Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том X. 169 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
эн
һөҙөмтәләрен теркәү аңлап белеүҙең төп күрһәткесе тип ҡараған философик йүнәлеш. □ Эмпиризм. Логик эмпиризм. Эмпиризм — ул донъяны танып белеуҙец бер төрө. Эмпиризмға нигеҙ һалыусы философтар.
2. Теорияны баһаламай, практик эшкә, тәжрибәгә иғтибарҙы көсәйтеү күренеше. □ Эмпиризм. Эмманент эмпиризм. Трансцедент эмпиризм.
ЭМПИРИК (Р.: эмпирический; И.: empiricism; T.: ampirizm) с.
Тәжрибә, күҙәтеү кеүек танып белеү алымдарына нигеҙләнгән. □ Эмпирический (основанный на опыте, изучении фактов, опирающийся на непосредственное наблюдение, эксперимент). Эмпирик тәжрибә туплау. Эмпирик алым. Эмпирик метод.
ЭМПИРИОКРИТИЦИЗМ [гр. empeiria Тәжрибә’ + критицизм} (Р.: эмпириокритицизм; И.: empirio-criticism; T.: ampirio-kritisizm) и. фэлс.
XIX быуат аҙағында — XX быуат башында фәлсәфә һәм фән нигеҙендә барлыҡҡа килгән субъектив-идеалистик ағым; махизм. □ Эмпириокритицизм, махизм. Эмпириокритицизм буйынса ғилми әҙәбиәт. Эмпириокритицизм йунәлеше. Эмпириокритицизм фәлсәфәһе.
ЭМУ [порт, ета ‘Австралия дөйәғошо’] (Р.: эму; И.: emu; T.: koşar devekuşu) и. зоол.
Осмай торған иң ҙур ҡоштарҙың береһе; Австралия дөйәғошо. □ Эму (лат. Dromaius novaehollandiae). Ата эму. Эму йомортҡаһы. Эму балаһы. Ата эму йомортҡа баҫа.
ЭМУЛЬСИЯ [лат. emulgere ‘һауыу’] (Р.: эмульсия; И.: emulsion; T.: emülsiyon) и.
Береһе эсендә икенсеһе иремәй, бөрсөк-бөрсөк булып йөрөгән ике шыйыҡлыҡ ҡатышмаһы. □ Эмульсия. Эмульсия формаһындағы дарыу. Эмульсия яһау. Эмульсия эсеп дауаланыу. ■ Йылытҡандан һуц һыу-ҙыц бер өлөшө нефттән айырыла, икенсе өлөшө эмульсия формаһында тороп ҡала. «Ағиҙел», № 7, 1985.
ЭМУЛЬСИЯ Л АУ (эмульсияла-) (Р.: эмульсировать; И.: emulsion; T.: emülsiyonlaş-tırmak) ҡ.
Ҡаты матдәне онтау, эмульсия яһау. □ Эмульсировать, эмульгировать, образовы
вать эмульсию. Антибиотик эмульсиялау. Эмульсиялап сығарыу. Эмульсиялап биреу.
ЭМФАЗА [гр. етрһагпо ‘күрһәтеү’] (Р.: эмфаза; И.: emphasis; T.: vurgu) и.
Эмоциональ-экспрессив баҫым менән айырып әйтеп күрһәтеүҙе белдергән риторик термин. □ Эмфаза (эмоционально-экспрессивное выделение какого-л. значимого элемента высказывания или его смысловых оттенков). Поэтик эмфаза. Тасуири уҡығанда эмфаза ҡулланыу.
ЭМФАТИК (Р.: эмфатический; И.: emphatic; T.: vurgulu) c.
Эмоциональ тасуири булған йә эмфазаға бәйле. □ Эмфатический (отличающийся особой эмоциональной выразительностью). Эмфатик баҫым. Эмфатик тауыш. Эмфатик телмәр. Эмфатик ҡабатлауҙар. Эмфатик фраза.
ЭМФИЗЕМА [гр. < лат. emphyteusis ‘күбеү, тын тулыу’] (Р.: эмфизема; И.: emphysema, lung disease; T.: anfizem) и. мед.
Берәй ағзаға, тән туҡымаһына һауа инеү йәки кәрәгенән артыҡ йыйылыу күренеше. □ Эмфизема. Тире аҫты эмфиземаһы. Мейе эмфиземаһы. Үпкә эмфиземаһы. Ашҡаҙан аҫты биҙе эмфиземаһы.
ӘМӘЙЛЕК (әмәйлеге) (Р.: перевязь (женское нагрудное украшение); И.: sling, baldric (kind of Bashkir female decoration)’, T.: kadınların süs eşyası) и. этн. ҡар. дәүәт.
1. һул иңбаштан уң ҡултыҡ аҫтына төшөрөп түшкә ҡырын кейә торған тәңкә-мәрйенле ҡатын-ҡыҙ биҙәүесе; әмәйлек. □ Перевязь (женское нагрудное украшение в виде полосы ткани, украшенное монетами и серебряными подвесками). Әмәйлек кейеу. Боронғо әмәйлек. Аҡыҡтан яһалған әмәйлек.
2. диал. Тура ғына итеп ике ҡат ҡуйылып тегелгән тәңкәле муйын биҙәүесе. □ Ожерелье из монет (женское украшение). Әмәйлек кейеу. Әуәле инәйҙәр әмәйлек кейгән.
ЭН (Р.: берлога; И.: lair, den; Т.: in) и. диал. ҡар. өң.
Соҡоп яһалған оя. □ Берлога, логово, нора. Айыу эне. Буре энен эҙләу. Йомран энен табыу. Йылан эненә юлығыу.
