Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 810
Поиск по словарям
ШИҠАНЛАУ
Күҙе-башы уйнаҡлап торған; ҡылансыҡ, ҡыйшанлаҡ. □ Кокетливый. Шиҡанлаҡ булма.
ШИҠАНЛАУ (шиҡанла-) (Р.: кокетничать; И.: flirt; T.: cilvelenmek) ҡ.
Кемгәлер оҡшарға, иғтибарын йәлеп итергә теләп ҡыланыу; ҡыйшанлау. □ Кокетничать. Шиҡанлап йөрөу. Шиҡанлап ултырыу. Көлөп шиҡанлау.
ШИҠАН Л АШЫУ (шиканлаш-) ҡ. урт. ҡар. шиҡанлау, взаимн. от шиҡанлау. Ши-ҡанлашып ултыралар. Бер туҡтауһыҙ шиҡан-лашалар.
ШИҠМӘТҺЕҘ с. диал. ҡар. шөкәтһеҙ.
Шиҡмәтһеҙ кеше. Шиҡмәтһеҙ ҡиәфәт.
ШИҠЫЛДАҠ (шиҡылдағы) (Р.: варакушка; И.: bluethroat; T.: gökgerdan) и. зоол.
Барҡылдаҡтар ғаиләһенә ҡараған, тышҡы ҡиәфәте менән һандуғасҡа оҡшаған, турғайҙан бәләкәйерәк күсмә ҡош; һылыу һандуғас. □ Варакушка (лат. Luscinia svecica). Шиҡылдаҡтар һайраша. Шиҡылдаҡтар оя ҡора. Шиҡылдаҡтар йыйылған.
ШИҠЫМ (Р: клоун; И.: clown; T.: soytarı) и. иҫк. ҡар. кәмитсе.
Циркта мәрәкәләп, кәмит күрһәтеп йөрөгән артист. □ Клоун. / Клоунский. Шиҡым битлеге. Шиҡым сығышы. Шиҡым булып ке-йенеу.
ШИЛ с. диал. ҡар. һил. Шил көн.
ШИЛЕ и. диал. ҡар. шишмә. Һалҡын шиле. Шиле башы. Шиле һыуы.
ШИЛЕК БУТҠАҺЫ (Р: обрядовый праздник, связанный с вызыванием дождя; И.: magical rain-bringing ceremony; T.: yağmur dileme töreni) и. диал. ҡар. ямғыр бутҡаһы.
Ямғыр саҡырыу менән бәйле йола байрамы. □ Обрядовый праздник, связанный с вызыванием дождя. Шилек бутҡаһына сығыу.
ШИЛЛИНГ [ингл. shilling} (Р: шиллинг; И.: shilling; T.: şilin) и.
1. Англияла 1971 йылға тиклем йөрөтөлгән фунт стерлингтың егерменән бер өлөшөнә тигеҙ аҡса берәмеге. □ Шиллинг. Шиллингыға кусеу.
2. Австрияла, ҡайһы бер Африка илдәрендә аҡса берәмеге. □ Шиллинг. Шиллинг иҫәпләу.
ШИЛМА [рус. шельма] (Р: шельма; И.: rascal; T.: yalancı) и. һөйл.
1. Алдаҡсы, мут кеше. □ Шельма, обманщик.
2. әрл. Әрләгәндә әйтелә. □ П лут, мошенник, пройдоха. ■ [Бибисара - Айһылыу тураһында:] Ах, шилма, кейәугә биргәнгә ҡыуана тип әйтмәһендәр тип, илап ҡыланған икән. 3. Биишева.
ШИМ I (Р: медовка; И.: honey apple; T.: balı tatlandırıcı) и.
1. Балды, ҡымыҙҙы тәмләткес. □ Медовка. Балға шим һалыу.
2. Бал ҡортон ашатыу өсөн өҫтәмә шәкәр йәки бал. □ Подкормка (для пчёл). Кортҡа шим биреу.
ШИМ II р. диал. ҡар. шау IV, 2. Шим сәскә генә. Шим майҙан ғына тора.
