Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том X. 177 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЭПИГРАФИКА
Эңер ваҡытындағы. □ Сумеречный. Эңерге һалҡын. Эңерге монар. ■ [Көнбайышта] ҡан-ҡыҙыл ҡояш эңерге монарға сумып томһаланып ята ине. 3. Биишева.
ЭҢЕРГЕ ЙОНДОҘ и. диал. ҡар. Сулпан. Эңерге йондоҙ ҡалҡҡансы уяныу.
ЭҢЕР ЙОНДОҘО (Р .: Венера (планета)', И.: Venus, Hesperus; T.: Venüs, Çulpan) и. диал. ҡар. Сулпан.
1. астр. Ҡояштан икенсе торған планета, Ергә иң яҡын торған яҡты йондоҙ; Зөһрә, Сулпан. □ Венера (планета). Эңер йондоҙо ҡалҡты. Эңер йондоҙона ҡарап йүнәлеш алыу.
2. миф. Йәтим ҡыҙ Зөһрә әүерелгән Ай янындағы йондоҙ; Сулпан. □ Венера (звезда ). Эңер йондоҙона ҡарап теләк әйтеү.
ЭҢЕРЛӘТЕҮ (эңерләт-) (Р.: вечереть;
И.: grow dark; T.: gecelemek) ҡ.
1. Кискә ауышыу; кисләтеү. □ Вечереть, клонить к вечеру. Көн эңерләтте. Эңерләтә башланы.
2. Эңергә ҡалып, эңер мәлендә. □ Делать что-л. под вечер, в сумерки. Эңерләтеп юлға сығыу. Эңерләтеп кенә ҡайтып етеү. Хаж-ғәле ҡарт эңерләтеп кенә ашҡа саҡырҙы. ■ Ығышып ҡына атлап, эңерләтеп кенә ауылға ҡайтып еттек. Н. Мусин. Көнһылыу эңерләтеп кенә ҡайтып инде. Д. Исламов.
ЭҢЕРЛӘҮ (эңерлә-) (Р.: клониться к вечеру; И.: grow dark; T.: gecelemek) ҡ.
1. Эңергә һарҡыу; кисләү. □ Клониться к вечеру. Эңерләй башланы. Яҙғы көн һоҡландырғыс булып эңерләне. ■ Көн эңерләне, ҡараңғы төшә башланы. Ж. Кейекбаев.
2. ҡар. эңерләтеү 2. ■ [Сапый:] Ҡайтып етер, эңерләп ҡайта торған. Ғ. Шәрипов.
ЭҢЕРМӘН и. диал. ҡар. эңер 1. Эңермән-дә ялан баш йөрөргә ярамай. Эңермән етеү менән килеп еткән.
ЭҢЕР СУЛПАНЫ и. диал. ҡар. Сулпан. Эңер Сулпанын күҙәтеү. ■ Ҡояш байышы яғында эңер Сулпаны йымылдап тора. 3. Биишева.
ЭПЕНТЕЗА [гр. epenthesis ‘өҫтәп ҡуйыу’] (Р.: эпентеза; И.: epenthesis; T.: ses türemesi) и. лингв.
Әйтелешен еңелләштереү өсөн ҡайһы бер үҙләштерелгән һүҙҙәр эсенә өҫтәлмә һуҙынҡы өн ҡыҫтырыу. □ Эпентеза, һүҙ
эсендә эпентеза күренеше күҙәтелә. Эпентеза күренешенә миҫал. Төҙөлөшөндә эпентеза күҙәтелгән һүҙҙәр.
ЭПИГРАММА [гр. epigramma ‘яҙма’] (Р.: эпиграмма; И.: epigram; Т.: epigram) и.
1. әҙ. Ҡыҫҡа ғына сатирик шиғыр. □ Эпиграмма. Эпиграмма яҙыу. Эпиграммалар йыйынтығы. ■ Бер көндө Мостай Кәрим Переделкинола яҙған бер нисә шиғырын, эпиграммаларын уҡыны. Ғ. Хөсәйенов.
2. Боронғо гректарҙа йорт, һәйкәл һ. б. нәмәгә аңлатма рәүешендә шиғри формала яҙылған яҙыу. □ Эпиграмма. Грек эпиграммалары.
