Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том X. 160 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЭЛМӘЛЕ
уң ҡулын ҡыймылдатты. Ф. Иҫәнғолов. Йәлләд эшлекле ҡиәфәттә арҡанды язаланыусы кешенең ҡултыҡ аҫтынан элмәкләп бәйләне лә ҡул болғаны. Ә. Хәкимов.
ЭЛМӘЛЕ I (Р.: имеющий петлю; И.: having a loop; T.: ilmikli) c.
Элмәге булған, элеп ҡаптырмалы. □ Имеющий петлю, застёжку, с крючком. Элмәле көҙгө. Элмәле халат. ■ Элмәле лә тундарҙы беҙ кеймәнек. Халыҡ йырынан.
ЭЛМӘЛЕ II (Р.: висячий; И.: hanging; T.: asılı) с.
Элеп ҡуйыла торған. □ Висячий, подвесной. Элмәле көҙгө. Элмәле йоҙаҡ.
Э Л МӘЛӘҮ (элмәлә-) (Р.: вышивать, расшивать; И.: embroider; T.: nakış işlemek) ҡ. диал. ҡар. сигеү III.
Кизе менән биҙәк төшөрөп тегеү. □ Вышивать, расшивать. Ҡулъяулыҡ ситен элмә-ләу. Салып элмәләу.
ЭЛМӘНДӘК (элмәндәге) (Р.: проныра; И.: slyboots; T.: arsız kimse) и. диал.
Әрһеҙ, йылмаяҡ кеше. □ Проныра (человек, проникающий всюду путём хитрости, ловкости). Элмәндәк булыу. Элмәндәккә әйләнеу.
ЭЛМӘНЛӘҮ (элмәнлә-) (Р.: рыскать; И.: prowl, roam; T.: koşuşmak) ҡ. диал.
1. Тегендә-бында ҡарап эҙләнеү; темеҫкенеү. □ Рыскать; шнырять. Элмәнләп йөрөу. К Ҡыҙҙың ниндәйҙер йомош менән мастерскойға кереуе була, механик эргәһенә элмәнләп килеп тә етә. Р. Солтангәрәев.
2. Ябыҡ ҡына нәҙек аяҡлы баланың йүгереүе. □ Бегать (о худеньком, тонконогом ребёнке). Бала элмәнләп йөрөй. Малай элмәнләп китә.
ӘЛМӘС и. диал. ҡар. элмәк 3, 4. Ҡулдәк элмәсе. Әлмәсте ҡаптырыу. Әлмәсте ыскындырыу. Ишек элмәсе.
ЭЛМӘ ТЕГЕН (Р.: разновидность узорной вышивки; И.: kind of patterned embroidery; T.: bir tür nakış) и.
Элмәкләп сигеү төрө. □ Разновидность узорной вышивки. Элмә теген өлгөләре. Элмә теген оҫталары.
ЭЛПЕ и. диал. ҡар. элпә 2. Баланың элпеһе тоташҡан.
ЭЛПЕРӘҮ (элперә ) (Р .: износиться (об одежде)', И.: wear out; tear; T.: eskimek) ҡ. диал. ҡар. туҙыу.
Тотоноу, ваҡыт үтеү арҡаһында алама, иҫке, яраҡһыҙ хәлгә килеү; иҫкереү. □ Износиться (об одежде). Ҡейемем элперәгән. Элперәгән тун.
ЭЛПӘ (Р.: плёнка; перепонка; И.: mem-brana; palet; T.: zar) u.
1. Организмдағы үтә күренмәле яры; шекәрә. □ Плёнка; перепонка; оболочка. Мейе элпәһе. Ҡуҙ элпәһе.
2. Йәш баланың түбә ҡапҡасындағы ҡатып өлгөрмәгән урыны; лепкә. □ Родничок (у новорождённого). Баланың элпәһе тоташмаған.
ЭЛТЕРГЕС и. диал. ҡар. элгес 3. Ишек элтергесе. Ҡапҡа элтергесе.
