Русско-башкирский словарь, под редакцией З. Г. Ураксина, II том. Страница 626
Поиск по словарям
ЧЕРНОСОТЕННЫЙ
ЧЕРНОСОТЕННЫЙ, -ая, -ое ист. ҡара груһ ...ы, ҡара груһсылар ....ы; черносотенная партия ҡара груһсылар фирҡәһе
ЧЕРНОТА ж 1. ҡара, ҡаралыҡ; чернота земли ерҙең ҡаралығы 2. (тьма) ҡараңғы, ҡараңғылыҡ; чернота ночи төндөң ҡараңғылығы 3. перен., уст. бысраҡлыҡ, насарлыҡ; людская чернота кешеләрҙең бысраҡлығы ♦ чернота под глазами күҙ төптәре ҡарайыу (күгәреү)
ЧЕРнОтАЛ м ҡара тал
ЧЕРНУШКА ж 1. (травянистое растение) ҡара үлән 2. (гриб) ҡара бәшмәк 3. разг. (семенной лук) ҡара һуған (орлоҡлоҡ)
ЧЁРНЫЙ, -ая, -ое 1. ҡара; чёрный дым ҡара төтөн; чёрная лента ҡара таҫма; чёрная краска ҡара буяу 2. ҡараңғы; чёрная ночь ҡараңғы төн 3. в знач. сущ. чёрный м и чёрная ж ҡара тәнле кеше, ҡара тәнлеләр 4. в знач. сущ. чёрные мн. (в шахматах и шашках) ҡаралар; играть чёрными ҡаралар менән уйнау 5. разг. (грязный) ҡара, бысраҡ, керле; чёрное бельё бысраҡ кер 6. арт, артҡы, ярҙамсы; чёрный ход артҡы ишек 7. (физически тяжёлый, неквалифицированный) ҡара; чёрная работа ҡара эш 8. (принадлежащий к низшим сословиям) ҡара, ябай 9. перен. (отрицательный, плохой) ҡара, насар, яман; чёрные стороны жизни тормоштоң насар яҡтары 10. перен. ҡара, ауыр, ҡайғылы, ҡараңғы; чёрные думы ҡара уйҙар; чёрные дни ауыр көндәр; чёрная весть ҡайғылы хәбәр 11. перен. (злостный , коварный) ҡара, мәкерле, уҫал; чёрные силы реакции реакцияның ҡара көстәре; чёрная зависть уҫал көнсөллөк 12. (как составная часть зоологических и ботанических названий) ҡара; чёрный медведь ҡара айыу; чёрная берёза ҡара ҡайын; чёрная смородина ҡара ҡарағат ♦ чёрная биржа йәшерен биржа; чёрный рынок йәшерен баҙар; чёрная буря көслө ел-дауыл; чёрное духовенство монахтар; чёрное золото см. золото; чёрная икра ҡара ыуылдырыҡ; чёрный кофе һөтһөҙ ҡара ҡәһүә; чёрный лес ҡара урман (япраҡлы , ҡуйы); чёрная металлургия ҡара металлургия; чёрные металлы ҡара металдар (тимер, ҡорос, суйын); чёрная баня ҡара мунса; чёрный порох ҡара дары (төтөнлө); чёрное пятно ҡара тап; чёрные списки ҡара исемлек (йәберһетец өсөн йәшерен төҙөлгән); чёрный хлеб арыш икмәге; держать в чёрном теле кого ҡағыу, ситләтеү; называть белое чёрным күрәләтә аҡты ҡара тиеү; принимать белое за чёрное аҡты ҡара тип таныу; чёрная кошка пробежала (проскочила) между кем см. кошка; чёрным по белому (написано) асыҡ, аныҡ (яҙылған)
ЧЕРНЬ ж 1. см. чернота 1, 2; 2. (художественная обработка металла) ҡара тоноҡ иретмә 3. спец. (сорт чёрной краски) ҡара буяу; костяная чернь һөйәк өсөн ҡара буяу 4. уст. (простонародье ) ҡара халыҡ
