Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том X. 190 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЭРКЕТЕҮ
балсыҡ, бер күнәк эркет һыуы алып килеп, өйөнөң эсен аҡларға төтөндө. Һ. Дәүләтшина.
2. диал. Ҡайнап сыҡҡан һурпа өҫтөндәге күбек; турта. □ Пенка на кипящем мясном бульоне; накипь. Һурпаның эркетен һөҙөп алыу.
3. диал. Май бешкәндә айырылып сыҡҡан шыйыҡлыҡ; май айраны. □ Пахта. Эркет эсеү. Бешкән майҙың эркете күп сыҡты.
ЭРКЕТЕҮ I (эркет-) ҡ. диал. ҡар. эркелдереү 2. ■ Дейеүҙәрҙе өҫкөттөң, ер өҫтөндә эркеттең. «Урал батыр».
ЭРКЕТЕҮ II (эркет-) (Р.: поднимать (кадку к борти на аркане)', И.: hoist (of honey vats)', T.: bal toplamak için bir fıçıyı kementle ağaca kaldırmak) ҡ. умарт.
Арҡан ярҙамында бал батманын солоҡ умартаға мендереү. □ Поднимать (кадку к борти на аркане). Батманды эркетеү. Эркетеп ҡуйыу.
ЭРКЕТ ҠАТЫҠ (ҡатығы) (Р.: перекисший ҡатыҡ; И.: qatyq becoming too sour; T.: çok ekşi katık) и. диал.
Ныҡ әсе ҡатыҡ. □ Перекисший катык. Эркет ҡатыҡ ҡайнатып ҡорот эшләү. Ваҡ малға эркет ҡатыҡ эсереү. Мискәгә эркет ҡатыҡ йыйыу.
ЭРКЕТЛӘНЕҮ (эркетлән-) (Р.: заквашиваться (о катыке)', И.: turn sour (about qatyqf, T.: ekşimek) ҡ.
Ныҡ әсеп, эркеткә әйләнеү. □ Заквашиваться (о катыке). Ҡатыҡ ныҡ эркетләнгән. Эркетләнә башлау. Кисә һауған ҡуйы һөт эҫе көнгә бызылдап эркетләнеп ултыра.
ЭРКЕТЛӘҮ (эркетлә-) (Р.: мазать кислым катыком; И.: spread with sour qatyq', T.: ekşi yoğurt sürmek) ҡ.
Эркет (1) һөртөү (йыуып таҙартыу һ.б. маҡсатында). □ Мазать кислым катыком (с целью мыть, очистить). ■ [Хәбирә инәй] еҙ ҡомғандарҙы эркетләп таҙартып, йылы һыу ҡойған. Т. Килмөхәмәтов.
ЭРКЕТ ҺЫУЫ (Р.: молочная сыворотка; И.: milk serum; T.: peynir altı suyu) u.
Әсе ҡатыҡтан ҡайнатылған эркетте тоҡҡа һалып һарҡытҡанда барлыҡҡа килгән шы
йыҡса. □ Молочная своротка. Эркет һыуы менән сәс йыуыу. М [Гөлйөҙөм] әсәһенә барып аҡ балсыҡ, бер күнәк эркет һыуы алып килеп, өйөнөң эсен аҡларға тотондо. Һ. Дәүләтшина.
ЭРКЕҮ I (эрке-) ҡ. диал. ҡар. эркелеү I, 1, 2, 4. Бысраҡ һыу юл уртаһында эркеп ята.
ЭРКЕҮ II (Р.: косяк; И.: school; T.: sürü) и.
1. Балыҡ көтөүе. □ Косяк, стая (рыб). Сабаҡ эркеүе менән йөрөй. ■ Балыҡтар эркеүе етеҙ генә йөҙә, ә Рәхимйән уларҙан ҡалышмаҫҡа тырыша, әйтерһең дә, балыҡтар уға юл күрһәтә. Ә. Алдырханова.