169
һөҙөмтәләрен теркәү аңлап белеүҙең төп күрһәткесе тип ҡараған философик йүнәлеш. □ Эмпиризм. Логик эмпиризм. Эмпиризм — ул донъяны танып белеуҙец бер төрө. Эмпиризмға нигеҙ һалыусы философтар.
2. Теорияны баһаламай, практик эшкә, тәжрибәгә иғтибарҙы көсәйтеү күренеше. □ Эмпиризм. Эмманент эмпиризм. Трансцедент эмпиризм.
ЭМПИРИК (Р.: эмпирический; И.: empiricism; T.: ampirizm) с.
Тәжрибә, күҙәтеү кеүек танып белеү алымдарына нигеҙләнгән. □ Эмпирический (основанный на опыте, изучении фактов, опирающийся на непосредственное наблюдение, эксперимент). Эмпирик тәжрибә туплау. Эмпирик алым. Эмпирик метод.
ЭМПИРИОКРИТИЦИЗМ [гр. empeiria Тәжрибә’ + критицизм} (Р.: эмпириокритицизм; И.: empirio-criticism; T.: ampirio-kritisizm) и. фэлс.
XIX быуат аҙағында — XX быуат башында фәлсәфә һәм фән нигеҙендә барлыҡҡа килгән субъектив-идеалистик ағым; махизм. □ Эмпириокритицизм, махизм. Эмпириокритицизм буйынса ғилми әҙәбиәт. Эмпириокритицизм йунәлеше. Эмпириокритицизм фәлсәфәһе.
ЭМУ [порт, ета ‘Австралия дөйәғошо’] (Р.: эму; И.: emu; T.: koşar devekuşu) и. зоол.
Осмай торған иң ҙур ҡоштарҙың береһе; Австралия дөйәғошо. □ Эму (лат. Dromaius novaehollandiae). Ата эму. Эму йомортҡаһы. Эму балаһы. Ата эму йомортҡа баҫа.
ЭМУЛЬСИЯ [лат. emulgere ‘һауыу’] (Р.: эмульсия; И.: emulsion; T.: emülsiyon) и.
Береһе эсендә икенсеһе иремәй, бөрсөк-бөрсөк булып йөрөгән ике шыйыҡлыҡ ҡатышмаһы. □ Эмульсия. Эмульсия формаһындағы дарыу. Эмульсия яһау. Эмульсия эсеп дауаланыу. ■ Йылытҡандан һуц һыу-ҙыц бер өлөшө нефттән айырыла, икенсе өлөшө эмульсия формаһында тороп ҡала. «Ағиҙел», № 7, 1985.
ЭМУЛЬСИЯ Л АУ (эмульсияла-) (Р.: эмульсировать; И.: emulsion; T.: emülsiyonlaş-tırmak) ҡ.
Ҡаты матдәне онтау, эмульсия яһау. □ Эмульсировать, эмульгировать, образовы
вать эмульсию. Антибиотик эмульсиялау. Эмульсиялап сығарыу. Эмульсиялап биреу.
ЭМФАЗА [гр. етрһагпо ‘күрһәтеү’] (Р.: эмфаза; И.: emphasis; T.: vurgu) и.
Эмоциональ-экспрессив баҫым менән айырып әйтеп күрһәтеүҙе белдергән риторик термин. □ Эмфаза (эмоционально-экспрессивное выделение какого-л. значимого элемента высказывания или его смысловых оттенков). Поэтик эмфаза. Тасуири уҡығанда эмфаза ҡулланыу.
ЭМФАТИК (Р.: эмфатический; И.: emphatic; T.: vurgulu) c.
Эмоциональ тасуири булған йә эмфазаға бәйле. □ Эмфатический (отличающийся особой эмоциональной выразительностью). Эмфатик баҫым. Эмфатик тауыш. Эмфатик телмәр. Эмфатик ҡабатлауҙар. Эмфатик фраза.
ЭМФИЗЕМА [гр. < лат. emphyteusis ‘күбеү, тын тулыу’] (Р.: эмфизема; И.: emphysema, lung disease; T.: anfizem) и. мед.
Берәй ағзаға, тән туҡымаһына һауа инеү йәки кәрәгенән артыҡ йыйылыу күренеше. □ Эмфизема. Тире аҫты эмфиземаһы. Мейе эмфиземаһы. Үпкә эмфиземаһы. Ашҡаҙан аҫты биҙе эмфиземаһы.
ӘМӘЙЛЕК (әмәйлеге) (Р.: перевязь (женское нагрудное украшение); И.: sling, baldric (kind of Bashkir female decoration)’, T.: kadınların süs eşyası) и. этн. ҡар. дәүәт.
1. һул иңбаштан уң ҡултыҡ аҫтына төшөрөп түшкә ҡырын кейә торған тәңкә-мәрйенле ҡатын-ҡыҙ биҙәүесе; әмәйлек. □ Перевязь (женское нагрудное украшение в виде полосы ткани, украшенное монетами и серебряными подвесками). Әмәйлек кейеу. Боронғо әмәйлек. Аҡыҡтан яһалған әмәйлек.
2. диал. Тура ғына итеп ике ҡат ҡуйылып тегелгән тәңкәле муйын биҙәүесе. □ Ожерелье из монет (женское украшение). Әмәйлек кейеу. Әуәле инәйҙәр әмәйлек кейгән.
ЭН (Р.: берлога; И.: lair, den; Т.: in) и. диал. ҡар. өң.
Соҡоп яһалған оя. □ Берлога, логово, нора. Айыу эне. Буре энен эҙләу. Йомран энен табыу. Йылан эненә юлығыу.
169