Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 843
Поиск по словарям
шөпшә
2. кусм. һабан турғайы. □ Жаворонок. Көмөш шөңгөр. М Сабып килә ҡолоном, текә һуғып тояғын. Томбойоҡтай еҙ шөңгөрө йәмгә кумә ян-яғын. Р. Ғарипов. Шундай илгәҙәк, тыңлаусан, көләс ҡыҙ: ирендәренән йылмайыу юйылмаҫ, уҙе, көмөш шөңгөр кеуек, йырҙан туҡтамаҫ ине. Ә. Хәкимов.
ШӨҢГӨРҘӘК (шөңгөрҙәге) и. диал. ҡар. шөңгөр. Шөңгөрҙәктәр тотоп йугерҙек.
ШӨҢГӨРЛӨ (Р.: с бубенчиками; И.: with jingles; T.: çanlı) с. диал.
1. Шөңгөр таҡҡан, шөңгөрҙәр менән биҙәлгән. □ С бубенчиками, с колокольчиками. Шөңгөрлө гармун.
2. Шикле. □ Сомнительный. Шөңгөрлө әйбер табыу.
ШӨҢГӨРЛӘТЕҮ (шөңгөрләт-) (Р: звенеть; И.: beli; T.: çınlamak;) ҡ.
Шөңгөр тауышы сығарыу. □ Звенеть, производить (издавать) лёгкий звон, похожий на звук бубенца. ■ Юралының ҡапҡаһы ҡаршыһына пар аттар егелгән өс ылау, шөңгөрҙәрен шөңгөрләтеп, бер-бер артлы килеп туҡтаны. Ғ. Ибраһимов.
ШӨҢГӨР СӘСКӘ (Р: колокольчик; И.: bluebell; T.: çançiçeği) и. диал.
Ҡыңғырауға оҡшап торған күк, зәңгәр сәскәле үлән. □ Колокольчик (лат. Campanula). Шөңгөр сәскә йыйыу.
ШӨҢКӨҮ (шәңкә-) (Р: упасть; И.: fall head over heels; T.: tepetaklak düşmek) ҡ. диал.
Баш түбән китеү; тәкмәсләү, сүмәксеү. □ Упасть, полететь вверх тормашками. Шөң-көп барып төшөу.
шөңкәй (Р: слега; И.: pole; T.: sırık) и. диал.
1. Баҫырау. □ Слега. Бесәнде шөңкәй менән баҫтырыу. Шөңкәй менән тарттырыу. ■ Өлкәндәргә шөңкәй бесән ташыу өсөн тутә сана юлы булһа, .. бала-саға, шау-гөр килеп, һәр төрлө уйын ойошторҙо. И. Ноғманов.
2. Аҫҡаҡ. □ Таганок. Шөңкәй ҡуйыу. Шөңкәй аҫыу.
ШӨҢКӘЙЕҮ (шөңкәй-) (Р: гнуться; И.: bend; T.: bükülmek) ҡ. диал.
1. Бөгөлөү, бөгөлөп төшөү. □ Гнуться, согнуться. Тал шөңкәйеп тора. Көслө елгә ағастар шөңкәйеп төшкән.
2. Эйелеү. □ Нагибаться. Шөңкәйеп аяҡ кейеме кейеу.
ШӨҢКӘЙТМӘ (Р: таганок; И.: trivet; Т: sacayak) и.
Бер яҡ башын күтәртеп, икенсе яғын ергә ҡаҙап ҡуйылған аҫҡаҡ. □ Таганок. Шөңкәйтмәгә элеу. ■ һарыҡташ өҫтөнә таяҡ һалып, шөңкәйтмә яһанылар ҙа, ҡула кунәкте тултырып сәй ҡайнатырға элделәр. Ғ. Ибраһимов. Тик ҡайһы бер мәлдәрҙә ҡоро-һары әҙерләп, усаҡтағы шөңкәйтмәгә ҡалдыҡ сәйҙе элә лә, «иртук килеп етермен» тип, өйгә ҡайтып киткеләгән саҡтары булды бер йыл атаһының [Сәлимдең]. С. Шәрипов.