2. диал. Бер төркөм бергә йөрөгән хайуандар йәки кешеләр; өйөр. □ Группа, косяк, табун, стая. Бүреләр эркеүе. Аттар эркеүе. ■ Бер көн кис бөрйәндәргә йәшәү төйәге булып хеҙмәт иткән кәртә ҡапҡаһы төбөнә ҙур эркеү кешене ҡыуып килтерҙеләр. Б. Рафиҡов.
ЭРКЕШЕҮ (эркеш-) ҡ. диал. урт. ҡар. эркеү I, 4. взаимн. от эркеү I, 4. Халыҡ бер ергә эркешеп тора.
ЭРКӘТӘҮ (Р.: верёвка (для подачи ведра, наполненного мёдом)', И.: kind of rope; T.: arıcılıkta kullanılan bir tür kement) u. умарт.
1. Солоҡ балын алғанда күнәкте бәйләп төшөрә торған бау. □ Верёвка (для подачи ведра, наполненного мёдом). К Юлдаштары Әмин менән Сураш Алҡыш аҡһаҡалдың кәрәк-яраҡ солоҡ ҡорамалын биштәрләп алғайны: кирәмен, ләңгеһен, ҡыл эркәтәүен, бөрөҙ, бағау балтаһын, терпеһен — һәммәһен. Ғ. Хөсәйенов.
2. диал. Күн ҡайыш. □ Кожаный ремень. Эркәтәү быуыу. Эркәтәүен тығыҙ итеп тарттырып ҡуйған. Арбаға һандыҡты эркәтәү менән нығытып ҡуйҙылар.
ЭРКӘҮ (эркә-) ҡ. диал. ҡар. ырыу III. Бүрәнәне эркәү. Өрлөктөң таҡта еген эркәү. Эркәп сығыу.
ӘРЛӘҮ (эрлә-) (Р.: прясть; И.: spin; Т.: eğirmek) ҡ. диал. ҡар. иләү II.
Йөн, киндер һ. б. орсоҡ йә иләү машинаһы ярҙамында өйрөлтөп һуҙып еп итеү. □ Прясть. // Прядение. Кәзә мамығын әрләү.
190
балсыҡ, бер күнәк эркет һыуы алып килеп, өйөнөң эсен аҡларға төтөндө. Һ. Дәүләтшина.
2. диал. Ҡайнап сыҡҡан һурпа өҫтөндәге күбек; турта. □ Пенка на кипящем мясном бульоне; накипь. Һурпаның эркетен һөҙөп алыу.
3. диал. Май бешкәндә айырылып сыҡҡан шыйыҡлыҡ; май айраны. □ Пахта. Эркет эсеү. Бешкән майҙың эркете күп сыҡты.
ЭРКЕТЕҮ I (эркет-) ҡ. диал. ҡар. эркелдереү 2. ■ Дейеүҙәрҙе өҫкөттөң, ер өҫтөндә эркеттең. «Урал батыр».
ЭРКЕТЕҮ II (эркет-) (Р.: поднимать (кадку к борти на аркане)', И.: hoist (of honey vats)', T.: bal toplamak için bir fıçıyı kementle ağaca kaldırmak) ҡ. умарт.
Арҡан ярҙамында бал батманын солоҡ умартаға мендереү. □ Поднимать (кадку к борти на аркане). Батманды эркетеү. Эркетеп ҡуйыу.
ЭРКЕТ ҠАТЫҠ (ҡатығы) (Р.: перекисший ҡатыҡ; И.: qatyq becoming too sour; T.: çok ekşi katık) и. диал.
Ныҡ әсе ҡатыҡ. □ Перекисший катык. Эркет ҡатыҡ ҡайнатып ҡорот эшләү. Ваҡ малға эркет ҡатыҡ эсереү. Мискәгә эркет ҡатыҡ йыйыу.
ЭРКЕТЛӘНЕҮ (эркетлән-) (Р.: заквашиваться (о катыке)', И.: turn sour (about qatyqf, T.: ekşimek) ҡ.
