Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том X. 192 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЭРӘБӘТҺЕҘ
киң эрудициялы, тәрән фекерле, шул уҡ ваҡытта буйһонмаҫ рухлы шәхестәр. Г. Ғиззәтуллина. Уҡыусыларҙы интеллектуаль яҡтан үҫтереүгә киң эрудициялы, рухлы уҡытыусылар ғына өлгәшә ала. «Ашҡаҙар», 25 август 2010.
ЭРӘБӘТҺЕҘ (Р.: некрасивый; И.: unattractive, plain; T.: çirkin, suratsız) с. диал. ҡар. килбәтһеҙ.
һыны, рәүеше килешһеҙ, ямаҡ. □ Некрасивый, неуклюжий, нескладный. Эрәбәтһеҙ кәүҙәле. Эрәбәтһеҙ бер кеше күренде. Атлап йөрөшө эрәбәтһеҙ.
ЭРӘҒӘЙЛЕ (Р.: человечный; И.: humane; T.: insansever) с. диал. ҡар. кешелекле.
Кеше йәнле, тәүфиҡлы. □ Человечный, гуманный, благодетельный. Эрәғәйле бала булып үҫеү. Эрәғәйле ир. Эрәғәйле кеше бул.
ЭРӘҒӘЙӘҺЕҘ (Р.: бесчеловечный; И.: inhuman; T.: insafsız) с. диал. ҡар. кешелекһеҙ.
Бер кемгә лә ярҙам итергә тырышмаған, мәрхәмәтһеҙ, шәфҡәтһеҙ, тәүфиҡһыҙ. □ Бесчеловечный, неблагодетельный. Эрәғәйәһеҙ булыу. Эрәғәйәһеҙ әҙәм булып сыҡты.
ЭРӘЙЕҮ (эрәй-) ҡ. диал. ҡар. эреләнеү. Бәпкәләр эрәйеп бөттө. Эрәйергә урын бар. Һауаланып эрәйеп китте, а Беҙ ҡырҡа торған урмандарға, күп булһа, һигеҙ-ун йыл. Улар, улым, үҫеп өлгөрмәй шул, һаҡлаһаң, улар ҙа эрәйер, .. шаулап ултырыр ине. Ә. Әһлиуллин.
ЭРӘМЗӘЛЕ (Р.: скандальный; И.: scandalous; restive; T.: kavgacı) с. диал. ҡар. ғауғалы.
Талаш-тартышлы; кәүгәсел. □ Скандальный. Эрәмзәле ҡоҙағый. Эрәмзәле ваҡиға. Эрәмзәле йыйылыш.
ЭРӘНЙЕҮ I (Р.: сужение пищевода; И.: oesophagus constriction; T.: yemek borusu daralması) и.
1. диал. Аш үтмәү ауырыуы. □ Сужение пищевода; стеноз пищевода. Эрәнйеү менән ауырыу. Эрәнйеүҙән теге донъяға китеү.
2. миф. Ен һуғыу. □ Заболевание, порча (под влиянием каких-л. мифических сил). Эрәнйеү һуғылып зәғифләнгән. Эрәнйеү тейгән. Эрәнйеү балаға һуғыла.
ЭРӘНЙЕҮ II (эрәнйе-) (Р.: сильно обидеться; И.: get much offended; T.: çok kırılmak) ҡ. диал. ҡар. рәнйеү.
Кемдеңдер насар мөғәмәләһенә үпкәләү, йөрәк әрнеү, йәберһенеү. □ Сильно обижаться. Эрәнйеп йөрөү. Эрәнйеү төшөү. Ҡаты бәғерҙәргә күңел эрәнйей.
ЭРӘНКЕҺЕҘ (Р.: глупый; И.: silly, foolish; T.: aptal) с. диал. ҡар. мәғәнәһеҙ.
Аҡылһыҙ, ахмаҡ. □ Глупый, тупой, бестолковый. Эрәнкеһеҙ ҡылыҡ. Эрәнкеһеҙ бер әҙәм. Эрәнкеһеҙ хәбәр һөйләү.
ӘРӘСӘ и. диал. ҡар. әрәсә. Әрәсәһенә төшөнөү. Әрәсәһен белмәй тотоноу.
