар. шан-шәүкәт.
■ Йөрәк ҡағып, тупылдап сапҡан аттарға, тояҡтарынан ут сәсрәтеп уҙышыусы саптарҙарға, таң атҡанда йыһат өсөн яу сапҡан арғымаҡтарға, кукте саң менән ҡаплаған йылҡыларға, дошман өйөрөнөң уртаһына бәреп ингән юрғаларға шан-шәрәфтәр булһын! М. Ғиләжев.
ШАН-ШӘҮКӘТ (Р: слава; И.: glory; Т.: şan) и. йыйн.
Төрлө дан һәм хөрмәт. □ Слава, почёт. М [Ҡарабаш - Фазлыйға:] Кантонды был шалапайҙарҙан таҙартҡаның өсөн һеҙгә бөтә ил рәхмәт уҡыясаҡ, һеҙҙең шан-шәукәтегеҙ, дәрәжәгеҙ әллә ҡайҙарға ҡутәреләсәк. И. Насыри.
ШАҢ I (Р: динь; И.: onomatopoeic word; T: çan çan) оҡш.
Ҡалын тимергә ҡаты нәмә менән һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Динь (подражание звуку удара о железо). Шаң итеп ҡалыу.
ШАҢ II [рус. чан] (Р: чан; И.: vat, tub; T: fıçı) и.
Тәпән рәүешендәге ҙур һауыт. □ Чан. М Айбикә, соландағы шаңдан бер өлкән туҫтаҡ бойҙай индереп, мейес артындағы ағас килене сығарып, бойҙайын ебетеп һалып, төйөп алды. Һ. Дәүләтшина. Ҡорот йәйелгән ылаш һәм ике-өс эркетле шаңдан башҡа ҡаралты ҡуйылмаған. Ғ. Дәүләтшин.
ШАҢ III (Р: колокол; И.: beli; T: çan) и. ҡар. саң II.
Тимер йәки ҡыңғырау һуғып сығарған тауыш (ғәҙәттә, сигнал хеҙмәтен утәй). □ Колокол, железо. Шаң ҡағыу. Шаң тауышы.
■ Көслө шаң кешеләрҙе шунда уҡ йоҡоһонан уятты. И. Ғизәтуллин.
ШАҢ IV и. ҡар. шаңдау II. Урман шаңы.
ШАҢ V (Р: дух-хозяин леса; И.: spirit woods; T: Orman İyesi) и. миф.
Урман эйәһе. □ Дух-хозяин леса. Шаңды саҡырыу. Урманда кешене шаң аҙаштыра.
ШАҢҒА и. кул. диал. ҡар. шәңкә. Шаңға бешереу. Шаңға әҙерләу. Эремсекле шаңға.
ШАҢҒАҠ (шаңғағы) и. диал. ҡар. шаңдаҡ. Шаңғаҡ оҙаҡ яңғыраны.
768
һигеҙенсе быуаттарҙа уҡ төрки донъяһын данлаған, яҙма ҡомартҡылар ҡалдырған Култәгин һымаҡ данлы һәм шанлы хан-шәхестәр тыуҙырған да баһа! Р. Байымов. Ҡыҙыл байраҡ, шанлы байраҡ мең-мең йәшәһен. Халыҡ йырынан.
ШАНС [фр. chance] (Р.: шанс; И.: chance, opportunity; T.: şans) и. ҡар. мөмкинлек.
Берәй эш-хәлдең уңышлы тамамланыуын тәьмин итә торған уңайлы шарт. □ Шанс. Һуңғы шанс, М Врач этикаһына таянып әйткәндә, Нәзирә Ғәббәсовна, шанс - иллегә илле. Р Әхмәтов.
ШАНСОН [фр. chanson ‘йыр’] (Р: шансон; И.: (music-hall) song; T.: türkü, şarkı) и.
Эстрада йыры жанры. □ Шансон. Шансон башҡарыу. Шансон тыңлау. Радионан шансон тапшыралар.
ШАНСОНЕТКА [фр. chansonnette] (Р: шансонетка; И.: ditty; T.: kisa şarkı) и.
Шаян еңелсә йыр. □ Шансонетка. Шансонетка башҡарыусылар. Шансонетка буйынса бәйге ойоштороу. Шансонетка йырларға өйрәнеу.
ШАНТАЖ [фр. chantage] (Р: шантаж; И.: blackmail; T.: şantaj) и. ҡар. янау.