ЭЛӘГЕП-ҺАРҠЫП р. диал. ҡар. эләгә-йығыла. Эләгеп-һарҡып эшләп бөтөу. Элә-геп-һарҡып уҡыуын тамамланы.
ЭЛӘГЕТ I (Р.: бурелом; И.: windfall; Т.: devrik ağaçlar) и.
1. Һынған, ләкин ергә төшмәгән, эләгеп торған ағас йәки ботаҡтар. □ Бурелом. ■ Ҡасим әрәмәләге эләгеттәргә башын бәрә-бәрә .. йугерҙе. Н. Мусин.
2. диал. Артыҡ ыҙа килтергән, мәшәҡәтле кеше йәки мал; имгәк. □ Обуза, бремя. Эләгет булыу. Эшләмәй, эләгет булып ятыу.
ЭЛӘГЕТ II (Р.: очень худой; И.: very thin; T.: çok zayıf) с. диал.
Ныҡ ябыҡ. □ Очень худой. Эләгет бала. Эләгет мал.
ЭЛӘГЕТЛӘҮ (эләгетлә-) ҡ. диал. ҡар. эләгешеү 2. Эләгетләргә генә тороу. Элә-гетләп китеу.
ЭЛӘГЕҮ (эләк-) (Р.: цепляться; И.: get stuck; clamber; T.: takılmak) ҡ.
1. Хәрәкәт ваҡытында нимәгәлер бәрелеп, тейеп, ысҡына алмай тороу. □ Цепляться, зацепляться, запутаться. Эләгеп тороу. Ботаҡҡа эләгеу. ■ Үлән баштарына, ситән һырҙарына эләгеп ҡалған ваҡ тамсылар, ҡояш нурҙарына сағылып, бриллиант муйынсалар кеуек ялтырайҙар. С. Агиш. Ишмәмәт сығып ҡасырға итте, әммә тубығына төшкән салбарына эләгеп йығылды. Т. Ғари-
160
уң ҡулын ҡыймылдатты. Ф. Иҫәнғолов. Йәлләд эшлекле ҡиәфәттә арҡанды язаланыусы кешенең ҡултыҡ аҫтынан элмәкләп бәйләне лә ҡул болғаны. Ә. Хәкимов.
ЭЛМӘЛЕ I (Р.: имеющий петлю; И.: having a loop; T.: ilmikli) c.
Элмәге булған, элеп ҡаптырмалы. □ Имеющий петлю, застёжку, с крючком. Элмәле көҙгө. Элмәле халат. ■ Элмәле лә тундарҙы беҙ кеймәнек. Халыҡ йырынан.
ЭЛМӘЛЕ II (Р.: висячий; И.: hanging; T.: asılı) с.
Элеп ҡуйыла торған. □ Висячий, подвесной. Элмәле көҙгө. Элмәле йоҙаҡ.
Э Л МӘЛӘҮ (элмәлә-) (Р.: вышивать, расшивать; И.: embroider; T.: nakış işlemek) ҡ. диал. ҡар. сигеү III.
Кизе менән биҙәк төшөрөп тегеү. □ Вышивать, расшивать. Ҡулъяулыҡ ситен элмә-ләу. Салып элмәләу.
ЭЛМӘНДӘК (элмәндәге) (Р.: проныра; И.: slyboots; T.: arsız kimse) и. диал.
Әрһеҙ, йылмаяҡ кеше. □ Проныра (человек, проникающий всюду путём хитрости, ловкости). Элмәндәк булыу. Элмәндәккә әйләнеу.
ЭЛМӘНЛӘҮ (элмәнлә-) (Р.: рыскать; И.: prowl, roam; T.: koşuşmak) ҡ. диал.
1. Тегендә-бында ҡарап эҙләнеү; темеҫкенеү. □ Рыскать; шнырять. Элмәнләп йөрөу. К Ҡыҙҙың ниндәйҙер йомош менән мастерскойға кереуе була, механик эргәһенә элмәнләп килеп тә етә. Р. Солтангәрәев.
