Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том X. 306 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ӘПСЕН
ӘПСЕН I (Р.: разукрашенная сбруя; И.: graith, harnessings; T.: koşum takımı) и. диал. ҡар. өпсөн.
Матурлап, биҙәп эшләнгән ат ябыуы. □ Украшенная сбруя. ■ Аҡ ял ғына саптар, ай, атымды әпсендәре юҡ тип һатмағыҙ. Халыҡ йырынан.
ӘПСЕН II [фарс. (Р.: ворожба;
И.: magic, sorcery; T.: büyücülük) и.
Им-том, ырым. □ Ворожба, заговор, заклинание. Биҙгәк әпсене. Әпсен менән имләу. Куҙ тейеуҙе ҡайтара торған әпсен.
ӘПСЕНЛӘҮ (әпсенлә-) (Р.: заговаривать; И.: do magic; T.: büyücülük yapmak) ҡ.
1. Әпсен (II) әйтеп имләү, өшкөрөү. □ Заговаривать, заклинать. Баланы әпсенләу. Әпсенләп һыу һибеу. Әпсенләп һыйпау.
2. кусм. Еренә еткереү, килештереү. □ Доводить до ума, делать что-л. умело. Әпсенләп кенә һөйләу. Әпсенләп килештереу. Әпсенләп яйлау.
ӘПСЕН-ӨПСӨН I (Р.: прибаутки; И.: byword; sally; T.: tekerlemeler) и.
Бала-саға берәй ерен ауырттырғанда имләгән булып, йыуатып әйтелә торған һүҙ.
□ Прибаутки, заговор, шутливые слова (произносимые при ушибах детей для успокоения их боли). Әпсен-өпсөн, бурәнә ҡыҫһын, ҡаны сыҡһын, унан яман нығыраҡ.
ӘПСЕН-ӨПСӨН II и. ҡар. әпсен II.
Әпсен-өпсөн әйтеу.
ӘПСЕН-ТӨПСӨН и. һөйл. ҡар. әпсен II.
■ Шул ерҙә был урман кешеһе әпсен-төпсөн уҡый ҙа тегеләргә ҡарап өрә. Әкиәттән.
ӘПСҮК (әпсүге) и. диал. ҡар. әпсек. Әп-суген супләу. Быйыл бойҙай әпсукле булды.
ӘПСӘ (Р.: мама; И.: mother; T.: anne) и. диал. ҡар. әсә.
1. Балалы ҡатын (уҙ балаһына ҡарата).
□ Мама. Тас әпсәһе. Әпсәһенә оҡшап тора. Әпсәһе уҙенеке булманы, йәтим уҫте. ■ Егет., өйгә барып инде, әпсәһе быны куреп, шатлыҡтан шаҡ ҡатып, илап ебәрҙе, ти. Әкиәттән.
2. Инә мал. □ Матка, самка. Быҙауға морондоҡ бәйләнек, әпсәһен имә.
ӘПСӘЙ и. Һөйл. ҡар. әсәй. Әпсәйенә ошаҡлау. Әпсәйенә оҡшау.
ӘПСӘ(Й) ЕЛӘГЕ и. диал. ҡар. әберсә. Әпсә еләгенә барыу. Әпсә(й) еләген ҡайнатыу. Әпсә(й) еләген киптереу.
ӘПСӘЙ ӨЙСӨГӨ и. диал. ҡар. әберсә-лек. Урманда әпсәй өйсөгө бар. Әпсәй өйсөгөнә барып сығыу.
ӘПСӘК (әпсәге) (Р.: земляника; И.: wild strawberry; T.: çilek) и. диал. ҡар. ҡайын еләге.
Роза сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған, ҡайын урманында үҫкән өсәр япраҡлы, тәпәшәк һабаҡлы, аҡ сәскәле, алһыу ҡыҙыл төҫтәге хуш еҫле оҙонсараҡ еләк. □ Земляника (лат. Fragaria). Хуш еҫле әпсәк. Әпсәккә йөрөу. Әпсәк ҡайнатыу.
ӘПСӘЛӘМ (Р.: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir clan name; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Ҡара табын ырыуына ҡараған аймаҡ исеме. □ Название родового подразделения башкир рода кара-табын. Әпсәләмдәр шәжәрәһе. Әпсәләмдәр аймағы.
ӘПТЕК-ҺӘПТЕК I (әптек-һәптеге) (Р.: мусор; И.: rubbish; T.: çöp) и. йыйн. диал. ҡар. сүп-сар.
Кәрәкһеҙ йәки ташландыҡ ваҡ-төйәк нәмә. □ Мусор. Әптек-һәптекте ташлау. Әптек-һәптектән таҙартыу. Кәртә-ҡуранан әптек-һәптекте тугеу.
ӘПТЕК-ҺӘПТЕК II (Р.: всякий; И.: all and sundry; T.: her türlü) с. диал.
Теләһә ниндәй. □ Всякий, ненужный, какой-то (выражает пренебрежение, презрение к кому-л.). Әптек-һәптек кеше өҙөлмәй. Әптек-һәптектәр йөрөй. Әптек-һәптек әҙәмдәр.
ӘПТЕКӘС (Р.: подъязок; И.: small ide; T.: küçük balık) и. диал.
1. Бәләкәй опто балығы. □ Подъязок. Әптекәс тотоу. Әптекәс бешкән һолоға, бойҙайға ҡаба. Бәләкәй генә әптекәс эләкте.
2. Ҡара сыбар төҫтәге ваҡ йылға балығы; ҡомай. □ Пескарь. Малайҙар әптекәс тота. Яр ситендә әптекәс йөҙә. Бер генә әптекәс тоттом.