ЭПИГРАФ [гр. epigraphe ‘яҙма’] (Р.: эпиграф; И.: epigraph; T.: epigraf) и.
1. әҙ. Төп идеяны сағылдырыу маҡсатында әҫәр йәки уның бүлеге алдынан бирелгән ҡыҫҡа һүҙ. □ Эпиграф. Эпиграф биреү. Башҡорт халыҡ йырынан эпиграф алыу. ■ Рәшит үҙенең фекерен аңлатып бирергә кәрәкле һүҙҙәр таба алманы, шуның өсөн мендәр аҫтынан Хемингуэйҙың китабын алды ла эпиграфын ҡысҡырып уҡыны. Б. Рафиҡов. Әҫәрҙә М. Кәримдең «Ваҡыт туҡталмаһын» шиғырынан эпиграф килтерелә. «Ағиҙел», № 8, 2013.
2. Боронғо гректарҙа һәйкәлгә, ҡәбер таштарына яҙылған яҙыу. □ Эпиграф (у древних греков эпиграфом первоначально назывались надписи на надгробиях или на стенах зданий). Эпиграфты мәрмәр ташҡа соҡоп яҙыу. Боронғо эпиграфтар йыйынтығы.
ЭПИГРАФИК (Р.: эпиграфический; И.: epigraphical; T.: epigrafik) с.
Эпиграфикаға ҡағылышлы, бәйле. □ Эпиграфический. Антик осорҙо өйрәнеүҙә эпиграфик яҙмалар әһәмиәте. Эпиграфик текстарҙы уҡыу. Эпиграфик яҙмалар уҡыу өсөн махсус курстар үтеү.
ЭПИГРАФИКА [гр. epigraphe ‘яҙма’] (Р.: эпиграфика; И.: epigraphy; T.: eski yazıtlar bilimi) и.
Тарих фәненең металл, таш, төрлө һауыт һ. б. яҙылған яҙыуҙарҙы өйрәнә торған тармағы. □ Эпиграфика. Болғар эпиграфикаһы. Шумерҙар эпиграфикаһы. Орхон эпиграфикаһы. Эпиграфика өлкәһендәге ҡаҙаныштар.
177
Эңер ваҡытындағы. □ Сумеречный. Эңерге һалҡын. Эңерге монар. ■ [Көнбайышта] ҡан-ҡыҙыл ҡояш эңерге монарға сумып томһаланып ята ине. 3. Биишева.
ЭҢЕРГЕ ЙОНДОҘ и. диал. ҡар. Сулпан. Эңерге йондоҙ ҡалҡҡансы уяныу.
ЭҢЕР ЙОНДОҘО (Р .: Венера (планета)', И.: Venus, Hesperus; T.: Venüs, Çulpan) и. диал. ҡар. Сулпан.
1. астр. Ҡояштан икенсе торған планета, Ергә иң яҡын торған яҡты йондоҙ; Зөһрә, Сулпан. □ Венера (планета). Эңер йондоҙо ҡалҡты. Эңер йондоҙона ҡарап йүнәлеш алыу.
2. миф. Йәтим ҡыҙ Зөһрә әүерелгән Ай янындағы йондоҙ; Сулпан. □ Венера (звезда ). Эңер йондоҙона ҡарап теләк әйтеү.
ЭҢЕРЛӘТЕҮ (эңерләт-) (Р.: вечереть;
И.: grow dark; T.: gecelemek) ҡ.
1. Кискә ауышыу; кисләтеү. □ Вечереть, клонить к вечеру. Көн эңерләтте. Эңерләтә башланы.
2. Эңергә ҡалып, эңер мәлендә. □ Делать что-л. под вечер, в сумерки. Эңерләтеп юлға сығыу. Эңерләтеп кенә ҡайтып етеү. Хаж-ғәле ҡарт эңерләтеп кенә ашҡа саҡырҙы. ■ Ығышып ҡына атлап, эңерләтеп кенә ауылға ҡайтып еттек. Н. Мусин. Көнһылыу эңерләтеп кенә ҡайтып инде. Д. Исламов.
ЭҢЕРЛӘҮ (эңерлә-) (Р.: клониться к вечеру; И.: grow dark; T.: gecelemek) ҡ.