ШӨҢӨРӘЙЕҮ (шөңөрәй-) (Р: обвисать;
И.: sag; T: sarkmak) ҡ. диал.
Һалыныу. □ Обвисать, отвисать. Ҡап ҡорһағы шөңөрәйеп тора.
ШӨПӨРЛӘҮ (шөпөрлә-) ҡ. ҡар. шопорлау. Крандан һыу шөпөрләп аға.
ШӨПӨРӨҮ (шөпөр-) (Р: прихлёбывать с шумом; И.: lap; T: şapur şupur içmek) ҡ. диал.
Тауыш сығарып, һемереп эсеү. □ Прихлёбывать с шумом. Шөпөрөп ҡуйыу. Сәй шөпөрөу. Шыйыҡ ҡыҫыр ашты шөпөрөу. ■ Гөльямал сынаяғынан сәй шөпөрә башланы. А. Таһиров.
ШӨПӨР-ШӨПӨР оҡш. ҡар. шопор-шопор. Шөпөр-шөпөр итеу. Шөпөр-шөпөр килеу. М Унда, киптерергә өйөлгән киндер көлтәләре артына ултырып, [Минһаж] шешә ауыҙынан нимәнелер әҙерәк шөпөр-шөпөр итте. К. Таһиров.
ШӨПШӘ I (Р: оса; И.: wasp; T: yabanarısı) и. диал. ҡар. һағыҙаҡ.
Яры ҡанатлылар ғаиләһенә ҡараған буй-буй һары һыҙатлы ҡара төҫтәге саға торған бөжәк. □ Оса. / Осиный (лат. Vespidae). Ваҡ шөпшә. Ҙур шөпшә. Шөпшә ояһы. Урман шөп-шәһе. һыу шөпшәһе. Шөпшә балы.
ШӨПШӘ II (Р: упрямый; И.: obstinate; T: inatçı) с. диал.
1. Еңмеш, ныҡыш. □ Упрямый, капризный; неуступчивый. Шөпшә бала. Шөпшә кеше.
2. Һонтор (буйға ҡарата). □ Долговязый, высокий (о росте). Шөпшә малай.
843
2. кусм. һабан турғайы. □ Жаворонок. Көмөш шөңгөр. М Сабып килә ҡолоном, текә һуғып тояғын. Томбойоҡтай еҙ шөңгөрө йәмгә кумә ян-яғын. Р. Ғарипов. Шундай илгәҙәк, тыңлаусан, көләс ҡыҙ: ирендәренән йылмайыу юйылмаҫ, уҙе, көмөш шөңгөр кеуек, йырҙан туҡтамаҫ ине. Ә. Хәкимов.
ШӨҢГӨРҘӘК (шөңгөрҙәге) и. диал. ҡар. шөңгөр. Шөңгөрҙәктәр тотоп йугерҙек.
ШӨҢГӨРЛӨ (Р.: с бубенчиками; И.: with jingles; T.: çanlı) с. диал.
1. Шөңгөр таҡҡан, шөңгөрҙәр менән биҙәлгән. □ С бубенчиками, с колокольчиками. Шөңгөрлө гармун.
2. Шикле. □ Сомнительный. Шөңгөрлө әйбер табыу.
ШӨҢГӨРЛӘТЕҮ (шөңгөрләт-) (Р: звенеть; И.: beli; T.: çınlamak;) ҡ.
Шөңгөр тауышы сығарыу. □ Звенеть, производить (издавать) лёгкий звон, похожий на звук бубенца. ■ Юралының ҡапҡаһы ҡаршыһына пар аттар егелгән өс ылау, шөңгөрҙәрен шөңгөрләтеп, бер-бер артлы килеп туҡтаны. Ғ. Ибраһимов.
ШӨҢГӨР СӘСКӘ (Р: колокольчик; И.: bluebell; T.: çançiçeği) и. диал.
Ҡыңғырауға оҡшап торған күк, зәңгәр сәскәле үлән. □ Колокольчик (лат. Campanula). Шөңгөр сәскә йыйыу.
ШӨҢКӨҮ (шәңкә-) (Р: упасть; И.: fall head over heels; T.: tepetaklak düşmek) ҡ. диал.
