Русско-башкирский словарь, под редакцией З. Г. Ураксина, I том. Страница 260
Поиск по словарям
ДАТИРОВАНИЕ
ДАТИРОВАНИЕ с см. датировать
ДАТИРОВАННЫЙ, -ая, -ое 1. прич. от датировать 2. прил. даталанған, көнө билдәләнгән; датированная рукопись даталанған ҡулъяҙма
ДАТИРОВАТЬ сов., несов. что даталау, дата ҡуйыу, датаһын билдәләү (күрһәтеү); датировать заявление ғаризаға дата ҡуйыу
ДАТИРОВАТЬСЯ несов. даталаныу, -ға/-гә ҡарай, менән билдәләнеү; памятник датируется десятым веком ҡомартҡы унынсы быуатҡа ҡарай
дАтский, -ая, -ое дат ...ы, Дания ...ы; датский язык дат теле
ДАТЧАНЕ мн. даттар, дат халҡы // ед. датчанин м дат ир-аты; датчанка ж дат ҡатын-ҡыҙы
ДАТЧИК м; тех. датчик (механизмдың эшен тикшерә торган прибор)
ДАТЬ сов. 1. кого-что биреү, биреп тороу; дать книгу почитать китапты уҡырға биреп тороу; за эту вещь ты сколько дал? был нәмә өсөн һин күпме бирҙең?; дать орден посмертно орденды үлгәндән һуң биреү; дать взаймы бурысҡа биреү 2. что (устроить, организовать) ойоштороу; дать обед в честь юбиляра юбиляр хөрмәтенә мәжлес ойоштороу 3. кого-что (предоставить ) биреү; дать квартиру фатир биреү; дать землю арендаторам ҡуртымсыларға ер биреү 4. разг. (определить возраст) биреү; ему нельзя дать больше сорока лет уға ҡырҡ йәштән дә артыҡ биреп булмай 5. что (поручить) биреү, ҡушыу; дать трудное задание ауыр эш биреү 6. что (показать) биреү, күрһәтеү; дать интересный концерт ҡыҙыҡлы концерт биреү 7. что (принести как результат) биреү, килтереү; дать доход килем (уңыш) биреү; дать хороший урожай яҡшы уңыш биреү 7. что (произвести , сделать) биреү; дать залп залп биреү; дать сигнал сигнал биреү 9. (о появлении чего - л. в чём-л.) барлыҡҡа килеү, хасил булыу, -ланыу/-ләнеү; дать осадок төбөнә ултырыу, һарҡынды барлыҡҡа килеү; дать трещину ярыҡ барлыҡҡа килеү, ек хасил булыу; дать течь һыу аға башлау; дать осечку атылмау, сағылмау 10. с неопр. (позволить) ирек (мөмкинлек) биреү, рөхсәт итеү; дать волю чувствам тойғоларға ирек биреү; не дать спать йоҡларға ирек бирмәү; дать высказаться һөйләргә рөхсәт итеү 11. повел . (в знач. побудит. частицы) ҡайҙа, ҡана; дай отдохну ҡана, ял итеп алайым әле; дай я сам пойду ҡана, үҙем барайым әле ♦ дать волю рукам ҡулды оҙайтыу, ҡулсырланыу; дать дорогу кому юл күрһәтеү, тормош юлына сығарыу; дать жизнь йән биреү, бала тыуҙырыу; дать занавес шаршау төшөрөү; дать знать белгертеү, хәбәр итеү; дать клятву ант итеү; дать маху: 1) һынатыу; 2) бирешеү; дать начало чему баш-260
лап ебәреү, башланғысы булыу; дать понять аңғартыу, һиҙҙереү; дать свет яҡтылыҡ (ут) биреү, яҡтыртыу; дать себе труд тырышып ҡарау, үҙеңде ышандырыу; дать слово: 1) кому берәйһенә һөйләргә һүҙ биреү; 2) вәғәҙә (һүҙ) биреү; дать стрекача (тягу) табан ялтыратыу, шылыу; дать урок кому һабаҡ (кәрәген) биреү, арт һабағын уҡытыу; дать шпоры ҡабаландырыу, тиҙләтеү; как пить дать һис һүҙһеҙ, һис шикһеҙ; не дать в обиду арҡалау, яҡлашыу; ни дать ни взять тап (тас), һуйып ҡаплаған; он тебе даст! (угроза) ул һинең кәрәгеңде бирер!; я тебе дам! кәрәгеңде бирермен!