ШИМ III (Р: тяжёлый; И.: dense, heavy; T.: ağır) с. диал. ҡар. тос.
1. Күләменә ҡарата ауырлығы ҙур. □ Тяжёлый, плотный. Каҙ майы шим була.
2. Бешеп етмәгән; бысый (икмәккә ҡарата). □ Недопечённый, сырой (о хлебе). Мейесем һуренке булған, икмәк шим булды.
ШИМАЛ [ғәр. JU2,] (Р: север; И.: North; T.: şimal) и. иҫк. ҡар. төньяҡ.
Ер йөҙөнөң көньяҡҡа ҡаршы тарафы. □ Север. / Северный. Шималдан иҫкән һалҡын ел. Шималға осҡан ҡоштар. ■ Шимал йунә-лешендә, гуйә, ҡойроғо менән соғол Тимер ҡаҙыҡҡа беркетеп ҡуйылған тиерһең, Кесе Етегән әйләнә. И. Ноғманов. Кук буре ятты-ятты ла тороп, башын шул шимал яғына һоноп еңелсә сыйнап ҡуйҙы. Ғ. Хөсәйенов.
ШИМАЛИ [ғәр. JUS] (Р: северный; И.: northerly; T.: şimali) с. иҫк.
Төньяҡҡа мөнәсәбәтле, төньяҡтағы. □ Северный. Шимали боҙлоҡ.
ШИМ БАЛ (Р: свежеоткачанный мёд; И.: liquid honey; T: taze bal) и.
Балауыҙынан айырылған, һитәһеҙ шыйыҡ бал. □ Свежеоткачанный мёд. Шим бал ашау. Шим бал тәме.
ШИМЕШКӘ (Р: подсолнечник; И.: sunflower; T: ayçiçeği) и. диал. ҡар. көнбағыш.
Оҙон һабаҡлы, таҡыя башлы, һары сәскәле үҫемлек. □ Подсолнечник, подсолнух. / Подсолнечный. Шимешкә сәскәһе. Шимешкә сир-теу. Шимешкә баҫыуы.
810
Күҙе-башы уйнаҡлап торған; ҡылансыҡ, ҡыйшанлаҡ. □ Кокетливый. Шиҡанлаҡ булма.
ШИҠАНЛАУ (шиҡанла-) (Р.: кокетничать; И.: flirt; T.: cilvelenmek) ҡ.
Кемгәлер оҡшарға, иғтибарын йәлеп итергә теләп ҡыланыу; ҡыйшанлау. □ Кокетничать. Шиҡанлап йөрөу. Шиҡанлап ултырыу. Көлөп шиҡанлау.
ШИҠАН Л АШЫУ (шиканлаш-) ҡ. урт. ҡар. шиҡанлау, взаимн. от шиҡанлау. Ши-ҡанлашып ултыралар. Бер туҡтауһыҙ шиҡан-лашалар.
ШИҠМӘТҺЕҘ с. диал. ҡар. шөкәтһеҙ.
Шиҡмәтһеҙ кеше. Шиҡмәтһеҙ ҡиәфәт.
ШИҠЫЛДАҠ (шиҡылдағы) (Р.: варакушка; И.: bluethroat; T.: gökgerdan) и. зоол.
Барҡылдаҡтар ғаиләһенә ҡараған, тышҡы ҡиәфәте менән һандуғасҡа оҡшаған, турғайҙан бәләкәйерәк күсмә ҡош; һылыу һандуғас. □ Варакушка (лат. Luscinia svecica). Шиҡылдаҡтар һайраша. Шиҡылдаҡтар оя ҡора. Шиҡылдаҡтар йыйылған.
ШИҠЫМ (Р: клоун; И.: clown; T.: soytarı) и. иҫк. ҡар. кәмитсе.
Циркта мәрәкәләп, кәмит күрһәтеп йөрөгән артист. □ Клоун. / Клоунский. Шиҡым битлеге. Шиҡым сығышы. Шиҡым булып ке-йенеу.
ШИЛ с. диал. ҡар. һил. Шил көн.
