Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 839
Поиск по словарям
ШӨЙТӨҮ
Һунарсылыҡ менән шөғөлләнеүсегә байып бөтөргә мөмкин. М. Ғиләжев. Шиғыр яҙыу менән шөғөлләнеүселәр ҙә шаҡтай. С. Поварисов. Бәләкәй генә ҡалала, ятаҡ тормошона аҙмы-күпме күнеккәс, занятиеларҙан һун, курста шөғөлләнеүселәр таныш-тоноштарына, туған-тыумасаларына, үҙҙәренә оҡша -ған ерҙәргә йөрөштөрә башланы. С. Шәрипов.
ШӨҒӘЛӘ [ғәр. д U Л ] и.
1. ҡар. шөғлә. ■ Алтын ғына һалдым даръяға, шөғәләһе төшһөн тип донъяға. Халыҡ йырынан.
2. диал. Шәүлә. □ Тень. Шөғәлә күренә.
ШӨҘӨР (Р.: зыбь; И.: ripple; T.: dalgır) и.
Һыу өҫтөн шаҙралаған ваҡ тулҡын. □ Зыбь, рябь на воде. ■ Йылға шөҙөрөндә әллә нисәмә төҫлө биҙәктәр уйнарға кереште. Ә. Хәкимов. [Ел] һыу өҫтөнән эре шөҙөрҙәр йүгертеп, ағып килгән боҙҙарҙы арғы яҡҡа этеп алып китте. Ғ. Ибраһимов. [Әмир] ҡабат шаулаша башлаған табынға иғтибар итмәне, - Мәгәр данлыҡлы баһадир үҙе белә, бының ише ваҡ низағ - һыу өҫтөн буҙартҡан шөҙөр генә. Ә. Хәкимов.
ШӘЙҘӘ и. диал. ҡар. шәйлә. Шәйҙә һөйләшә башланы бит был малай. ■ Шәйҙә яғымлы һөйләшергә тырышты. Яр. Вәлиев. [Зилә:] Мин булмаһам, шәйҙә донъя матурлығын күрмәйенсә үләсәк булған икән был егет. Р. Ғабдрахманов.
ШӨЙКӘЛӘҮ (шөйкәлә-) ҡ. диал. ҡар. шәлкемләү. ■ Ҡайныһы мөйөштә йоҡомһорап ята, ҡәйнәһе нуҡта ишергә ҡыл шөй-кәләп ултыра ине. Экспедиция материалдарынан.
ШӨЙЛӨ (Р: сколько; И.: how much; T.: nice) р. диал.
Хәтле, тиклем. □ Сколько. Ни шөйлө әйбер.
ШӘЙЛӘ (Р: гораздо; И.: quite a few; Т.: epeyce) р.
1. Арыу ғына; ярайһы, апаруҡ. □ Гораздо, порядочно, довольно-таки. Шәйлә арыуланды. Шәйлә олоғайылды. Көн шәйлә йылытты. Эштәр шәйлә яҡшырҙы. ■ Аш ашап, эскә йылы ингәс, шәйлә кеше булып алынды. Б. Бикбай. Таулыға военкоматҡа барып ҡайтҡандан һуң шәйлә кәйефе күтәрелде Ихсанбайҙың.
Т. Ғарипова. Ниңә шулай икән ул - байрам осоронда әҙәмдәр бер-береһен шәйлә рәнйетә. М. Кәрим. Һуғыш йылдарында миңкәгән ауыл илленсе йылдарҙа шәйлә нығынып алды. Н. Мусин.
2. һөйл. Улай уҡ, бик үк. □ Совсем, чересчур. Эштәр шәйлә насарҙан түгел.
ШӨЙТӨ (Р.: навой нити основы; И.: loom beam; T.: çözgü) и. махе.
1. Оҙатылған һәм тоҡонлап ишелгән буйлыҡ еп. □ Навой нити основы, заплетённой особыми петлями. Шөйтө күҙе. Шөйтө яһау. ■ Әсәләре башы һыҙлауына түҙә алмай ятып киткәс, һуға торған киндеренең шөйтөһөн алып, көрөҫ өҫтөнә элеп ҡуйҙы, ләкин урын ағасын алманы. Ж. Кейекбаев.