1. Эңергә һарҡыу; кисләү. □ Клониться к вечеру. Эңерләй башланы. Яҙғы көн һоҡландырғыс булып эңерләне. ■ Көн эңерләне, ҡараңғы төшә башланы. Ж. Кейекбаев.
2. ҡар. эңерләтеү 2. ■ [Сапый:] Ҡайтып етер, эңерләп ҡайта торған. Ғ. Шәрипов.
ЭҢЕРМӘН и. диал. ҡар. эңер 1. Эңермән-дә ялан баш йөрөргә ярамай. Эңермән етеү менән килеп еткән.
ЭҢЕР СУЛПАНЫ и. диал. ҡар. Сулпан. Эңер Сулпанын күҙәтеү. ■ Ҡояш байышы яғында эңер Сулпаны йымылдап тора. 3. Биишева.
ЭПЕНТЕЗА [гр. epenthesis ‘өҫтәп ҡуйыу’] (Р.: эпентеза; И.: epenthesis; T.: ses türemesi) и. лингв.
Әйтелешен еңелләштереү өсөн ҡайһы бер үҙләштерелгән һүҙҙәр эсенә өҫтәлмә һуҙынҡы өн ҡыҫтырыу. □ Эпентеза, һүҙ
эсендә эпентеза күренеше күҙәтелә. Эпентеза күренешенә миҫал. Төҙөлөшөндә эпентеза күҙәтелгән һүҙҙәр.
ЭПИГРАММА [гр. epigramma ‘яҙма’] (Р.: эпиграмма; И.: epigram; Т.: epigram) и.
1. әҙ. Ҡыҫҡа ғына сатирик шиғыр. □ Эпиграмма. Эпиграмма яҙыу. Эпиграммалар йыйынтығы. ■ Бер көндө Мостай Кәрим Переделкинола яҙған бер нисә шиғырын, эпиграммаларын уҡыны. Ғ. Хөсәйенов.
2. Боронғо гректарҙа йорт, һәйкәл һ. б. нәмәгә аңлатма рәүешендә шиғри формала яҙылған яҙыу. □ Эпиграмма. Грек эпиграммалары.
ЭПИГРАФ [гр. epigraphe ‘яҙма’] (Р.: эпиграф; И.: epigraph; T.: epigraf) и.
1. әҙ. Төп идеяны сағылдырыу маҡсатында әҫәр йәки уның бүлеге алдынан бирелгән ҡыҫҡа һүҙ. □ Эпиграф. Эпиграф биреү. Башҡорт халыҡ йырынан эпиграф алыу. ■ Рәшит үҙенең фекерен аңлатып бирергә кәрәкле һүҙҙәр таба алманы, шуның өсөн мендәр аҫтынан Хемингуэйҙың китабын алды ла эпиграфын ҡысҡырып уҡыны. Б. Рафиҡов. Әҫәрҙә М. Кәримдең «Ваҡыт туҡталмаһын» шиғырынан эпиграф килтерелә. «Ағиҙел», № 8, 2013.
2. Боронғо гректарҙа һәйкәлгә, ҡәбер таштарына яҙылған яҙыу. □ Эпиграф (у древних греков эпиграфом первоначально назывались надписи на надгробиях или на стенах зданий). Эпиграфты мәрмәр ташҡа соҡоп яҙыу. Боронғо эпиграфтар йыйынтығы.
ЭПИГРАФИК (Р.: эпиграфический; И.: epigraphical; T.: epigrafik) с.
Эпиграфикаға ҡағылышлы, бәйле. □ Эпиграфический. Антик осорҙо өйрәнеүҙә эпиграфик яҙмалар әһәмиәте. Эпиграфик текстарҙы уҡыу. Эпиграфик яҙмалар уҡыу өсөн махсус курстар үтеү.
ЭПИГРАФИКА [гр. epigraphe ‘яҙма’] (Р.: эпиграфика; И.: epigraphy; T.: eski yazıtlar bilimi) и.
Тарих фәненең металл, таш, төрлө һауыт һ. б. яҙылған яҙыуҙарҙы өйрәнә торған тармағы. □ Эпиграфика. Болғар эпиграфикаһы. Шумерҙар эпиграфикаһы. Орхон эпиграфикаһы. Эпиграфика өлкәһендәге ҡаҙаныштар.
177