ЧЕРНЯВЫЙ, -ая, -ое разг. ҡара сәсле
ЧЕРПАК м 1. сүмес 2. спец. һоҫҡос; черпак экскаватора экскаватор һоҫҡосо
ЧЕРПАЛКА ж; разг. сүмес, һоҫҡос, ижау
ЧЕРПАЛЬНЫЙ, -ая, -ое һоҫоу ...ы, һоҫҡос; черпальная машина һоҫоу машинаһы
ЧЕРПАТЬ несов. что 1. һоҫоу, һоҫоп (тултырып) алыу; черпать воду из ручья шишмәнән һыу һоҫоп алыу 2. перен. алыу, йыйыу, табыу; черпать силы көс йыйыу; черпать сведения мәғлүмәт йыйыу; черпать знания белем алыу
ЧЕРПНУТЬ сов. см. черпать 1
ЧЕРСТВЕТЬ несов. 1. ҡатыу, кибеү; хлеб черствеет икмәк ҡата 2. перен. ҡаты күңеллеләнеү, рәхимһеҙләнеү
ЧЁРСТВОСТЬ ж 1. иҫкергәнлек, ҡатҡан булыу, кипкәнлек; чёрствость хлеба икмәктең ҡатҡан булыуы 2. перен. ҡаты күңеллелек, рәхимһеҙлек, ҡатылыҡ, ҡанһыҙлыҡ, туңлыҡ; чёрствость души күңел ҡатылығы
ЧЁРСТВЫЙ, -ая, -ое 1. ҡатҡан, кипкән; чёрствая булка ҡатҡан ҡалас 2. перен. ҡаты күңелле, рәхимһеҙ, ҡаты, ҡанһыҙ, туң; чёрствый человек ҡаты күңелле кеше; чёрствое сердце туң йөрәк
ЧЁРТ м шайтан, ен ♦ до чёрта: 1) (очень много ) сикһеҙ күп, ифрат күп; 2) (очень сильно) ахыр сиккә етеп, бик ныҡ; к чёрту (чертям); ко всем чертям: 1) прост. күҙемдән юғал, кит; 2) көл булып осоу, сайрау, ҡыйралыу; ни черта прост. бөтөнләй, бер ни, һис ни; ни к чёрту (не годится) бөтөнләй, тулыһынса; (для) какого чёрта; за каким (коим) чёртом; на кой чёрт ни эшләп, нимә өсөн, нимәгә кәрәк; чёрт (тебя, его, их и т.д.) возьми (побери, подери и т.п.) шайтан алғыры; чёрт дёрнул кого шайтан ҡотортҡан; чёрт знает кто (что, какой, куда и т.п.) кем (нимә, ниндәй, ҡайҙа һ.б.) икәнен шайтан белһен; чёрт ногу сломит шайтан ботон һындырыр (тәртипһеҙлек, бола хаҡында); чёрт с ним (тобой, ними и т.д.) суҡынып китһен; чёрт-те что (где и т.п.) әллә нимә; чёрта с два! һис тә!, бер нисек тә!, улай булмай торһон әле! (риза булмағанда әйтелә); к чёрту (чертям) на рога (на кулички); у чёрта на рогах (на куличках) йәһәннәмгә, йәһәннәм тишегенә; ни один чёрт (сам чёрт) не разберёт шайтан белһен, бер кем дә аңлата (эшләй) алмай; чем чёрт не шутит см. шутить; что за чёрт! был ниндәй хикмәт! (аптырау белдергәндә)
ЧЕРТА ж 1. һыҙыҡ, һыҙат; тонкая черта нәҙек һыҙыҡ; провести черту һыҙыҡ үткәреү 2. (граница , предел) һыҙыҡ, сик, эс; пограничная черта сик һыҙығы; в черте города ҡала эсендә 3. перен . үҙенсәлек, һыҙат, сифат, холоҡ; черты характера характер үҙенсәлектәре; черты нового человека яңы кеше сифаттары 4. обычно мн. черты йөҙ, йөҙ һыҙаттары; у неё красивые черты уның йөҙө матур ♦ в общих (главных, основных) чер