ЭРӘТ I [рус. ряд] (Р.: прокос; И.: swath; T.: tırpanla biçilmiş ekin yığını, orakla bir defada biçilen yer) и. диал. ҡар. ҡыра I, 1.
Сабылған бесән йәки иген теҙеме; ҡайырым, өйөм, бакуй. □ Прокос (длинный ряд скошенного сена или сжатых колосьев). Эрәт башы. Эрәткә һалыу.
ЭРӘТ II [рус. ряд] (Р.: сначала; И.: initially; T.: önce) р. ҡар. баштан.
Башынан, иң әүәлдән, иң тәүҙән. □ Сначала. Тәү эрәттә ауырығанымды белмәй йөрөгәнмен. Эрәттән һөйләү. Эрәттән аңлатыу.
ЭРӘТ АУЫРЫУЫ и. диал. ҡар. киҙеү. Эрәт ауырыуы башланған. Эрәт ауырыуы береһен дә урап уҙмай.
ЭРӘТКӘ I (Р.: жёлоб; И.: ditch, pipe; T.: oluk) и. диал. ҡар. улаҡ 1.
Һыу йәки башҡа шыйыҡлыҡ ағыҙыу өсөн соҡор итеп эшләнгән оҙон тар яйланма. □ Жёлоб. Эрәткә һалыу. Шишмәнең эрәт-кәһе.
ЭРӘТКӘ II р. диал. ҡар. эргәләш II. Эрәткә ултырабыҙ. Эрәткә атлап килеү.
ЭРӘТЛӘҮ (эрәтлә-) (Р.: ходить, бродить из дома в дом; И.: visit house after house; T.: evden eve dolaşmak) ҡ. диал.
Өй беренсә йөрөү. □ Ходить, бродить из дома в дом. Эрәтләп сығып китеү.
ЭРӘТЛӘШ (Р.: сверстник; И.: peer; T.: yaşıt) и. диал. ҡар. йәштәш.
Кемдер менән бер йәштәге, бер йылғы кеше. □ Сверстник, ровесник; одногодок. Эрәтләш булыу. Минең менән эрәтләш.
192
киң эрудициялы, тәрән фекерле, шул уҡ ваҡытта буйһонмаҫ рухлы шәхестәр. Г. Ғиззәтуллина. Уҡыусыларҙы интеллектуаль яҡтан үҫтереүгә киң эрудициялы, рухлы уҡытыусылар ғына өлгәшә ала. «Ашҡаҙар», 25 август 2010.
ЭРӘБӘТҺЕҘ (Р.: некрасивый; И.: unattractive, plain; T.: çirkin, suratsız) с. диал. ҡар. килбәтһеҙ.
һыны, рәүеше килешһеҙ, ямаҡ. □ Некрасивый, неуклюжий, нескладный. Эрәбәтһеҙ кәүҙәле. Эрәбәтһеҙ бер кеше күренде. Атлап йөрөшө эрәбәтһеҙ.
ЭРӘҒӘЙЛЕ (Р.: человечный; И.: humane; T.: insansever) с. диал. ҡар. кешелекле.
Кеше йәнле, тәүфиҡлы. □ Человечный, гуманный, благодетельный. Эрәғәйле бала булып үҫеү. Эрәғәйле ир. Эрәғәйле кеше бул.
ЭРӘҒӘЙӘҺЕҘ (Р.: бесчеловечный; И.: inhuman; T.: insafsız) с. диал. ҡар. кешелекһеҙ.
Бер кемгә лә ярҙам итергә тырышмаған, мәрхәмәтһеҙ, шәфҡәтһеҙ, тәүфиҡһыҙ. □ Бесчеловечный, неблагодетельный. Эрәғәйәһеҙ булыу. Эрәғәйәһеҙ әҙәм булып сыҡты.
ЭРӘЙЕҮ (эрәй-) ҡ. диал. ҡар. эреләнеү. Бәпкәләр эрәйеп бөттө. Эрәйергә урын бар. Һауаланып эрәйеп китте, а Беҙ ҡырҡа торған урмандарға, күп булһа, һигеҙ-ун йыл. Улар, улым, үҫеп өлгөрмәй шул, һаҡлаһаң, улар ҙа эрәйер, .. шаулап ултырыр ине. Ә. Әһлиуллин.