Ныҡ әсеп, эркеткә әйләнеү. □ Заквашиваться (о катыке). Ҡатыҡ ныҡ эркетләнгән. Эркетләнә башлау. Кисә һауған ҡуйы һөт эҫе көнгә бызылдап эркетләнеп ултыра.
ЭРКЕТЛӘҮ (эркетлә-) (Р.: мазать кислым катыком; И.: spread with sour qatyq', T.: ekşi yoğurt sürmek) ҡ.
Эркет (1) һөртөү (йыуып таҙартыу һ.б. маҡсатында). □ Мазать кислым катыком (с целью мыть, очистить). ■ [Хәбирә инәй] еҙ ҡомғандарҙы эркетләп таҙартып, йылы һыу ҡойған. Т. Килмөхәмәтов.
ЭРКЕТ ҺЫУЫ (Р.: молочная сыворотка; И.: milk serum; T.: peynir altı suyu) u.
Әсе ҡатыҡтан ҡайнатылған эркетте тоҡҡа һалып һарҡытҡанда барлыҡҡа килгән шы
йыҡса. □ Молочная своротка. Эркет һыуы менән сәс йыуыу. М [Гөлйөҙөм] әсәһенә барып аҡ балсыҡ, бер күнәк эркет һыуы алып килеп, өйөнөң эсен аҡларға тотондо. Һ. Дәүләтшина.
ЭРКЕҮ I (эрке-) ҡ. диал. ҡар. эркелеү I, 1, 2, 4. Бысраҡ һыу юл уртаһында эркеп ята.
ЭРКЕҮ II (Р.: косяк; И.: school; T.: sürü) и.
1. Балыҡ көтөүе. □ Косяк, стая (рыб). Сабаҡ эркеүе менән йөрөй. ■ Балыҡтар эркеүе етеҙ генә йөҙә, ә Рәхимйән уларҙан ҡалышмаҫҡа тырыша, әйтерһең дә, балыҡтар уға юл күрһәтә. Ә. Алдырханова.
2. диал. Бер төркөм бергә йөрөгән хайуандар йәки кешеләр; өйөр. □ Группа, косяк, табун, стая. Бүреләр эркеүе. Аттар эркеүе. ■ Бер көн кис бөрйәндәргә йәшәү төйәге булып хеҙмәт иткән кәртә ҡапҡаһы төбөнә ҙур эркеү кешене ҡыуып килтерҙеләр. Б. Рафиҡов.
ЭРКЕШЕҮ (эркеш-) ҡ. диал. урт. ҡар. эркеү I, 4. взаимн. от эркеү I, 4. Халыҡ бер ергә эркешеп тора.
ЭРКӘТӘҮ (Р.: верёвка (для подачи ведра, наполненного мёдом)', И.: kind of rope; T.: arıcılıkta kullanılan bir tür kement) u. умарт.
1. Солоҡ балын алғанда күнәкте бәйләп төшөрә торған бау. □ Верёвка (для подачи ведра, наполненного мёдом). К Юлдаштары Әмин менән Сураш Алҡыш аҡһаҡалдың кәрәк-яраҡ солоҡ ҡорамалын биштәрләп алғайны: кирәмен, ләңгеһен, ҡыл эркәтәүен, бөрөҙ, бағау балтаһын, терпеһен — һәммәһен. Ғ. Хөсәйенов.
2. диал. Күн ҡайыш. □ Кожаный ремень. Эркәтәү быуыу. Эркәтәүен тығыҙ итеп тарттырып ҡуйған. Арбаға һандыҡты эркәтәү менән нығытып ҡуйҙылар.
ЭРКӘҮ (эркә-) ҡ. диал. ҡар. ырыу III. Бүрәнәне эркәү. Өрлөктөң таҡта еген эркәү. Эркәп сығыу.
ӘРЛӘҮ (эрлә-) (Р.: прясть; И.: spin; Т.: eğirmek) ҡ. диал. ҡар. иләү II.
Йөн, киндер һ. б. орсоҡ йә иләү машинаһы ярҙамында өйрөлтөп һуҙып еп итеү. □ Прясть. // Прядение. Кәзә мамығын әрләү.
190