Русско-башкирский словарь, под редакцией З. Г. Ураксина, I том. Страница 258
Поиск по словарям
ДАВНЫМ-ДАВНО
ДАВНЫМ-ДАВНО нареч.; разг. әллә ҡасан, борон заман, хан заманынан
ДАГЕСТАНСКИЙ, -ая, -ое дағстан, Дағстан ...ы; дагестанские языки Дағстан халыҡтарының телдәре
ДАГЕСТАНЦЫ мн. дағстанлылар, Дағстан халҡы // ед. дагестанец м Дағстан ир-аты; дагестанка ж Дағстан ҡатын-ҡыҙы
ДАЖЕ частица 1. (для выделения и усиления слова или словосочетания, к которому относится ) хатта ... да/дә; даже я могу поднять хатта мин дә күтәрә алам 2. в знач. союза (присоединяет члены предложения или предложения , обозначающие результат напряжённого действия или показатель высокой степени че-го-л.) хатта; было очень тепло, даже жарко ныҡ йылы, хатта эҫе ине
ДАКТИЛОСКОПИЯ и ДАКТИЛОСКОПИЯ ж дактилоскопия (криминалистика гилеменец енәйәтсенең шәхесен билдәләц маҡсатында бармаҡ битендәге һырҙарҙы өйрәнец бцлеге)
ДАКТИЛЬ м; лит. дактиль (силлабо-тоник шигырҙа баҫымы беренсе ижеккә төшә торган өс ижекле стопа)
далАй-лАма м далай-лама (Тибетта иц югары дин һәм хөкцмәт башлыгы)
ДАЛЕЕ нареч. см. дальше 2, 3; далее перейдём к разбору разных вопросов артабан төрлө мәсьәләләрҙе тикшереүгә күсербеҙ ♦ и так далее (и т.д.) һәм башҡалар (һ.б.), һәм башҡа шуның кеүектәр (шундайҙар), һәм шулай уҡ; не далее как; не далее чем: 1) да/дә, ары (артыҡ) түгел; әле... ғына/генә; не далее как вчера әле кисә генә; 2) да/дә ҡалмай (һуңлатмай); не далее как завтра иртәгәнән дә ҡалмай
ДАЛЁКИЙ, -ая, -ое 1. (находящийся на большом расстоянии) алыҫ, йыраҡ, ары, алыҫтағы, йыраҡтағы, алыҫта (йыраҡта) торған (ятҡан); далёкий город алыҫта ятҡан ҡала; далёкие страны алыҫ илдәр 2. (отдалённый во времени) әллә ҡасанғы, бик боронғо, алыҫта (йыраҡта, артта) ҡалған; далёкое прошлое әллә ҡасанғы (күптән үткән) заман; далёкие годы йыраҡта ҡалған йылдар 3. перен. ят, сит; он показался далёким и непонятным ул миңә ят һәм аңлайышһыҙ булып күренде 4. перен., разг. (только с отрицанием) башлы, аҡыллы; не очень далёкий человек бик үк аҡыллы кеше түгел
ДАЛЕКО и ДАЛЁКО 1. нареч.; прям., перен . алыҫ, йыраҡ; ехать нам было ещё далеко беҙгә барырға әле йыраҡ ине; детство осталось далеко бала саҡ алыҫта ҡалды 2. в знач. сказ. оҙаҡ, алыҫ; до рассвета ещё далеко таң атырға оҙаҡ әле 3. кому-чему, до кого-чего в знач. сказ., безл. -рға/-ргә алыҫ, йыраҡ; до него мне далеко уға етергә миңә алыҫ әле ♦ далеко за күптән уҙып киткән; ему далеко за сорок ул күптән ҡырҡты уҙған; уже далеко за полночь
258
төн уртаһы күптән үтеп киткән; далеко зайти тәрәнгә китеү, ҡатмарлашыу; дело зашло далеко эш бик тәрәнгә китте; далеко не бер ҙә, һис тә, бик үк, ул хәтле; он далеко не глуп ул бер ҙә аҡылһыҙ түгел; далеко не уедешь (не уйдёшь) с чем, на чём алыҫ (әллә ҡайҙа) китеп булмай, әллә ни ҡылып булмай; далеко пойти юғары күтәрелеү, уңыштар яулау (эштә, тормошта)
ДАЛЬ ж 1. (далеко видимое расстояние) алыҫлыҡ, йыраҡлыҡ, офоҡ; дальние дали алыҫтағы офоҡтар 2. с указ. и опред. мест.; разг. алыҫ ер; в такую даль ехать шундай алыҫ ергә барырға