2. Үреү, ишеү өсөн әҙерләнгән нәмә шәлкеме. □ Пучок чего-л., приготовленный для плетения. Йүкә шөйтөһө.
ШӨЙТӨГҮҘ и. диал. ҡар. шөйтө. Шөй-төгүҙ яһау.
ШӨЙТӨЛӘНЕҮ (шөйтөләп-) ҡ. диал. ҡайт. ҡар. шөйтөләү, возвр. от шөйтөләү. Буйлыҡ еп шөйтөләнгән.
ШӨЙТӨЛӘҮ (шөйтөлә-) (Р.: навивать нити основы; И.: separate warp threads; T.: çözgülemek) ҡ.
1. Оҙатылған буйлыҡ епте салып алып, тоҡонлап үреү, шөйтө яһау. □ Навивать нити основы. Буйлыҡ епте шөйтөләү. ■ [Маһитап - Айымға:] Берәй көн тағы йыйналырбыҙ ҙа, сөй тартып, балаҫ буйғауын оҙатырбыҙ, шөйтөләрбеҙ. Ғ. Ибраһимов.
2. Үрергә, ишергә әҙерләнгән шәлкем нәмәне төйнәү. □ Завязывать пучок, приготовленный для плетения. Йүкәне шөйтөләү. ■ Әсәйемә һалабаш йүкәһенән септә һуғырға ярҙамлашам, йүкә ярып, шуларҙы шөйтөләйем. Н. Мусин.
ШӨЙТӨМ (Р: огрех в поле; И.: blank spot; T.: sürülmeyen yer) и.
1. Һөрөлмәй ҡалған үләнле ер. □ Огрех в поле при пахоте. Шөйтөм бесәне. Шөйтөм ҡалдырып һөрөү.
2. диал. Сиҙәм, ҡалдау. □ Целина. Шөйтөм күтәреү.
ШӨЙТӨҮ (шәйт ) (Р: украсть; И.: steal, pilfer; T.: çalmak) ҡ. диал.
839
Һунарсылыҡ менән шөғөлләнеүсегә байып бөтөргә мөмкин. М. Ғиләжев. Шиғыр яҙыу менән шөғөлләнеүселәр ҙә шаҡтай. С. Поварисов. Бәләкәй генә ҡалала, ятаҡ тормошона аҙмы-күпме күнеккәс, занятиеларҙан һун, курста шөғөлләнеүселәр таныш-тоноштарына, туған-тыумасаларына, үҙҙәренә оҡша -ған ерҙәргә йөрөштөрә башланы. С. Шәрипов.
ШӨҒӘЛӘ [ғәр. д U Л ] и.
1. ҡар. шөғлә. ■ Алтын ғына һалдым даръяға, шөғәләһе төшһөн тип донъяға. Халыҡ йырынан.
2. диал. Шәүлә. □ Тень. Шөғәлә күренә.
ШӨҘӨР (Р.: зыбь; И.: ripple; T.: dalgır) и.
Һыу өҫтөн шаҙралаған ваҡ тулҡын. □ Зыбь, рябь на воде. ■ Йылға шөҙөрөндә әллә нисәмә төҫлө биҙәктәр уйнарға кереште. Ә. Хәкимов. [Ел] һыу өҫтөнән эре шөҙөрҙәр йүгертеп, ағып килгән боҙҙарҙы арғы яҡҡа этеп алып китте. Ғ. Ибраһимов. [Әмир] ҡабат шаулаша башлаған табынға иғтибар итмәне, - Мәгәр данлыҡлы баһадир үҙе белә, бының ише ваҡ низағ - һыу өҫтөн буҙартҡан шөҙөр генә. Ә. Хәкимов.
ШӘЙҘӘ и. диал. ҡар. шәйлә. Шәйҙә һөйләшә башланы бит был малай. ■ Шәйҙә яғымлы һөйләшергә тырышты. Яр. Вәлиев. [Зилә:] Мин булмаһам, шәйҙә донъя матурлығын күрмәйенсә үләсәк булған икән был егет. Р. Ғабдрахманов.