ӘПТЕЛ (Р.: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir clan name; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
306
ӘПСЕН I (Р.: разукрашенная сбруя; И.: graith, harnessings; T.: koşum takımı) и. диал. ҡар. өпсөн.
Матурлап, биҙәп эшләнгән ат ябыуы. □ Украшенная сбруя. ■ Аҡ ял ғына саптар, ай, атымды әпсендәре юҡ тип һатмағыҙ. Халыҡ йырынан.
ӘПСЕН II [фарс. (Р.: ворожба;
И.: magic, sorcery; T.: büyücülük) и.
Им-том, ырым. □ Ворожба, заговор, заклинание. Биҙгәк әпсене. Әпсен менән имләу. Куҙ тейеуҙе ҡайтара торған әпсен.
ӘПСЕНЛӘҮ (әпсенлә-) (Р.: заговаривать; И.: do magic; T.: büyücülük yapmak) ҡ.
1. Әпсен (II) әйтеп имләү, өшкөрөү. □ Заговаривать, заклинать. Баланы әпсенләу. Әпсенләп һыу һибеу. Әпсенләп һыйпау.
2. кусм. Еренә еткереү, килештереү. □ Доводить до ума, делать что-л. умело. Әпсенләп кенә һөйләу. Әпсенләп килештереу. Әпсенләп яйлау.
ӘПСЕН-ӨПСӨН I (Р.: прибаутки; И.: byword; sally; T.: tekerlemeler) и.
Бала-саға берәй ерен ауырттырғанда имләгән булып, йыуатып әйтелә торған һүҙ.
□ Прибаутки, заговор, шутливые слова (произносимые при ушибах детей для успокоения их боли). Әпсен-өпсөн, бурәнә ҡыҫһын, ҡаны сыҡһын, унан яман нығыраҡ.
ӘПСЕН-ӨПСӨН II и. ҡар. әпсен II.
Әпсен-өпсөн әйтеу.
ӘПСЕН-ТӨПСӨН и. һөйл. ҡар. әпсен II.
■ Шул ерҙә был урман кешеһе әпсен-төпсөн уҡый ҙа тегеләргә ҡарап өрә. Әкиәттән.
ӘПСҮК (әпсүге) и. диал. ҡар. әпсек. Әп-суген супләу. Быйыл бойҙай әпсукле булды.
ӘПСӘ (Р.: мама; И.: mother; T.: anne) и. диал. ҡар. әсә.
1. Балалы ҡатын (уҙ балаһына ҡарата).
□ Мама. Тас әпсәһе. Әпсәһенә оҡшап тора. Әпсәһе уҙенеке булманы, йәтим уҫте. ■ Егет., өйгә барып инде, әпсәһе быны куреп, шатлыҡтан шаҡ ҡатып, илап ебәрҙе, ти. Әкиәттән.
2. Инә мал. □ Матка, самка. Быҙауға морондоҡ бәйләнек, әпсәһен имә.
ӘПСӘЙ и. Һөйл. ҡар. әсәй. Әпсәйенә ошаҡлау. Әпсәйенә оҡшау.
ӘПСӘ(Й) ЕЛӘГЕ и. диал. ҡар. әберсә. Әпсә еләгенә барыу. Әпсә(й) еләген ҡайнатыу. Әпсә(й) еләген киптереу.
ӘПСӘЙ ӨЙСӨГӨ и. диал. ҡар. әберсә-лек. Урманда әпсәй өйсөгө бар. Әпсәй өйсөгөнә барып сығыу.
ӘПСӘК (әпсәге) (Р.: земляника; И.: wild strawberry; T.: çilek) и. диал. ҡар. ҡайын еләге.
Роза сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған, ҡайын урманында үҫкән өсәр япраҡлы, тәпәшәк һабаҡлы, аҡ сәскәле, алһыу ҡыҙыл төҫтәге хуш еҫле оҙонсараҡ еләк. □ Земляника (лат. Fragaria). Хуш еҫле әпсәк. Әпсәккә йөрөу. Әпсәк ҡайнатыу.
ӘПСӘЛӘМ (Р.: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir clan name; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Ҡара табын ырыуына ҡараған аймаҡ исеме. □ Название родового подразделения башкир рода кара-табын. Әпсәләмдәр шәжәрәһе. Әпсәләмдәр аймағы.
ӘПТЕК-ҺӘПТЕК I (әптек-һәптеге) (Р.: мусор; И.: rubbish; T.: çöp) и. йыйн. диал. ҡар. сүп-сар.
Кәрәкһеҙ йәки ташландыҡ ваҡ-төйәк нәмә. □ Мусор. Әптек-һәптекте ташлау. Әптек-һәптектән таҙартыу. Кәртә-ҡуранан әптек-һәптекте тугеу.
ӘПТЕК-ҺӘПТЕК II (Р.: всякий; И.: all and sundry; T.: her türlü) с. диал.
Теләһә ниндәй. □ Всякий, ненужный, какой-то (выражает пренебрежение, презрение к кому-л.). Әптек-һәптек кеше өҙөлмәй. Әптек-һәптектәр йөрөй. Әптек-һәптек әҙәмдәр.
ӘПТЕКӘС (Р.: подъязок; И.: small ide; T.: küçük balık) и. диал.
1. Бәләкәй опто балығы. □ Подъязок. Әптекәс тотоу. Әптекәс бешкән һолоға, бойҙайға ҡаба. Бәләкәй генә әптекәс эләкте.
2. Ҡара сыбар төҫтәге ваҡ йылға балығы; ҡомай. □ Пескарь. Малайҙар әптекәс тота. Яр ситендә әптекәс йөҙә. Бер генә әптекәс тоттом.
ӘПТЕЛ (Р.: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir clan name; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
306