ДАЛЬНЕЙШИЙ, -ая, -ее артабанғы, алдағы, киләсәкке, киләсәктәге, бынан ары (һуң); дальнейший разговор бесполезен артабанғы һөйләшеү файҙаһыҙ ♦ в дальнейшем: 1) артабан, киләсәктә, алда, алдағы көндә; 2) түбәндә, бынан һуң
ДАЛЬНИЙ, -яя, -ее 1. алыҫ, йыраҡ, алыҫтағы, йыраҡтағы; дальнее расстояние алыҫ ара; капитан дальнего плавания алыҫҡа йөҙә торған карап капитаны; авиация дальнего действия алыҫ араға оса торған авиация 2. (о родственных отношениях) алыҫ ҡәрҙәшлек, ете быуын; дальний родственник алыҫ ҡәрҙәш, алыҫ туған ♦ без дальних слов (разговоров) күпкә һуҙмай, күп һөйләп тормай, уратып-сурытып тормай
ДАЛЬНОБОЙНЫЙ, -ая, -ое воен. алыҫҡа (йыраҡҡа) атыусы; дальнобойное орудие алыҫҡа атыусы туп
ДАЛЬНОВИДНОСТЬ ж алдан күреүсәнлек (күрә белеү)
ДАЛЬНОВИДНЫЙ, -ая, -ое алдан күреүсән (күрә белеүсе); дальновидный человек алдан күрә белеүсе кеше
ДАЛЬНОЗОРКИЙ, -ая, -ое үтәғарашлы, яҡындан насар күреүсе, алыҫтан (йыраҡтан) яҡшы күреүсе
ДАЛЬНОЗОРКОСТЬ ж үтәғараш, яҡындан насар күреү, алыҫтан яҡшы күреү
ДАЛЬНОМЕР м алыҫлыҡты үлсәгес (прибор )
ДАЛЬНОСТЬ ж алыҫлыҡ, йыраҡлыҡ; дальность полёта осоу алыҫлығы
ДАЛЬТОНИЗМ м дальтонизм (кцҙҙец ҡайһы бер төҫтәрҙе айыра алмай торган кцрец етешһеҙлеге )
ДАЛЬТОНИК м; разг. дальтоник (дальтонизм менән ауырыусы)
ДАЛЬШЕ 1. сравн. ст. от далёкий 1, 2, 4 и далеко; мы от центра живём дальше, чем вы беҙ үҙәктән һеҙгә ҡарағанда алыҫыраҡ торабыҙ 2. нареч. (затем) артабан, унан ары, унан (шунан) һуң; дальше что было, не помню унан ары ни булғанын иҫләмәйем 3. нареч. (продолжая начатое) артабан, ары, тағы ла; рассказывать дальше артабан һөйләү ♦ дальше — больше бар-
ДАВНЫМ-ДАВНО нареч.; разг. әллә ҡасан, борон заман, хан заманынан
ДАГЕСТАНСКИЙ, -ая, -ое дағстан, Дағстан ...ы; дагестанские языки Дағстан халыҡтарының телдәре
ДАГЕСТАНЦЫ мн. дағстанлылар, Дағстан халҡы // ед. дагестанец м Дағстан ир-аты; дагестанка ж Дағстан ҡатын-ҡыҙы
ДАЖЕ частица 1. (для выделения и усиления слова или словосочетания, к которому относится ) хатта ... да/дә; даже я могу поднять хатта мин дә күтәрә алам 2. в знач. союза (присоединяет члены предложения или предложения , обозначающие результат напряжённого действия или показатель высокой степени че-го-л.) хатта; было очень тепло, даже жарко ныҡ йылы, хатта эҫе ине
ДАКТИЛОСКОПИЯ и ДАКТИЛОСКОПИЯ ж дактилоскопия (криминалистика гилеменец енәйәтсенең шәхесен билдәләц маҡсатында бармаҡ битендәге һырҙарҙы өйрәнец бцлеге)
ДАКТИЛЬ м; лит. дактиль (силлабо-тоник шигырҙа баҫымы беренсе ижеккә төшә торган өс ижекле стопа)
далАй-лАма м далай-лама (Тибетта иц югары дин һәм хөкцмәт башлыгы)
ДАЛЕЕ нареч. см. дальше 2, 3; далее перейдём к разбору разных вопросов артабан төрлө мәсьәләләрҙе тикшереүгә күсербеҙ ♦ и так далее (и т.д.) һәм башҡалар (һ.б.), һәм башҡа шуның кеүектәр (шундайҙар), һәм шулай уҡ; не далее как; не далее чем: 1) да/дә, ары (артыҡ) түгел; әле... ғына/генә; не далее как вчера әле кисә генә; 2) да/дә ҡалмай (һуңлатмай); не далее как завтра иртәгәнән дә ҡалмай