ЭРӘМЗӘЛЕ (Р.: скандальный; И.: scandalous; restive; T.: kavgacı) с. диал. ҡар. ғауғалы.
Талаш-тартышлы; кәүгәсел. □ Скандальный. Эрәмзәле ҡоҙағый. Эрәмзәле ваҡиға. Эрәмзәле йыйылыш.
ЭРӘНЙЕҮ I (Р.: сужение пищевода; И.: oesophagus constriction; T.: yemek borusu daralması) и.
1. диал. Аш үтмәү ауырыуы. □ Сужение пищевода; стеноз пищевода. Эрәнйеү менән ауырыу. Эрәнйеүҙән теге донъяға китеү.
2. миф. Ен һуғыу. □ Заболевание, порча (под влиянием каких-л. мифических сил). Эрәнйеү һуғылып зәғифләнгән. Эрәнйеү тейгән. Эрәнйеү балаға һуғыла.
ЭРӘНЙЕҮ II (эрәнйе-) (Р.: сильно обидеться; И.: get much offended; T.: çok kırılmak) ҡ. диал. ҡар. рәнйеү.
Кемдеңдер насар мөғәмәләһенә үпкәләү, йөрәк әрнеү, йәберһенеү. □ Сильно обижаться. Эрәнйеп йөрөү. Эрәнйеү төшөү. Ҡаты бәғерҙәргә күңел эрәнйей.
ЭРӘНКЕҺЕҘ (Р.: глупый; И.: silly, foolish; T.: aptal) с. диал. ҡар. мәғәнәһеҙ.
Аҡылһыҙ, ахмаҡ. □ Глупый, тупой, бестолковый. Эрәнкеһеҙ ҡылыҡ. Эрәнкеһеҙ бер әҙәм. Эрәнкеһеҙ хәбәр һөйләү.
ӘРӘСӘ и. диал. ҡар. әрәсә. Әрәсәһенә төшөнөү. Әрәсәһен белмәй тотоноу.
ЭРӘТ I [рус. ряд] (Р.: прокос; И.: swath; T.: tırpanla biçilmiş ekin yığını, orakla bir defada biçilen yer) и. диал. ҡар. ҡыра I, 1.
Сабылған бесән йәки иген теҙеме; ҡайырым, өйөм, бакуй. □ Прокос (длинный ряд скошенного сена или сжатых колосьев). Эрәт башы. Эрәткә һалыу.
ЭРӘТ II [рус. ряд] (Р.: сначала; И.: initially; T.: önce) р. ҡар. баштан.
Башынан, иң әүәлдән, иң тәүҙән. □ Сначала. Тәү эрәттә ауырығанымды белмәй йөрөгәнмен. Эрәттән һөйләү. Эрәттән аңлатыу.
ЭРӘТ АУЫРЫУЫ и. диал. ҡар. киҙеү. Эрәт ауырыуы башланған. Эрәт ауырыуы береһен дә урап уҙмай.
ЭРӘТКӘ I (Р.: жёлоб; И.: ditch, pipe; T.: oluk) и. диал. ҡар. улаҡ 1.
Һыу йәки башҡа шыйыҡлыҡ ағыҙыу өсөн соҡор итеп эшләнгән оҙон тар яйланма. □ Жёлоб. Эрәткә һалыу. Шишмәнең эрәт-кәһе.
ЭРӘТКӘ II р. диал. ҡар. эргәләш II. Эрәткә ултырабыҙ. Эрәткә атлап килеү.
ЭРӘТЛӘҮ (эрәтлә-) (Р.: ходить, бродить из дома в дом; И.: visit house after house; T.: evden eve dolaşmak) ҡ. диал.
Өй беренсә йөрөү. □ Ходить, бродить из дома в дом. Эрәтләп сығып китеү.
ЭРӘТЛӘШ (Р.: сверстник; И.: peer; T.: yaşıt) и. диал. ҡар. йәштәш.
Кемдер менән бер йәштәге, бер йылғы кеше. □ Сверстник, ровесник; одногодок. Эрәтләш булыу. Минең менән эрәтләш.
192