Русско-башкирский словарь, под редакцией З. Г. Ураксина, I том. Страница 257
Поиск по словарям
4. (при выражении недоверия, возражения в значении “ как бы не так ”) эйе шул, -мағайы/-мәгәйе; я тебе другую книгу подарю.— Да, подаришь ты! мин һиңә икенсе китап бүләк итермен. — Эйе шул, бирерһең һин!
5. (при призыве, пожелании) -һын/-һен; да здравствует дружба народов! йәшәһен халыҡтар дуҫлығы!
6. (для выражения требования, приказания, настойчивой просьбы) -һын/-һен, әйҙә (инде), -сы/-се, инде, әле; да обернитесь вы әйләнегеҙ әле; да вы садитесь! ултырһағыҙсы!, ултырығыҙ әле! ♦ ай да бына исмаһам; вот это да! китсе!, бына һиңә (кәрәк булһа)!; ну да!: 1) әлбиттә, һис шикһеҙ; вы придёте? — Ну да! һеҙ киләһегеҙме? — Әлбиттә!; 2) китсе! булмаҫ!; он переехал в деревню. — Ну да! ул ауылға күсеп киткән. — Китсе! Булмаҫ!
ДА II союз 1. соед. (для соединения однородных членов предложения и предложений; соответствует союзу “и”) һәм, да/дә; отец да я атай ҙа мин; в лесу лишь берёза да осина урманда тик ҡайын да уҫаҡ
2. присоед. (для присоединения предложений или членов предложения, дополняющих высказанное ) өҫтәүенә, шуның өҫтөнә, тағы ла, етмәһә, етмәһә тағы; сегодня холодно, да ещё дождь со снегом идёт бөгөн көн һыуыҡ, өҫтәүенә ҡар ҡатыш ямғыр яуа
3. противит. (для присоединения предложений или членов предложений со значением противопоставления ; соответствует союзу “но”) әммә, ләкин, да/дә; знал, да не сказал белһә лә әйтмәгән; маленький, да удаленький бәләкәй генә булһа ла булдыҡлы, үҙенә күрә түгел ♦ да и (при усилении соед. союза) да/дә; пойду да и выскажу барам да әйтеп һалам; да и только (при усилении действия) -да/-дә; плачет да и только! илай ҙа илай!; нет-нет да и бер булмаһа — бер, әллә ниҙә бер, юҡ-юҡ та, һирәк-мирәк булһа ла, юҡ тигәндә
ДАВАТЬ несов. 1. см. дать 2. повел. давай-(те) разг. әйҙә, әйҙәгеҙ, йәгеҙ, йә әле; давайте споём әйҙәгеҙ, йырлап алайыҡ 3. повел. давай; разг. (с неопр. формой глагола несов. вида; обозначает начало энергичного действия) әйҙә -ырға/-ергә, тотондо, башланы; а она давай бегать ә ул йүгереп китмәһенме, ә ул әйҙә йүгерергә тотондо ♦ давай бог ноги ҡойроҡто һыртҡа һалыу, үксә күтәреү; давать волю рукам ҡул күтәреү; не давать прохода (проходу) кому юлына арҡыры төшөү, эҙәрләү
ДАВАТЬСЯ несов. 1. см. даться 2. страд. от давать
ДАВЕЧА нареч.; прост. бая, баяғы; давеча он звонил бая ул шылтыратты
ДАВЕШНИЙ, -яя, -ее прост. баяғы, әлеге; давешний разговор баяғы һөйләшеү
ДАВНОСТЬ
ДАВИЛЬНЫЙ, -ая, -ое баҫа, баҫтыра (иҙә) торған; давильный аппарат иҙә торған аппарат