ДАЛЁКИЙ, -ая, -ое 1. (находящийся на большом расстоянии) алыҫ, йыраҡ, ары, алыҫтағы, йыраҡтағы, алыҫта (йыраҡта) торған (ятҡан); далёкий город алыҫта ятҡан ҡала; далёкие страны алыҫ илдәр 2. (отдалённый во времени) әллә ҡасанғы, бик боронғо, алыҫта (йыраҡта, артта) ҡалған; далёкое прошлое әллә ҡасанғы (күптән үткән) заман; далёкие годы йыраҡта ҡалған йылдар 3. перен. ят, сит; он показался далёким и непонятным ул миңә ят һәм аңлайышһыҙ булып күренде 4. перен., разг. (только с отрицанием) башлы, аҡыллы; не очень далёкий человек бик үк аҡыллы кеше түгел
ДАЛЕКО и ДАЛЁКО 1. нареч.; прям., перен . алыҫ, йыраҡ; ехать нам было ещё далеко беҙгә барырға әле йыраҡ ине; детство осталось далеко бала саҡ алыҫта ҡалды 2. в знач. сказ. оҙаҡ, алыҫ; до рассвета ещё далеко таң атырға оҙаҡ әле 3. кому-чему, до кого-чего в знач. сказ., безл. -рға/-ргә алыҫ, йыраҡ; до него мне далеко уға етергә миңә алыҫ әле ♦ далеко за күптән уҙып киткән; ему далеко за сорок ул күптән ҡырҡты уҙған; уже далеко за полночь
258
төн уртаһы күптән үтеп киткән; далеко зайти тәрәнгә китеү, ҡатмарлашыу; дело зашло далеко эш бик тәрәнгә китте; далеко не бер ҙә, һис тә, бик үк, ул хәтле; он далеко не глуп ул бер ҙә аҡылһыҙ түгел; далеко не уедешь (не уйдёшь) с чем, на чём алыҫ (әллә ҡайҙа) китеп булмай, әллә ни ҡылып булмай; далеко пойти юғары күтәрелеү, уңыштар яулау (эштә, тормошта)
ДАЛЬ ж 1. (далеко видимое расстояние) алыҫлыҡ, йыраҡлыҡ, офоҡ; дальние дали алыҫтағы офоҡтар 2. с указ. и опред. мест.; разг. алыҫ ер; в такую даль ехать шундай алыҫ ергә барырға
ДАЛЬНЕЙШИЙ, -ая, -ее артабанғы, алдағы, киләсәкке, киләсәктәге, бынан ары (һуң); дальнейший разговор бесполезен артабанғы һөйләшеү файҙаһыҙ ♦ в дальнейшем: 1) артабан, киләсәктә, алда, алдағы көндә; 2) түбәндә, бынан һуң
ДАЛЬНИЙ, -яя, -ее 1. алыҫ, йыраҡ, алыҫтағы, йыраҡтағы; дальнее расстояние алыҫ ара; капитан дальнего плавания алыҫҡа йөҙә торған карап капитаны; авиация дальнего действия алыҫ араға оса торған авиация 2. (о родственных отношениях) алыҫ ҡәрҙәшлек, ете быуын; дальний родственник алыҫ ҡәрҙәш, алыҫ туған ♦ без дальних слов (разговоров) күпкә һуҙмай, күп һөйләп тормай, уратып-сурытып тормай
ДАЛЬНОБОЙНЫЙ, -ая, -ое воен. алыҫҡа (йыраҡҡа) атыусы; дальнобойное орудие алыҫҡа атыусы туп
ДАЛЬНОВИДНОСТЬ ж алдан күреүсәнлек (күрә белеү)
ДАЛЬНОВИДНЫЙ, -ая, -ое алдан күреүсән (күрә белеүсе); дальновидный человек алдан күрә белеүсе кеше
ДАЛЬНОЗОРКИЙ, -ая, -ое үтәғарашлы, яҡындан насар күреүсе, алыҫтан (йыраҡтан) яҡшы күреүсе
ДАЛЬНОЗОРКОСТЬ ж үтәғараш, яҡындан насар күреү, алыҫтан яҡшы күреү
ДАЛЬНОМЕР м алыҫлыҡты үлсәгес (прибор )
ДАЛЬНОСТЬ ж алыҫлыҡ, йыраҡлыҡ; дальность полёта осоу алыҫлығы
ДАЛЬТОНИЗМ м дальтонизм (кцҙҙец ҡайһы бер төҫтәрҙе айыра алмай торган кцрец етешһеҙлеге )
ДАЛЬТОНИК м; разг. дальтоник (дальтонизм менән ауырыусы)
ДАЛЬШЕ 1. сравн. ст. от далёкий 1, 2, 4 и далеко; мы от центра живём дальше, чем вы беҙ үҙәктән һеҙгә ҡарағанда алыҫыраҡ торабыҙ 2. нареч. (затем) артабан, унан ары, унан (шунан) һуң; дальше что было, не помню унан ары ни булғанын иҫләмәйем 3. нареч. (продолжая начатое) артабан, ары, тағы ла; рассказывать дальше артабан һөйләү ♦ дальше — больше бар-