Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 425 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БҮЛЕҮ
геологтар тау-таш араларын ҡыҙырып йөрөй. Тәүге көндә күмәкләп бергә йөрөнөләр, икенсе көнөнә икегә бүленделәр. Н. Мусин. Ҡыҙырас менән Ғариф, уйламағанда Юлайҙы осратҡанғамы әллә һүҙҙәре иң ҡыҙыу урынында бүленгәнгәме, ни әйтергә белмәй, тынып ҡалдылар. 3. Биишева. Вә-летдин өтәләнеп үк китте, һә тигәнсе ул ҡыҙыл сепрәк өҫтөнө бер сама тигеҙ генә бүленгән ете киҫәк икмәкте теҙеп тә ҡуйҙы. М. Кәрим.
БҮЛЕНЕҮ БӨРТӨКТӘРЕ (Р.: бластула;
И.: blastula; Т.: blastula) и. биол.
Эмбриондың үҫеш стадияһында күкәйҙәр бүленеү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән күп күҙәнәкле яралғы. □ Бластула, бластомеры, шары дробления. Бүленеү бөртөктәрен тикшереү.
БҮЛЕНЕҮСЕ (Р.: делимое; И.: dividend; T.: bölünen) и. мат.
Икенсе бер һанға бүленә торған һан. □ Делимое, кратное. Уртаҡ бүленеүсе. Бүленеүсе һандар.
БҮЛЕНЕҮСӘНЛЕК (бүленеүсәнлеге) (Р: делимость; И.: divisibility; T.: bölüne-bilme) и.
1. Бүленеү һәләте. □ Делимость. Күҙәнәктең бүленеүсәнлеге. Һандың бүленеүсәнлек билдәләре.
2. мат. Бөтөн һандың башҡа һанға ҡалдыҡһыҙ бүленеү үҙенсәлеге. □ Делимость. Һандың бүленеүсәнлек билдәләре.
БҮЛЕНЕШ (Р: деление; И.: division; T.: bölünüş) и.
1. Тотош урындың сиктәрен билдәләп бүлеү. □ Деление, разделение. Административ бүленеш. ■ Даруға урындағы идара башлығы, теге йәки был төбәктә хан вәкиле булған. Һуңынан даруға ханлыҡтың территориаль бүленеше, «әлкә» мәғәнәһендә ҡулланыла башлай. «Ағиҙел», № 9, 2009.
2. Өлөш-өлөшкә, төркөм-төркөмгә тарҡалыш. □ Деление, разделение на отдельные части, группы. Хеҙмәт бүленеше. Спектаклдә ролдәр бүленеше. ■ Башҡорт фольклорын ул [Габдулла Амантай] төп ике төргә
бүлә. Хәҙер беҙ ул бүленеште эпик һәм лирик төрҙәр тип әйтер инек. Ә. Сөләймәнов.
3. Нимәнеңдер төрлө ергә таралып урынлашыуы. □ Распределение, размещение, расположение чего-л., где-л. Ер ҡабығында химик элементтар бүленеше.
БҮЛЕНЕШЕҮ (бүленеш-) (Р: делиться; И.: divide; T.: bölünmek) ҡ.
Өлөш-өлөшкә, төркөм-төркөмгә тарҡалыу. □ Делиться, разделяться на отдельные части, группы. Бүленешеп бөтөү. ■ Күңелле уйындың йәме китте. Кешеләр төркөмдәргә бүленеште; ҡайһылары ҡайтыу яғына ыңғайланы. Р. Камал. Егерме һигеҙенсе июлдең төнөндә генә Акмәсет крепосына һөжүм итәсәк һалдаттар траншеяларҙан сыҡты. Улар, алдан билдәләнгән ергә еткәс, айырым төркөмдәргә бүленешеп, үҙҙәре өсөн тәғәйенләнгән позицияларға таралышты. Я. Хамматов.
БҮЛЕНМӘҪ (Р: неделимый; И.: indivisible; T: bölünmez) с.
Бүленмәй торған. □ Неделимый, нераздельный. Бүленмәҫ мираҫ. Бүленмәҫ ризыҡ.
БҮЛЕНМӘҮСӘН ҡ. ҡар. бүленмәҫ.
Бүленмәүсән һан.
БҮЛЕНМӘҮСӘНЛЕК (бүленмәүсән-леге) (Р: неделимость; И.: indivisibility; Т.: bölünmezlik) и.
Бүленмәү үҙенсәлеге. □ Неделимость. Һандарҙың бүленмәүсәнлеге.
БҮЛЕП ҺУҒЫУ (бүлеп һуҡ-) (Р: ткать узорами; И.: weave tracery; T.: bezekle dokumak) ҡ. диал. туҡ.
Биҙәкләп һуғыу. □ Ткать узорами. Бүлеп һуғылған балаҫ.
БҮЛЕП-ЯРЫП (Р: по частям; И.: divide into parts; T: bölerek) p.
Өлөш, киҫәктәргә айырғылап. □ Делить на части. Бүлеп-ярып түләү. ■ Аксаны уны бүлеп-ярһаң, бәрәкәте оса. Һ. Дәүләтшина.
БҮЛЕҮ I (бүл-) (Р: делить; И.: divide, partition; T.: bölmek) ҡ.