2. Ябыҡ ҡына нәҙек аяҡлы баланың йүгереүе. □ Бегать (о худеньком, тонконогом ребёнке). Бала элмәнләп йөрөй. Малай элмәнләп китә.
ӘЛМӘС и. диал. ҡар. элмәк 3, 4. Ҡулдәк элмәсе. Әлмәсте ҡаптырыу. Әлмәсте ыскындырыу. Ишек элмәсе.
ЭЛМӘ ТЕГЕН (Р.: разновидность узорной вышивки; И.: kind of patterned embroidery; T.: bir tür nakış) и.
Элмәкләп сигеү төрө. □ Разновидность узорной вышивки. Элмә теген өлгөләре. Элмә теген оҫталары.
ЭЛПЕ и. диал. ҡар. элпә 2. Баланың элпеһе тоташҡан.
ЭЛПЕРӘҮ (элперә ) (Р .: износиться (об одежде)', И.: wear out; tear; T.: eskimek) ҡ. диал. ҡар. туҙыу.
Тотоноу, ваҡыт үтеү арҡаһында алама, иҫке, яраҡһыҙ хәлгә килеү; иҫкереү. □ Износиться (об одежде). Ҡейемем элперәгән. Элперәгән тун.
ЭЛПӘ (Р.: плёнка; перепонка; И.: mem-brana; palet; T.: zar) u.
1. Организмдағы үтә күренмәле яры; шекәрә. □ Плёнка; перепонка; оболочка. Мейе элпәһе. Ҡуҙ элпәһе.
2. Йәш баланың түбә ҡапҡасындағы ҡатып өлгөрмәгән урыны; лепкә. □ Родничок (у новорождённого). Баланың элпәһе тоташмаған.
ЭЛТЕРГЕС и. диал. ҡар. элгес 3. Ишек элтергесе. Ҡапҡа элтергесе.
ЭЛӘГЕП-ҺАРҠЫП р. диал. ҡар. эләгә-йығыла. Эләгеп-һарҡып эшләп бөтөу. Элә-геп-һарҡып уҡыуын тамамланы.
ЭЛӘГЕТ I (Р.: бурелом; И.: windfall; Т.: devrik ağaçlar) и.
1. Һынған, ләкин ергә төшмәгән, эләгеп торған ағас йәки ботаҡтар. □ Бурелом. ■ Ҡасим әрәмәләге эләгеттәргә башын бәрә-бәрә .. йугерҙе. Н. Мусин.
2. диал. Артыҡ ыҙа килтергән, мәшәҡәтле кеше йәки мал; имгәк. □ Обуза, бремя. Эләгет булыу. Эшләмәй, эләгет булып ятыу.
ЭЛӘГЕТ II (Р.: очень худой; И.: very thin; T.: çok zayıf) с. диал.
Ныҡ ябыҡ. □ Очень худой. Эләгет бала. Эләгет мал.
ЭЛӘГЕТЛӘҮ (эләгетлә-) ҡ. диал. ҡар. эләгешеү 2. Эләгетләргә генә тороу. Элә-гетләп китеу.
ЭЛӘГЕҮ (эләк-) (Р.: цепляться; И.: get stuck; clamber; T.: takılmak) ҡ.
1. Хәрәкәт ваҡытында нимәгәлер бәрелеп, тейеп, ысҡына алмай тороу. □ Цепляться, зацепляться, запутаться. Эләгеп тороу. Ботаҡҡа эләгеу. ■ Үлән баштарына, ситән һырҙарына эләгеп ҡалған ваҡ тамсылар, ҡояш нурҙарына сағылып, бриллиант муйынсалар кеуек ялтырайҙар. С. Агиш. Ишмәмәт сығып ҡасырға итте, әммә тубығына төшкән салбарына эләгеп йығылды. Т. Ғари-
160