626
ЧЕРНОСОТЕННЫЙ, -ая, -ое ист. ҡара груһ ...ы, ҡара груһсылар ....ы; черносотенная партия ҡара груһсылар фирҡәһе
ЧЕРНОТА ж 1. ҡара, ҡаралыҡ; чернота земли ерҙең ҡаралығы 2. (тьма) ҡараңғы, ҡараңғылыҡ; чернота ночи төндөң ҡараңғылығы 3. перен., уст. бысраҡлыҡ, насарлыҡ; людская чернота кешеләрҙең бысраҡлығы ♦ чернота под глазами күҙ төптәре ҡарайыу (күгәреү)
ЧЕРнОтАЛ м ҡара тал
ЧЕРНУШКА ж 1. (травянистое растение) ҡара үлән 2. (гриб) ҡара бәшмәк 3. разг. (семенной лук) ҡара һуған (орлоҡлоҡ)
ЧЁРНЫЙ, -ая, -ое 1. ҡара; чёрный дым ҡара төтөн; чёрная лента ҡара таҫма; чёрная краска ҡара буяу 2. ҡараңғы; чёрная ночь ҡараңғы төн 3. в знач. сущ. чёрный м и чёрная ж ҡара тәнле кеше, ҡара тәнлеләр 4. в знач. сущ. чёрные мн. (в шахматах и шашках) ҡаралар; играть чёрными ҡаралар менән уйнау 5. разг. (грязный) ҡара, бысраҡ, керле; чёрное бельё бысраҡ кер 6. арт, артҡы, ярҙамсы; чёрный ход артҡы ишек 7. (физически тяжёлый, неквалифицированный) ҡара; чёрная работа ҡара эш 8. (принадлежащий к низшим сословиям) ҡара, ябай 9. перен. (отрицательный, плохой) ҡара, насар, яман; чёрные стороны жизни тормоштоң насар яҡтары 10. перен. ҡара, ауыр, ҡайғылы, ҡараңғы; чёрные думы ҡара уйҙар; чёрные дни ауыр көндәр; чёрная весть ҡайғылы хәбәр 11. перен. (злостный , коварный) ҡара, мәкерле, уҫал; чёрные силы реакции реакцияның ҡара көстәре; чёрная зависть уҫал көнсөллөк 12. (как составная часть зоологических и ботанических названий) ҡара; чёрный медведь ҡара айыу; чёрная берёза ҡара ҡайын; чёрная смородина ҡара ҡарағат ♦ чёрная биржа йәшерен биржа; чёрный рынок йәшерен баҙар; чёрная буря көслө ел-дауыл; чёрное духовенство монахтар; чёрное золото см. золото; чёрная икра ҡара ыуылдырыҡ; чёрный кофе һөтһөҙ ҡара ҡәһүә; чёрный лес ҡара урман (япраҡлы , ҡуйы); чёрная металлургия ҡара металлургия; чёрные металлы ҡара металдар (тимер, ҡорос, суйын); чёрная баня ҡара мунса; чёрный порох ҡара дары (төтөнлө); чёрное пятно ҡара тап; чёрные списки ҡара исемлек (йәберһетец өсөн йәшерен төҙөлгән); чёрный хлеб арыш икмәге; держать в чёрном теле кого ҡағыу, ситләтеү; называть белое чёрным күрәләтә аҡты ҡара тиеү; принимать белое за чёрное аҡты ҡара тип таныу; чёрная кошка пробежала (проскочила) между кем см. кошка; чёрным по белому (написано) асыҡ, аныҡ (яҙылған)
ЧЕРНЬ ж 1. см. чернота 1, 2; 2. (художественная обработка металла) ҡара тоноҡ иретмә 3. спец. (сорт чёрной краски) ҡара буяу; костяная чернь һөйәк өсөн ҡара буяу 4. уст. (простонародье ) ҡара халыҡ