1. Бөтөндән бер киҫәк йәки күмәктән бер төркөм айырыу. □ Делить, разделять. Икмәк бүлеп алыу. Ҡарбузды бүлеү. ■ Үҙ йәнемде
425
геологтар тау-таш араларын ҡыҙырып йөрөй. Тәүге көндә күмәкләп бергә йөрөнөләр, икенсе көнөнә икегә бүленделәр. Н. Мусин. Ҡыҙырас менән Ғариф, уйламағанда Юлайҙы осратҡанғамы әллә һүҙҙәре иң ҡыҙыу урынында бүленгәнгәме, ни әйтергә белмәй, тынып ҡалдылар. 3. Биишева. Вә-летдин өтәләнеп үк китте, һә тигәнсе ул ҡыҙыл сепрәк өҫтөнө бер сама тигеҙ генә бүленгән ете киҫәк икмәкте теҙеп тә ҡуйҙы. М. Кәрим.
БҮЛЕНЕҮ БӨРТӨКТӘРЕ (Р.: бластула;
И.: blastula; Т.: blastula) и. биол.
Эмбриондың үҫеш стадияһында күкәйҙәр бүленеү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән күп күҙәнәкле яралғы. □ Бластула, бластомеры, шары дробления. Бүленеү бөртөктәрен тикшереү.
БҮЛЕНЕҮСЕ (Р.: делимое; И.: dividend; T.: bölünen) и. мат.
Икенсе бер һанға бүленә торған һан. □ Делимое, кратное. Уртаҡ бүленеүсе. Бүленеүсе һандар.
БҮЛЕНЕҮСӘНЛЕК (бүленеүсәнлеге) (Р: делимость; И.: divisibility; T.: bölüne-bilme) и.
1. Бүленеү һәләте. □ Делимость. Күҙәнәктең бүленеүсәнлеге. Һандың бүленеүсәнлек билдәләре.
2. мат. Бөтөн һандың башҡа һанға ҡалдыҡһыҙ бүленеү үҙенсәлеге. □ Делимость. Һандың бүленеүсәнлек билдәләре.
БҮЛЕНЕШ (Р: деление; И.: division; T.: bölünüş) и.
1. Тотош урындың сиктәрен билдәләп бүлеү. □ Деление, разделение. Административ бүленеш. ■ Даруға урындағы идара башлығы, теге йәки был төбәктә хан вәкиле булған. Һуңынан даруға ханлыҡтың территориаль бүленеше, «әлкә» мәғәнәһендә ҡулланыла башлай. «Ағиҙел», № 9, 2009.
2. Өлөш-өлөшкә, төркөм-төркөмгә тарҡалыш. □ Деление, разделение на отдельные части, группы. Хеҙмәт бүленеше. Спектаклдә ролдәр бүленеше. ■ Башҡорт фольклорын ул [Габдулла Амантай] төп ике төргә
бүлә. Хәҙер беҙ ул бүленеште эпик һәм лирик төрҙәр тип әйтер инек. Ә. Сөләймәнов.
3. Нимәнеңдер төрлө ергә таралып урынлашыуы. □ Распределение, размещение, расположение чего-л., где-л. Ер ҡабығында химик элементтар бүленеше.
БҮЛЕНЕШЕҮ (бүленеш-) (Р: делиться; И.: divide; T.: bölünmek) ҡ.
Өлөш-өлөшкә, төркөм-төркөмгә тарҡалыу. □ Делиться, разделяться на отдельные части, группы. Бүленешеп бөтөү. ■ Күңелле уйындың йәме китте. Кешеләр төркөмдәргә бүленеште; ҡайһылары ҡайтыу яғына ыңғайланы. Р. Камал. Егерме һигеҙенсе июлдең төнөндә генә Акмәсет крепосына һөжүм итәсәк һалдаттар траншеяларҙан сыҡты. Улар, алдан билдәләнгән ергә еткәс, айырым төркөмдәргә бүленешеп, үҙҙәре өсөн тәғәйенләнгән позицияларға таралышты. Я. Хамматов.
БҮЛЕНМӘҪ (Р: неделимый; И.: indivisible; T: bölünmez) с.
Бүленмәй торған. □ Неделимый, нераздельный. Бүленмәҫ мираҫ. Бүленмәҫ ризыҡ.
БҮЛЕНМӘҮСӘН ҡ. ҡар. бүленмәҫ.
Бүленмәүсән һан.
БҮЛЕНМӘҮСӘНЛЕК (бүленмәүсән-леге) (Р: неделимость; И.: indivisibility; Т.: bölünmezlik) и.
Бүленмәү үҙенсәлеге. □ Неделимость. Һандарҙың бүленмәүсәнлеге.
БҮЛЕП ҺУҒЫУ (бүлеп һуҡ-) (Р: ткать узорами; И.: weave tracery; T.: bezekle dokumak) ҡ. диал. туҡ.
Биҙәкләп һуғыу. □ Ткать узорами. Бүлеп һуғылған балаҫ.
БҮЛЕП-ЯРЫП (Р: по частям; И.: divide into parts; T: bölerek) p.
Өлөш, киҫәктәргә айырғылап. □ Делить на части. Бүлеп-ярып түләү. ■ Аксаны уны бүлеп-ярһаң, бәрәкәте оса. Һ. Дәүләтшина.
БҮЛЕҮ I (бүл-) (Р: делить; И.: divide, partition; T.: bölmek) ҡ.
1. Бөтөндән бер киҫәк йәки күмәктән бер төркөм айырыу. □ Делить, разделять. Икмәк бүлеп алыу. Ҡарбузды бүлеү. ■ Үҙ йәнемде
425