ШӨЙКӘЛӘҮ (шөйкәлә-) ҡ. диал. ҡар. шәлкемләү. ■ Ҡайныһы мөйөштә йоҡомһорап ята, ҡәйнәһе нуҡта ишергә ҡыл шөй-кәләп ултыра ине. Экспедиция материалдарынан.
ШӨЙЛӨ (Р: сколько; И.: how much; T.: nice) р. диал.
Хәтле, тиклем. □ Сколько. Ни шөйлө әйбер.
ШӘЙЛӘ (Р: гораздо; И.: quite a few; Т.: epeyce) р.
1. Арыу ғына; ярайһы, апаруҡ. □ Гораздо, порядочно, довольно-таки. Шәйлә арыуланды. Шәйлә олоғайылды. Көн шәйлә йылытты. Эштәр шәйлә яҡшырҙы. ■ Аш ашап, эскә йылы ингәс, шәйлә кеше булып алынды. Б. Бикбай. Таулыға военкоматҡа барып ҡайтҡандан һуң шәйлә кәйефе күтәрелде Ихсанбайҙың.
Т. Ғарипова. Ниңә шулай икән ул - байрам осоронда әҙәмдәр бер-береһен шәйлә рәнйетә. М. Кәрим. Һуғыш йылдарында миңкәгән ауыл илленсе йылдарҙа шәйлә нығынып алды. Н. Мусин.
2. һөйл. Улай уҡ, бик үк. □ Совсем, чересчур. Эштәр шәйлә насарҙан түгел.
ШӨЙТӨ (Р.: навой нити основы; И.: loom beam; T.: çözgü) и. махе.
1. Оҙатылған һәм тоҡонлап ишелгән буйлыҡ еп. □ Навой нити основы, заплетённой особыми петлями. Шөйтө күҙе. Шөйтө яһау. ■ Әсәләре башы һыҙлауына түҙә алмай ятып киткәс, һуға торған киндеренең шөйтөһөн алып, көрөҫ өҫтөнә элеп ҡуйҙы, ләкин урын ағасын алманы. Ж. Кейекбаев.
2. Үреү, ишеү өсөн әҙерләнгән нәмә шәлкеме. □ Пучок чего-л., приготовленный для плетения. Йүкә шөйтөһө.
ШӨЙТӨГҮҘ и. диал. ҡар. шөйтө. Шөй-төгүҙ яһау.
ШӨЙТӨЛӘНЕҮ (шөйтөләп-) ҡ. диал. ҡайт. ҡар. шөйтөләү, возвр. от шөйтөләү. Буйлыҡ еп шөйтөләнгән.
ШӨЙТӨЛӘҮ (шөйтөлә-) (Р.: навивать нити основы; И.: separate warp threads; T.: çözgülemek) ҡ.
1. Оҙатылған буйлыҡ епте салып алып, тоҡонлап үреү, шөйтө яһау. □ Навивать нити основы. Буйлыҡ епте шөйтөләү. ■ [Маһитап - Айымға:] Берәй көн тағы йыйналырбыҙ ҙа, сөй тартып, балаҫ буйғауын оҙатырбыҙ, шөйтөләрбеҙ. Ғ. Ибраһимов.
2. Үрергә, ишергә әҙерләнгән шәлкем нәмәне төйнәү. □ Завязывать пучок, приготовленный для плетения. Йүкәне шөйтөләү. ■ Әсәйемә һалабаш йүкәһенән септә һуғырға ярҙамлашам, йүкә ярып, шуларҙы шөйтөләйем. Н. Мусин.
ШӨЙТӨМ (Р: огрех в поле; И.: blank spot; T.: sürülmeyen yer) и.
1. Һөрөлмәй ҡалған үләнле ер. □ Огрех в поле при пахоте. Шөйтөм бесәне. Шөйтөм ҡалдырып һөрөү.
2. диал. Сиҙәм, ҡалдау. □ Целина. Шөйтөм күтәреү.
ШӨЙТӨҮ (шәйт ) (Р: украсть; И.: steal, pilfer; T.: çalmak) ҡ. диал.
839