ДАТЬСЯ сов.; разг. 1. бирелеү, тотолоу; он не дался врагу ул дошманға бирелмәне 2. перен. (поддаться) тоттороу, бирешеү, алдатыу; не даться обману алдыҡҡа бирелмәү; алданмау, үҙеңде алдатмау 3. кому (легко усвоиться) анһат үҙләштереү, еңел бирелеү; математика далась ему легко уға математика еңел бирелде 4. кому только прош. вр.; неодобр. ни кәрәге булыу; далась тебе эта кукла! ни кәрәге булды һиңә был ҡурсаҡтың! ♦ диву даться ғәжәп итеү, иҫ китеү
ДАЧА I ж 1. см. дать 1 — 9; дача показаний юр. мәғлүмәттәр биреү, һөйләп биреү 2. (порция ) бирем, биреү, бер тапҡыр бирерлек; овса осталось на две дачи ике бирем (бирерлек) һоло ҡалды
ДАЧА II ж дача, кирәк (ҡаланан ситтә һалынган йорт, баҡса йорто); жить на даче дачала йәшәү
ДАЧА III ж дача (урман янындагы ер бцлеме )
ДАЧА IV ж; ист. дайса, дача (революцияга тиклем Рәсәйҙә башҡорт ҡәбилә-ырыуҙары-ның аҫаба ер биләмәләре); башкирские дачи башҡорт аҫаба дайсалары
ДАЧНИК м и дАчница ж дачала тороусы, дачаға йөрөүсе
ДАЧНЫЙ, -ая, -ое дача ...ы; дачный участок дача ере
ДВА м и с (две ж) числ. 1. ике; два мальчика ике малай; две девочки ике ҡыҙыҡай 2. (оценка) икеле, ике билдәһе ♦ в два счёта прост. бик тиҙ, “һә” тигәнсе; в двух словах берике һүҙ менән, ҡыҫҡа ғына итеп; в двух шагах бик яҡын, яп-яҡын, ике аҙымда ғына; два сапога пара икеһе бер иш, пар килгәндәр
ДВАДЦАТИЛЕТИЕ с 1. (срок) егерме йыл 2. (годовщина) егерме йыллыҡ, егерме йыл тулыу; двадцатилетие института институттың егерме йыллығы
ДВАДЦАТИЛЕТНИЙ, -яя, -ее 1. егерме йыллыҡ, егерме йыл барған (һуҙылған); двадцатилетний стаж егерме йыллыҡ стаж; двадцатилетняя борьба егерме йылға һуҙылған көрәш 2. (о возрасте) егерме йәшлек
ДАТИРОВАНИЕ с см. датировать
ДАТИРОВАННЫЙ, -ая, -ое 1. прич. от датировать 2. прил. даталанған, көнө билдәләнгән; датированная рукопись даталанған ҡулъяҙма
ДАТИРОВАТЬ сов., несов. что даталау, дата ҡуйыу, датаһын билдәләү (күрһәтеү); датировать заявление ғаризаға дата ҡуйыу
ДАТИРОВАТЬСЯ несов. даталаныу, -ға/-гә ҡарай, менән билдәләнеү; памятник датируется десятым веком ҡомартҡы унынсы быуатҡа ҡарай
дАтский, -ая, -ое дат ...ы, Дания ...ы; датский язык дат теле
ДАТЧАНЕ мн. даттар, дат халҡы // ед. датчанин м дат ир-аты; датчанка ж дат ҡатын-ҡыҙы
ДАТЧИК м; тех. датчик (механизмдың эшен тикшерә торган прибор)
ДАТЬ сов. 1. кого-что биреү, биреп тороу; дать книгу почитать китапты уҡырға биреп тороу; за эту вещь ты сколько дал? был нәмә өсөн һин күпме бирҙең?; дать орден посмертно орденды үлгәндән һуң биреү; дать взаймы бурысҡа биреү 2. что (устроить, организовать) ойоштороу; дать обед в честь юбиляра юбиляр хөрмәтенә мәжлес ойоштороу 3. кого-что (предоставить ) биреү; дать квартиру фатир биреү; дать землю арендаторам ҡуртымсыларға ер биреү 4. разг. (определить возраст) биреү; ему нельзя дать больше сорока лет уға ҡырҡ йәштән дә артыҡ биреп булмай 5. что (поручить) биреү, ҡушыу; дать трудное задание ауыр эш биреү 6. что (показать) биреү, күрһәтеү; дать интересный концерт ҡыҙыҡлы концерт биреү 7. что (принести как результат) биреү, килтереү; дать доход килем (уңыш) биреү; дать хороший урожай яҡшы уңыш биреү 7. что (произвести , сделать) биреү; дать залп залп биреү; дать сигнал сигнал биреү 9. (о появлении чего - л. в чём-л.) барлыҡҡа килеү, хасил булыу, -ланыу/-ләнеү; дать осадок төбөнә ултырыу, һарҡынды барлыҡҡа килеү; дать трещину ярыҡ барлыҡҡа килеү, ек хасил булыу; дать течь һыу аға башлау; дать осечку атылмау, сағылмау 10. с неопр. (позволить) ирек (мөмкинлек) биреү, рөхсәт итеү; дать волю чувствам тойғоларға ирек биреү; не дать спать йоҡларға ирек бирмәү; дать высказаться һөйләргә рөхсәт итеү 11. повел . (в знач. побудит. частицы) ҡайҙа, ҡана; дай отдохну ҡана, ял итеп алайым әле; дай я сам пойду ҡана, үҙем барайым әле ♦ дать волю рукам ҡулды оҙайтыу, ҡулсырланыу; дать дорогу кому юл күрһәтеү, тормош юлына сығарыу; дать жизнь йән биреү, бала тыуҙырыу; дать занавес шаршау төшөрөү; дать знать белгертеү, хәбәр итеү; дать клятву ант итеү; дать маху: 1) һынатыу; 2) бирешеү; дать начало чему баш-260
лап ебәреү, башланғысы булыу; дать понять аңғартыу, һиҙҙереү; дать свет яҡтылыҡ (ут) биреү, яҡтыртыу; дать себе труд тырышып ҡарау, үҙеңде ышандырыу; дать слово: 1) кому берәйһенә һөйләргә һүҙ биреү; 2) вәғәҙә (һүҙ) биреү; дать стрекача (тягу) табан ялтыратыу, шылыу; дать урок кому һабаҡ (кәрәген) биреү, арт һабағын уҡытыу; дать шпоры ҡабаландырыу, тиҙләтеү; как пить дать һис һүҙһеҙ, һис шикһеҙ; не дать в обиду арҡалау, яҡлашыу; ни дать ни взять тап (тас), һуйып ҡаплаған; он тебе даст! (угроза) ул һинең кәрәгеңде бирер!; я тебе дам! кәрәгеңде бирермен!
ДАТЬСЯ сов.; разг. 1. бирелеү, тотолоу; он не дался врагу ул дошманға бирелмәне 2. перен. (поддаться) тоттороу, бирешеү, алдатыу; не даться обману алдыҡҡа бирелмәү; алданмау, үҙеңде алдатмау 3. кому (легко усвоиться) анһат үҙләштереү, еңел бирелеү; математика далась ему легко уға математика еңел бирелде 4. кому только прош. вр.; неодобр. ни кәрәге булыу; далась тебе эта кукла! ни кәрәге булды һиңә был ҡурсаҡтың! ♦ диву даться ғәжәп итеү, иҫ китеү
ДАЧА I ж 1. см. дать 1 — 9; дача показаний юр. мәғлүмәттәр биреү, һөйләп биреү 2. (порция ) бирем, биреү, бер тапҡыр бирерлек; овса осталось на две дачи ике бирем (бирерлек) һоло ҡалды
ДАЧА II ж дача, кирәк (ҡаланан ситтә һалынган йорт, баҡса йорто); жить на даче дачала йәшәү
ДАЧА III ж дача (урман янындагы ер бцлеме )
ДАЧА IV ж; ист. дайса, дача (революцияга тиклем Рәсәйҙә башҡорт ҡәбилә-ырыуҙары-ның аҫаба ер биләмәләре); башкирские дачи башҡорт аҫаба дайсалары
ДАЧНИК м и дАчница ж дачала тороусы, дачаға йөрөүсе
ДАЧНЫЙ, -ая, -ое дача ...ы; дачный участок дача ере
ДВА м и с (две ж) числ. 1. ике; два мальчика ике малай; две девочки ике ҡыҙыҡай 2. (оценка) икеле, ике билдәһе ♦ в два счёта прост. бик тиҙ, “һә” тигәнсе; в двух словах берике һүҙ менән, ҡыҫҡа ғына итеп; в двух шагах бик яҡын, яп-яҡын, ике аҙымда ғына; два сапога пара икеһе бер иш, пар килгәндәр
ДВАДЦАТИЛЕТИЕ с 1. (срок) егерме йыл 2. (годовщина) егерме йыллыҡ, егерме йыл тулыу; двадцатилетие института институттың егерме йыллығы
ДВАДЦАТИЛЕТНИЙ, -яя, -ее 1. егерме йыллыҡ, егерме йыл барған (һуҙылған); двадцатилетний стаж егерме йыллыҡ стаж; двадцатилетняя борьба егерме йылға һуҙылған көрәш 2. (о возрасте) егерме йәшлек