Баш түбән китеү; тәкмәсләү, сүмәксеү. □ Упасть, полететь вверх тормашками. Шөң-көп барып төшөу.
шөңкәй (Р: слега; И.: pole; T.: sırık) и. диал.
1. Баҫырау. □ Слега. Бесәнде шөңкәй менән баҫтырыу. Шөңкәй менән тарттырыу. ■ Өлкәндәргә шөңкәй бесән ташыу өсөн тутә сана юлы булһа, .. бала-саға, шау-гөр килеп, һәр төрлө уйын ойошторҙо. И. Ноғманов.
2. Аҫҡаҡ. □ Таганок. Шөңкәй ҡуйыу. Шөңкәй аҫыу.
ШӨҢКӘЙЕҮ (шөңкәй-) (Р: гнуться; И.: bend; T.: bükülmek) ҡ. диал.
1. Бөгөлөү, бөгөлөп төшөү. □ Гнуться, согнуться. Тал шөңкәйеп тора. Көслө елгә ағастар шөңкәйеп төшкән.
2. Эйелеү. □ Нагибаться. Шөңкәйеп аяҡ кейеме кейеу.
ШӨҢКӘЙТМӘ (Р: таганок; И.: trivet; Т: sacayak) и.
Бер яҡ башын күтәртеп, икенсе яғын ергә ҡаҙап ҡуйылған аҫҡаҡ. □ Таганок. Шөңкәйтмәгә элеу. ■ һарыҡташ өҫтөнә таяҡ һалып, шөңкәйтмә яһанылар ҙа, ҡула кунәкте тултырып сәй ҡайнатырға элделәр. Ғ. Ибраһимов. Тик ҡайһы бер мәлдәрҙә ҡоро-һары әҙерләп, усаҡтағы шөңкәйтмәгә ҡалдыҡ сәйҙе элә лә, «иртук килеп етермен» тип, өйгә ҡайтып киткеләгән саҡтары булды бер йыл атаһының [Сәлимдең]. С. Шәрипов.
ШӨҢӨРӘЙЕҮ (шөңөрәй-) (Р: обвисать;
И.: sag; T: sarkmak) ҡ. диал.
Һалыныу. □ Обвисать, отвисать. Ҡап ҡорһағы шөңөрәйеп тора.
ШӨПӨРЛӘҮ (шөпөрлә-) ҡ. ҡар. шопорлау. Крандан һыу шөпөрләп аға.
ШӨПӨРӨҮ (шөпөр-) (Р: прихлёбывать с шумом; И.: lap; T: şapur şupur içmek) ҡ. диал.
Тауыш сығарып, һемереп эсеү. □ Прихлёбывать с шумом. Шөпөрөп ҡуйыу. Сәй шөпөрөу. Шыйыҡ ҡыҫыр ашты шөпөрөу. ■ Гөльямал сынаяғынан сәй шөпөрә башланы. А. Таһиров.
ШӨПӨР-ШӨПӨР оҡш. ҡар. шопор-шопор. Шөпөр-шөпөр итеу. Шөпөр-шөпөр килеу. М Унда, киптерергә өйөлгән киндер көлтәләре артына ултырып, [Минһаж] шешә ауыҙынан нимәнелер әҙерәк шөпөр-шөпөр итте. К. Таһиров.
ШӨПШӘ I (Р: оса; И.: wasp; T: yabanarısı) и. диал. ҡар. һағыҙаҡ.
Яры ҡанатлылар ғаиләһенә ҡараған буй-буй һары һыҙатлы ҡара төҫтәге саға торған бөжәк. □ Оса. / Осиный (лат. Vespidae). Ваҡ шөпшә. Ҙур шөпшә. Шөпшә ояһы. Урман шөп-шәһе. һыу шөпшәһе. Шөпшә балы.
ШӨПШӘ II (Р: упрямый; И.: obstinate; T: inatçı) с. диал.
1. Еңмеш, ныҡыш. □ Упрямый, капризный; неуступчивый. Шөпшә бала. Шөпшә кеше.
2. Һонтор (буйға ҡарата). □ Долговязый, высокий (о росте). Шөпшә малай.
843