Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 826
Поиск по словарям
ШЛИФОВКАЛАНЫУ
2. Ышҡып, таҙартып, буяп һ. б. юл менән ялтыратылған әйбер. □ Шлифовка; полировка. Ҡом менән яһалған шлифовка.
ШЛИФОВКАЛАНЫУ (шлифовкалан-) ҡ. төш. ҡар. шлифовкалау. страд, от шлифовкалау. Быяла шлифовкаланған.
ШЛИФОВКАЛАУ (шлифовкала ) (Р.: шлифовать; И.: polish; T.: perdahlamak) ҡ.
1. Нимәнелер ышҡып шымартыу; тигеҙләү.
□ Шлифовать (обрабатывать поверхность чего-н. трением для удаления шероховатостей, для придания гладкости, точных размеров и правильной формы). // Шлифование. Ағасты шлифовкалау. Деталдәрҙе шлифовкалау. Быяланы шлифовкалау.
2. Нимәнелер ышҡып, таҙартып, буяп һ. б. юл менән ялтыратыу. □ Шлифовать (обрабатывать твёрдую поверхность трением с целью придать ей гладкость и блеск)', полировать. Паркетты шлифовкалау. Ҡом менән шлифовкалау.
3. кусм. Шымартыу, камиллаштырыу, яҡшыртыу. □ Шлифовать, совершенствовать. Ролде шлифовкалау. Стилде шлифовкалау.
ШЛИФОВКАЛАУСЫ (Р.: шлифовальщик; И.: polisher; T.: perdahçı) и.
Нимәнелер ышҡып шымартыусы; тигеҙләүсе; шлифовка оҫтаһы. □ Шлифовальщик. Оҫта шлифовкалаусы. Төҙөлөш тресына ағас, быяла, паркет шлифовкалаусылар эшкә саҡырыла.
ШЛИХ [нем. Schliche ‘ҡалдыҡ’] (Р: шлих; И.: slime; T.: balçık) и. тау.
Ҡом һәм йомшаҡ тау тоҡомдарын йыуғанда төпкә ултырған, удель ауырлығы ҙур булған платина, алтын, вольфрамит, алмас кеүек минерал киҫәктәренән торған ҡалдыҡ.
□ Шлих. / Шлиховой. Шлих алтыны. Шлих анализы. М Ижау төбөндә алтын ҡомо -шлихтар ғына ҡалды. Шлихтарҙы кургән старателдәрҙец болот шикелле ҡарайған йөҙҙәре асыла төштө, ә куҙҙәрендә өмөт осҡоно ялтыраны. Я. Хамматов.
ШЛИХТА [нем. Schlichte} (Р: шлихта; И.: warp size; T.: tutkal) и. туҡ.
Туҡымаларҙың ерлеген йәбештерә торған елем һымаҡ иҙмә, еп ашы (туҡыу эшендә буй епте ашлай торған елем). □ Шлихта. Шлихта әҙерләу. Шлихта менән йәбештереу.
ШЛУН и. диал. ҡар. шлёнка. Шлун һарыҡ. Шлун иләу.
ШЛЮЗ [гол. sluis] (Р: шлюз; И.: sluice; Т: alavere havuzu, eklüz, savak) и.
1. һыу кимәле төрлөсә булған йылға һәм каналдарҙың ҡушылған урынына эшләнгән караптарҙы үткәрә торған гидротехник ҡоролма йәки йылғаны быуып тороусы плотиналар йәки йылғаларҙы бер-береһенә тоташтырыусы каналдар аша караптарҙы үткәреү өсөн яһалған камера. □ Шлюз (гидротехническое сооружение, позволяющее переводить суда из одного водного пространства в другое, имеющее отличный от первого уровень воды). / Шлюзный, шлюзовой. Шлюз камераһы. Бер камералы шлюз. Ҡуп камералы шлюз. ■ Беренсе шлюздарҙан беренсе суднолар китте. Й. Солтанов. Павловка ГЭС-ында пароходтарҙы уткәреу өсөн тәғәйенләнгән шлюздар бер нисә һикәлтәнән тора. М. Хисмәтов.
2. Быуа ҡапҡаһы. □ Шлюз (отверстие с затвором в плотине для выпуска воды). Шлюз ҡапҡаһы. Шлюзды асыу.
3. тау. Ваҡланған руданы йәки алтынға бай ҡомдо йыуа торған ауыш киң улаҡ рәүешендәге ҡулайлама; кәүез. □ Шлюз (приспособление в виде широкого наклонного лотка или жёлоба для промывки золотоносного песка или измельчённой руды). Шлюзда ҡом йыуыу. Ваҡланған руданы йыуыу өсөн шлюздарға килтереп һалдылар.
ШЛЮЗ Л АУ (шлюзла-) (Р: шлюзовать; И.: sluice; T: savak yapmak) ҡ.
1. Шлюздар эшләү. □ Шлюзовать, устраивать шлюзы. Йылғаны шлюзлау.
2. Шлюздар аша үткәреү. □ Пропускать через шлюзы. Судноларҙы шлюзлау.
ШЛЮЗЛЫ (Р: шлюзовой; И.: with а sluice; T: savakh) с.
Шлюзы булған. □ Шлюзовой, со шлюзами. Шлюзлы канал.
ШЛЮПКА [ингл. sloop < гол. sloep ‘кәмә’] (P: шлюпка; И.: boat; pinnace; dingey; T: filika) и.
Бәләкәй судно (ныҡлы киц корпуслы кәмә). □ Шлюпка. / Шлюпочный. Ишкәкле шлюпка. Шлюпка руле. Шлюпка ярышы.