ЧЕРНЯВЫЙ, -ая, -ое разг. ҡара сәсле
ЧЕРПАК м 1. сүмес 2. спец. һоҫҡос; черпак экскаватора экскаватор һоҫҡосо
ЧЕРПАЛКА ж; разг. сүмес, һоҫҡос, ижау
ЧЕРПАЛЬНЫЙ, -ая, -ое һоҫоу ...ы, һоҫҡос; черпальная машина һоҫоу машинаһы
ЧЕРПАТЬ несов. что 1. һоҫоу, һоҫоп (тултырып) алыу; черпать воду из ручья шишмәнән һыу һоҫоп алыу 2. перен. алыу, йыйыу, табыу; черпать силы көс йыйыу; черпать сведения мәғлүмәт йыйыу; черпать знания белем алыу
ЧЕРПНУТЬ сов. см. черпать 1
ЧЕРСТВЕТЬ несов. 1. ҡатыу, кибеү; хлеб черствеет икмәк ҡата 2. перен. ҡаты күңеллеләнеү, рәхимһеҙләнеү
ЧЁРСТВОСТЬ ж 1. иҫкергәнлек, ҡатҡан булыу, кипкәнлек; чёрствость хлеба икмәктең ҡатҡан булыуы 2. перен. ҡаты күңеллелек, рәхимһеҙлек, ҡатылыҡ, ҡанһыҙлыҡ, туңлыҡ; чёрствость души күңел ҡатылығы
ЧЁРСТВЫЙ, -ая, -ое 1. ҡатҡан, кипкән; чёрствая булка ҡатҡан ҡалас 2. перен. ҡаты күңелле, рәхимһеҙ, ҡаты, ҡанһыҙ, туң; чёрствый человек ҡаты күңелле кеше; чёрствое сердце туң йөрәк
ЧЁРТ м шайтан, ен ♦ до чёрта: 1) (очень много ) сикһеҙ күп, ифрат күп; 2) (очень сильно) ахыр сиккә етеп, бик ныҡ; к чёрту (чертям); ко всем чертям: 1) прост. күҙемдән юғал, кит; 2) көл булып осоу, сайрау, ҡыйралыу; ни черта прост. бөтөнләй, бер ни, һис ни; ни к чёрту (не годится) бөтөнләй, тулыһынса; (для) какого чёрта; за каким (коим) чёртом; на кой чёрт ни эшләп, нимә өсөн, нимәгә кәрәк; чёрт (тебя, его, их и т.д.) возьми (побери, подери и т.п.) шайтан алғыры; чёрт дёрнул кого шайтан ҡотортҡан; чёрт знает кто (что, какой, куда и т.п.) кем (нимә, ниндәй, ҡайҙа һ.б.) икәнен шайтан белһен; чёрт ногу сломит шайтан ботон һындырыр (тәртипһеҙлек, бола хаҡында); чёрт с ним (тобой, ними и т.д.) суҡынып китһен; чёрт-те что (где и т.п.) әллә нимә; чёрта с два! һис тә!, бер нисек тә!, улай булмай торһон әле! (риза булмағанда әйтелә); к чёрту (чертям) на рога (на кулички); у чёрта на рогах (на куличках) йәһәннәмгә, йәһәннәм тишегенә; ни один чёрт (сам чёрт) не разберёт шайтан белһен, бер кем дә аңлата (эшләй) алмай; чем чёрт не шутит см. шутить; что за чёрт! был ниндәй хикмәт! (аптырау белдергәндә)
ЧЕРТА ж 1. һыҙыҡ, һыҙат; тонкая черта нәҙек һыҙыҡ; провести черту һыҙыҡ үткәреү 2. (граница , предел) һыҙыҡ, сик, эс; пограничная черта сик һыҙығы; в черте города ҡала эсендә 3. перен . үҙенсәлек, һыҙат, сифат, холоҡ; черты характера характер үҙенсәлектәре; черты нового человека яңы кеше сифаттары 4. обычно мн. черты йөҙ, йөҙ һыҙаттары; у неё красивые черты уның йөҙө матур ♦ в общих (главных, основных) чер
626