ШИЛЕ и. диал. ҡар. шишмә. Һалҡын шиле. Шиле башы. Шиле һыуы.
ШИЛЕК БУТҠАҺЫ (Р: обрядовый праздник, связанный с вызыванием дождя; И.: magical rain-bringing ceremony; T.: yağmur dileme töreni) и. диал. ҡар. ямғыр бутҡаһы.
Ямғыр саҡырыу менән бәйле йола байрамы. □ Обрядовый праздник, связанный с вызыванием дождя. Шилек бутҡаһына сығыу.
ШИЛЛИНГ [ингл. shilling} (Р: шиллинг; И.: shilling; T.: şilin) и.
1. Англияла 1971 йылға тиклем йөрөтөлгән фунт стерлингтың егерменән бер өлөшөнә тигеҙ аҡса берәмеге. □ Шиллинг. Шиллингыға кусеу.
2. Австрияла, ҡайһы бер Африка илдәрендә аҡса берәмеге. □ Шиллинг. Шиллинг иҫәпләу.
ШИЛМА [рус. шельма] (Р: шельма; И.: rascal; T.: yalancı) и. һөйл.
1. Алдаҡсы, мут кеше. □ Шельма, обманщик.
2. әрл. Әрләгәндә әйтелә. □ П лут, мошенник, пройдоха. ■ [Бибисара - Айһылыу тураһында:] Ах, шилма, кейәугә биргәнгә ҡыуана тип әйтмәһендәр тип, илап ҡыланған икән. 3. Биишева.
ШИМ I (Р: медовка; И.: honey apple; T.: balı tatlandırıcı) и.
1. Балды, ҡымыҙҙы тәмләткес. □ Медовка. Балға шим һалыу.
2. Бал ҡортон ашатыу өсөн өҫтәмә шәкәр йәки бал. □ Подкормка (для пчёл). Кортҡа шим биреу.
ШИМ II р. диал. ҡар. шау IV, 2. Шим сәскә генә. Шим майҙан ғына тора.
ШИМ III (Р: тяжёлый; И.: dense, heavy; T.: ağır) с. диал. ҡар. тос.
1. Күләменә ҡарата ауырлығы ҙур. □ Тяжёлый, плотный. Каҙ майы шим була.
2. Бешеп етмәгән; бысый (икмәккә ҡарата). □ Недопечённый, сырой (о хлебе). Мейесем һуренке булған, икмәк шим булды.
ШИМАЛ [ғәр. JU2,] (Р: север; И.: North; T.: şimal) и. иҫк. ҡар. төньяҡ.
Ер йөҙөнөң көньяҡҡа ҡаршы тарафы. □ Север. / Северный. Шималдан иҫкән һалҡын ел. Шималға осҡан ҡоштар. ■ Шимал йунә-лешендә, гуйә, ҡойроғо менән соғол Тимер ҡаҙыҡҡа беркетеп ҡуйылған тиерһең, Кесе Етегән әйләнә. И. Ноғманов. Кук буре ятты-ятты ла тороп, башын шул шимал яғына һоноп еңелсә сыйнап ҡуйҙы. Ғ. Хөсәйенов.
ШИМАЛИ [ғәр. JUS] (Р: северный; И.: northerly; T.: şimali) с. иҫк.
Төньяҡҡа мөнәсәбәтле, төньяҡтағы. □ Северный. Шимали боҙлоҡ.
ШИМ БАЛ (Р: свежеоткачанный мёд; И.: liquid honey; T: taze bal) и.
Балауыҙынан айырылған, һитәһеҙ шыйыҡ бал. □ Свежеоткачанный мёд. Шим бал ашау. Шим бал тәме.
ШИМЕШКӘ (Р: подсолнечник; И.: sunflower; T: ayçiçeği) и. диал. ҡар. көнбағыш.
Оҙон һабаҡлы, таҡыя башлы, һары сәскәле үҫемлек. □ Подсолнечник, подсолнух. / Подсолнечный. Шимешкә сәскәһе. Шимешкә сир-теу. Шимешкә баҫыуы.
810