Билдәле бер маҡсат менән кемгәлер янау, уның дәрәжәһен төшөрә торған факттарҙы йәки мәғлүмәттәрҙе фаш итеү менән ҡурҡытыу хәле. □ Шантаж. Сәйәси шантаж. Шантаж ойоштороу. Шантаж менән шөғөл-ләнеу. Шантаж яһау. М [Василий] Ошурко-ның шантажына, уның таҫма теленә ышанды. В. Исхаҡов.
ШАНТАЖ Л АУ (шантажла-) (Р: шантажировать; И.: blackmail; T.: şantaj yapmak) ҡ.
Шантаж менән ҡурҡытыу. □ Шантажировать кого-л. // Шантажирование. Кешене шантажлау. Шантажлап янау. Бер туҡтауһыҙ шантажлау.
ШАНТАЖСЫ (Р: шантажист; И.: extortionist; T.: şantajcı) и.
Шантаж менән эш итеүсе. □ Шантажист. Шантажсы мәкерҙәре. Шантажсыны хөкөм итеу. Шантажсыға ҡаршы көрәш.
ШАНТРАПА [рус.] (Р: шантрапа; И.: riffraff; T.: ayaktakımı) и. диал. ҡар. әтрәгәләм.
1. Йүнһеҙ кеше. □ Шантрапа, проходимец, пройдоха. Шантрапа егет. Шантрапаға әйләнеу.
2. йыйн. Юҡ-бар кешеләр. □ Всякий сброд, негодяи. Шантрапалар йыйылған. Шантра-палар төркөмө. Шантрапаларҙы ҡыуыу.
ШАН-ШӘРӘФ и. йыйн. ҡар. шан-шәүкәт.
■ Йөрәк ҡағып, тупылдап сапҡан аттарға, тояҡтарынан ут сәсрәтеп уҙышыусы саптарҙарға, таң атҡанда йыһат өсөн яу сапҡан арғымаҡтарға, кукте саң менән ҡаплаған йылҡыларға, дошман өйөрөнөң уртаһына бәреп ингән юрғаларға шан-шәрәфтәр булһын! М. Ғиләжев.
ШАН-ШӘҮКӘТ (Р: слава; И.: glory; Т.: şan) и. йыйн.
Төрлө дан һәм хөрмәт. □ Слава, почёт. М [Ҡарабаш - Фазлыйға:] Кантонды был шалапайҙарҙан таҙартҡаның өсөн һеҙгә бөтә ил рәхмәт уҡыясаҡ, һеҙҙең шан-шәукәтегеҙ, дәрәжәгеҙ әллә ҡайҙарға ҡутәреләсәк. И. Насыри.
ШАҢ I (Р: динь; И.: onomatopoeic word; T: çan çan) оҡш.
Ҡалын тимергә ҡаты нәмә менән һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Динь (подражание звуку удара о железо). Шаң итеп ҡалыу.
ШАҢ II [рус. чан] (Р: чан; И.: vat, tub; T: fıçı) и.
Тәпән рәүешендәге ҙур һауыт. □ Чан. М Айбикә, соландағы шаңдан бер өлкән туҫтаҡ бойҙай индереп, мейес артындағы ағас килене сығарып, бойҙайын ебетеп һалып, төйөп алды. Һ. Дәүләтшина. Ҡорот йәйелгән ылаш һәм ике-өс эркетле шаңдан башҡа ҡаралты ҡуйылмаған. Ғ. Дәүләтшин.
ШАҢ III (Р: колокол; И.: beli; T: çan) и. ҡар. саң II.
Тимер йәки ҡыңғырау һуғып сығарған тауыш (ғәҙәттә, сигнал хеҙмәтен утәй). □ Колокол, железо. Шаң ҡағыу. Шаң тауышы.
■ Көслө шаң кешеләрҙе шунда уҡ йоҡоһонан уятты. И. Ғизәтуллин.
ШАҢ IV и. ҡар. шаңдау II. Урман шаңы.
ШАҢ V (Р: дух-хозяин леса; И.: spirit woods; T: Orman İyesi) и. миф.
Урман эйәһе. □ Дух-хозяин леса. Шаңды саҡырыу. Урманда кешене шаң аҙаштыра.
ШАҢҒА и. кул. диал. ҡар. шәңкә. Шаңға бешереу. Шаңға әҙерләу. Эремсекле шаңға.
ШАҢҒАҠ (шаңғағы) и. диал. ҡар. шаңдаҡ. Шаңғаҡ оҙаҡ яңғыраны.
768