826
2. Ышҡып, таҙартып, буяп һ. б. юл менән ялтыратылған әйбер. □ Шлифовка; полировка. Ҡом менән яһалған шлифовка.
ШЛИФОВКАЛАНЫУ (шлифовкалан-) ҡ. төш. ҡар. шлифовкалау. страд, от шлифовкалау. Быяла шлифовкаланған.
ШЛИФОВКАЛАУ (шлифовкала ) (Р.: шлифовать; И.: polish; T.: perdahlamak) ҡ.
1. Нимәнелер ышҡып шымартыу; тигеҙләү.
□ Шлифовать (обрабатывать поверхность чего-н. трением для удаления шероховатостей, для придания гладкости, точных размеров и правильной формы). // Шлифование. Ағасты шлифовкалау. Деталдәрҙе шлифовкалау. Быяланы шлифовкалау.
2. Нимәнелер ышҡып, таҙартып, буяп һ. б. юл менән ялтыратыу. □ Шлифовать (обрабатывать твёрдую поверхность трением с целью придать ей гладкость и блеск)', полировать. Паркетты шлифовкалау. Ҡом менән шлифовкалау.
3. кусм. Шымартыу, камиллаштырыу, яҡшыртыу. □ Шлифовать, совершенствовать. Ролде шлифовкалау. Стилде шлифовкалау.
ШЛИФОВКАЛАУСЫ (Р.: шлифовальщик; И.: polisher; T.: perdahçı) и.
Нимәнелер ышҡып шымартыусы; тигеҙләүсе; шлифовка оҫтаһы. □ Шлифовальщик. Оҫта шлифовкалаусы. Төҙөлөш тресына ағас, быяла, паркет шлифовкалаусылар эшкә саҡырыла.
ШЛИХ [нем. Schliche ‘ҡалдыҡ’] (Р: шлих; И.: slime; T.: balçık) и. тау.
Ҡом һәм йомшаҡ тау тоҡомдарын йыуғанда төпкә ултырған, удель ауырлығы ҙур булған платина, алтын, вольфрамит, алмас кеүек минерал киҫәктәренән торған ҡалдыҡ.
□ Шлих. / Шлиховой. Шлих алтыны. Шлих анализы. М Ижау төбөндә алтын ҡомо -шлихтар ғына ҡалды. Шлихтарҙы кургән старателдәрҙец болот шикелле ҡарайған йөҙҙәре асыла төштө, ә куҙҙәрендә өмөт осҡоно ялтыраны. Я. Хамматов.
ШЛИХТА [нем. Schlichte} (Р: шлихта; И.: warp size; T.: tutkal) и. туҡ.
Туҡымаларҙың ерлеген йәбештерә торған елем һымаҡ иҙмә, еп ашы (туҡыу эшендә буй епте ашлай торған елем). □ Шлихта. Шлихта әҙерләу. Шлихта менән йәбештереу.
ШЛУН и. диал. ҡар. шлёнка. Шлун һарыҡ. Шлун иләу.
ШЛЮЗ [гол. sluis] (Р: шлюз; И.: sluice; Т: alavere havuzu, eklüz, savak) и.
1. һыу кимәле төрлөсә булған йылға һәм каналдарҙың ҡушылған урынына эшләнгән караптарҙы үткәрә торған гидротехник ҡоролма йәки йылғаны быуып тороусы плотиналар йәки йылғаларҙы бер-береһенә тоташтырыусы каналдар аша караптарҙы үткәреү өсөн яһалған камера. □ Шлюз (гидротехническое сооружение, позволяющее переводить суда из одного водного пространства в другое, имеющее отличный от первого уровень воды). / Шлюзный, шлюзовой. Шлюз камераһы. Бер камералы шлюз. Ҡуп камералы шлюз. ■ Беренсе шлюздарҙан беренсе суднолар китте. Й. Солтанов. Павловка ГЭС-ында пароходтарҙы уткәреу өсөн тәғәйенләнгән шлюздар бер нисә һикәлтәнән тора. М. Хисмәтов.
2. Быуа ҡапҡаһы. □ Шлюз (отверстие с затвором в плотине для выпуска воды). Шлюз ҡапҡаһы. Шлюзды асыу.
3. тау. Ваҡланған руданы йәки алтынға бай ҡомдо йыуа торған ауыш киң улаҡ рәүешендәге ҡулайлама; кәүез. □ Шлюз (приспособление в виде широкого наклонного лотка или жёлоба для промывки золотоносного песка или измельчённой руды). Шлюзда ҡом йыуыу. Ваҡланған руданы йыуыу өсөн шлюздарға килтереп һалдылар.
ШЛЮЗ Л АУ (шлюзла-) (Р: шлюзовать; И.: sluice; T: savak yapmak) ҡ.
1. Шлюздар эшләү. □ Шлюзовать, устраивать шлюзы. Йылғаны шлюзлау.
2. Шлюздар аша үткәреү. □ Пропускать через шлюзы. Судноларҙы шлюзлау.
ШЛЮЗЛЫ (Р: шлюзовой; И.: with а sluice; T: savakh) с.
Шлюзы булған. □ Шлюзовой, со шлюзами. Шлюзлы канал.
ШЛЮПКА [ингл. sloop < гол. sloep ‘кәмә’] (P: шлюпка; И.: boat; pinnace; dingey; T: filika) и.
Бәләкәй судно (ныҡлы киц корпуслы кәмә). □ Шлюпка. / Шлюпочный. Ишкәкле шлюпка. Шлюпка руле. Шлюпка ярышы.
826