ДАВИТЬ несов. 1. на кого-что; прям., перен. (налегать тяжестью, оказывать нажим) баҫыу, баҫым яһау; снег давит на крышу ҡар ҡыйыҡты баҫа; тоска давит сердце йөрәкте һағыш баҫа 2. что (жать, выжимать) һығыу, иҙеү; давить виноград виноград һығыу 3. кого-что ; прям., перен. (стискивать, сжимать) ҡыҫыу; сапог давит ногу итек аяҡты ҡыҫа; давить инициативу инициативаны ҡыҫыу 4. кого; разг. (удавить) быуыу, быуып үлтереү; хорёк давит домашних птиц көҙән йорт ҡоштарын быуа 5. что безл. (о чувстве боли) ҡыҫыу, ҡыҫылыу; мне давит грудь күкрәгем ҡыҫыла 6. кого-что (топтать, убивать) тапау, һытып (тапап) үлтереү; давить гусениц ҡарышлауыҡтарҙы тапап үлтереү
ДАВИТЬСЯ несов. 1. чем тамаҡҡа тороу, төйөлөү, ҡарлығыу, сәсәү; давиться костью тамаҡҡа һөйәк тороу 2. от чего быуылыу; давиться от смеха быуылып көлөү 3. прост. ҡыҫылыу; давиться в автобусе автобуста ҡыҫылыу
ДАВКА ж; разг. ҡыҫылыш, этеш-төртөш; давка у кассы касса янында этеш-төртөш
ДАВЛЕНИЕ с 1. см. давить 1—3, 5; 2. баҫым; атмосферное давление атмосфера баҫымы 3. перен. баҫым, ҡыҫым, иҙеү; оказывать давление на кого-л. кемгәлер баҫым яһау ♦ под давлением кого-чего кемдеңдер баҫымы арҡаһында (аҫтында); кровяное давление ҡан баҫымы
ДАВЛЕННЫЙ, -ая, -ое прич. от давить
ДАВЛЕНЫЙ, -ая, -ое иҙелгән, һытылған, йәнселгән; давленые помидоры иҙелгән помидорҙар; давленые яйца һытылған йомортҡалар
дАвний, -яя, -ее 1. күптәнге, әллә ҡасанғы; давний случай күптәнге ваҡиға 2. элекке, боронғо, күтәнге, иҫке; в давние времена элекке ваҡытта; давний друг күптәнге дуҫ, иҫке дуҫ
ДАВНИШНИЙ, -яя, -ее разг. см. давний
ДАВНО нареч. 1. әллә ҡасан, күптән; я давно вернулся мин әллә ҡасан ҡайттым 2. күптән, күптәнән, күптән (күптәнән) бирле, әллә ҡа-сан(дан бирле); я его давно не видел мин уны күптәнән күргәнем юҡ ♦ давно бы так күптән шулай кәрәк ине
ДАВНОПРОШЕДШИЙ, -ая, -ее күптән үтеп киткән, күптән булған, әллә ҡасанғы, әллә ҡасан булып үткән ♦ давнопрошедшее время грам. күптән үткән заман
ДАВНОСТЬ ж 1. күптән (булғанлыҡ) булыу, күптәнгелек; давность события ваҡиғаның күптән булыуы 2. юр. ваҡыт һуҙымы, ҡуйылған ваҡыт; исковая давность юллау ваҡыты үтеү, юллау өсөн ҡуйылған ваҡыт ♦ за давностью лет ваҡыты уҙып, күп йылдар үтеү сәбәпле; без срока давности күпме ваҡыт үтеүгә ҡарамаҫтан
257
9 зак. 2.0084.05
5. (при призыве, пожелании) -һын/-һен; да здравствует дружба народов! йәшәһен халыҡтар дуҫлығы!
6. (для выражения требования, приказания, настойчивой просьбы) -һын/-һен, әйҙә (инде), -сы/-се, инде, әле; да обернитесь вы әйләнегеҙ әле; да вы садитесь! ултырһағыҙсы!, ултырығыҙ әле! ♦ ай да бына исмаһам; вот это да! китсе!, бына һиңә (кәрәк булһа)!; ну да!: 1) әлбиттә, һис шикһеҙ; вы придёте? — Ну да! һеҙ киләһегеҙме? — Әлбиттә!; 2) китсе! булмаҫ!; он переехал в деревню. — Ну да! ул ауылға күсеп киткән. — Китсе! Булмаҫ!
ДА II союз 1. соед. (для соединения однородных членов предложения и предложений; соответствует союзу “и”) һәм, да/дә; отец да я атай ҙа мин; в лесу лишь берёза да осина урманда тик ҡайын да уҫаҡ
2. присоед. (для присоединения предложений или членов предложения, дополняющих высказанное ) өҫтәүенә, шуның өҫтөнә, тағы ла, етмәһә, етмәһә тағы; сегодня холодно, да ещё дождь со снегом идёт бөгөн көн һыуыҡ, өҫтәүенә ҡар ҡатыш ямғыр яуа
3. противит. (для присоединения предложений или членов предложений со значением противопоставления ; соответствует союзу “но”) әммә, ләкин, да/дә; знал, да не сказал белһә лә әйтмәгән; маленький, да удаленький бәләкәй генә булһа ла булдыҡлы, үҙенә күрә түгел ♦ да и (при усилении соед. союза) да/дә; пойду да и выскажу барам да әйтеп һалам; да и только (при усилении действия) -да/-дә; плачет да и только! илай ҙа илай!; нет-нет да и бер булмаһа — бер, әллә ниҙә бер, юҡ-юҡ та, һирәк-мирәк булһа ла, юҡ тигәндә
ДАВАТЬ несов. 1. см. дать 2. повел. давай-(те) разг. әйҙә, әйҙәгеҙ, йәгеҙ, йә әле; давайте споём әйҙәгеҙ, йырлап алайыҡ 3. повел. давай; разг. (с неопр. формой глагола несов. вида; обозначает начало энергичного действия) әйҙә -ырға/-ергә, тотондо, башланы; а она давай бегать ә ул йүгереп китмәһенме, ә ул әйҙә йүгерергә тотондо ♦ давай бог ноги ҡойроҡто һыртҡа һалыу, үксә күтәреү; давать волю рукам ҡул күтәреү; не давать прохода (проходу) кому юлына арҡыры төшөү, эҙәрләү
ДАВАТЬСЯ несов. 1. см. даться 2. страд. от давать
ДАВЕЧА нареч.; прост. бая, баяғы; давеча он звонил бая ул шылтыратты
ДАВЕШНИЙ, -яя, -ее прост. баяғы, әлеге; давешний разговор баяғы һөйләшеү
ДАВНОСТЬ
ДАВИЛЬНЫЙ, -ая, -ое баҫа, баҫтыра (иҙә) торған; давильный аппарат иҙә торған аппарат
ДАВИТЬ несов. 1. на кого-что; прям., перен. (налегать тяжестью, оказывать нажим) баҫыу, баҫым яһау; снег давит на крышу ҡар ҡыйыҡты баҫа; тоска давит сердце йөрәкте һағыш баҫа 2. что (жать, выжимать) һығыу, иҙеү; давить виноград виноград һығыу 3. кого-что ; прям., перен. (стискивать, сжимать) ҡыҫыу; сапог давит ногу итек аяҡты ҡыҫа; давить инициативу инициативаны ҡыҫыу 4. кого; разг. (удавить) быуыу, быуып үлтереү; хорёк давит домашних птиц көҙән йорт ҡоштарын быуа 5. что безл. (о чувстве боли) ҡыҫыу, ҡыҫылыу; мне давит грудь күкрәгем ҡыҫыла 6. кого-что (топтать, убивать) тапау, һытып (тапап) үлтереү; давить гусениц ҡарышлауыҡтарҙы тапап үлтереү
ДАВИТЬСЯ несов. 1. чем тамаҡҡа тороу, төйөлөү, ҡарлығыу, сәсәү; давиться костью тамаҡҡа һөйәк тороу 2. от чего быуылыу; давиться от смеха быуылып көлөү 3. прост. ҡыҫылыу; давиться в автобусе автобуста ҡыҫылыу
ДАВКА ж; разг. ҡыҫылыш, этеш-төртөш; давка у кассы касса янында этеш-төртөш
ДАВЛЕНИЕ с 1. см. давить 1—3, 5; 2. баҫым; атмосферное давление атмосфера баҫымы 3. перен. баҫым, ҡыҫым, иҙеү; оказывать давление на кого-л. кемгәлер баҫым яһау ♦ под давлением кого-чего кемдеңдер баҫымы арҡаһында (аҫтында); кровяное давление ҡан баҫымы
ДАВЛЕННЫЙ, -ая, -ое прич. от давить
ДАВЛЕНЫЙ, -ая, -ое иҙелгән, һытылған, йәнселгән; давленые помидоры иҙелгән помидорҙар; давленые яйца һытылған йомортҡалар
дАвний, -яя, -ее 1. күптәнге, әллә ҡасанғы; давний случай күптәнге ваҡиға 2. элекке, боронғо, күтәнге, иҫке; в давние времена элекке ваҡытта; давний друг күптәнге дуҫ, иҫке дуҫ
ДАВНИШНИЙ, -яя, -ее разг. см. давний
ДАВНО нареч. 1. әллә ҡасан, күптән; я давно вернулся мин әллә ҡасан ҡайттым 2. күптән, күптәнән, күптән (күптәнән) бирле, әллә ҡа-сан(дан бирле); я его давно не видел мин уны күптәнән күргәнем юҡ ♦ давно бы так күптән шулай кәрәк ине
ДАВНОПРОШЕДШИЙ, -ая, -ее күптән үтеп киткән, күптән булған, әллә ҡасанғы, әллә ҡасан булып үткән ♦ давнопрошедшее время грам. күптән үткән заман
ДАВНОСТЬ ж 1. күптән (булғанлыҡ) булыу, күптәнгелек; давность события ваҡиғаның күптән булыуы 2. юр. ваҡыт һуҙымы, ҡуйылған ваҡыт; исковая давность юллау ваҡыты үтеү, юллау өсөн ҡуйылған ваҡыт ♦ за давностью лет ваҡыты уҙып, күп йылдар үтеү сәбәпле; без срока давности күпме ваҡыт үтеүгә ҡарамаҫтан
257
9 зак. 2.0084.05