Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 428 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БҮЛМӘ
5. Илдең үҙенсәлекле иҡтисади әлкәһе.
□ Пояс (тарифный). Тариф булкәте. Хаҡ булкәте.
6. ҡар. бүлкә 1. ■ Помидор дурт булкәт-тән тора һәм ҡыҙыл төҫтә. Йөрәк тә ҡыҙыл, ул дурт камеранан тора. Тикшеренеуҙәр шуны курһәтә: помидор, ысынлап та, йөрәк өсөн файҙалы. Ф. Аҡбулатова.
БҮЛМӘ (Р.: комната; И.: room; T.: oda) и.
1. Өйҙөң, бинаның стена менән бүленгән айырым өлөшө. □ Комната. / Комнатный. Йоҡо булмәһе. Ҡунаҡ булмәһе. Эш булмәһе. Аш булмәһе. Ял булмәһе. Булмә ишеге. ■ Сәғиҙә апай ишек төбөндәге фанер менән генә буленгән бәләкәй булмәлә тора. Яр. Вәлиев. Ҡолбаев, уҙе эргәһендәге бутән кешеләрҙең дә йомоштарын йомошлап, булмә бушап ҡалғас, Гәлимгә табаныраҡ әйләнеп ултырҙы. Н. Мусин.
2. Соландың бүлеп ҡуйылған айырым өлөшө; кәзәнкә. □ Отсек в сенях. Булмәлә сәй эсеу. Булмәгә инеу. Булмәлә уйнау.
3. Ойошмаларҙың махсус бер бүлеге.
□ Кабинет, комната. Милицияның балалар булмәһе.
4. диал. Келәт. □ Амбар. Булмәгә ашлыҡ һалыу.
5. диал. Бура. □ Сруб. Булмә бурау.
6. этн. Ҡыҙ менән кейәүҙе ҡуша торған махсус өй. □ Специальный выделенный дом для брачной ночи невесты и жениха.
БҮЛМӘ ГӨЛӨ (Р: комнатный цветок; И.: houseplant; T.: ev bitkisi) и.
Өйҙә үҫтерелгән декоратив үҫемлек.
□ Комнатный цветок.
БҮЛМӘЛӘТЕҮ (бүлмәләт-) ҡ. йөкм. ҡар. бүлмәләү, понуд. от бүлмәләү. К Рәҡиә апай йортто булмәләтте лә: «һалҡындар төшә. Ауылдан йөрөп эшләй алмаҫһың», — тип Сәлимде лә индерҙе. И. Ғиззәтуллин.
БҮЛМӘЛӘҮ (бүлмәлә-) (Р: делить на комнаты; И.: divide into rooms; T.: odalara ayırmak) ҡ.
Бүлмәгә бүлеү, бүлмәле итеү. □ Делить на комнаты. Йортто булмәләу.
БҮЛМӘЛӘШ (Р: сосед по комнате; И.: roommate; T.: oda arkadaşı) и.
Бер бүлмәлә йәшәгән кеше. □ Сосед по комнате (в общежитии, гостинице и т. д.). Булмәләш ҡыҙ. Булмәләш егет. Булмэлэшем өйҙә юҡ. ■ Суфияның ҡайһы бер сәйер ҡылыҡтарына инде өйрәнеп бөткән булмәләш ҡыҙҙар һәр ҡайһыһы уҙ эшендә булырға, Суфияға иғтибар итеуҙәрен һиҙҙермәҫкә тырышты. 3. Биишева.
БҮЛ СЭР и. диал. ҡар. балтыр. Булсәр ите.
БҮЛТ (Р: подражание моментальному вздутию; И.: word imitating instant swelling; T.: imitasyon kelimesi) оҡш.
1. Ҡапыл өрөлөп, ҡабарып сыҡҡанды белдергән һүҙ. □ Подражание моментальному вздутию, вспучиванию чего-л. Ирене булт итте.
2. ҡар. бүлк. һыу булт итте. ■ Ҡапыл тертләп китәм. Сәйер. Ул шишмә ерҙә тугел, минең кукрәгемдән булкелдәй: булт, булт, булт. М. Кәрим.
БҮЛТ-БҮЛТ оҡш. ҡар. бүлк-бүлк. Булт-булт иттереп һауыттарға һут ҡойоу.
БҮЛТЕК (Р: пухлый; И.: pudgy; Т.: şişman) с.
Бүлт итеп торған, бүлтәйгән. □ Пухлый. Бултек ирен. ■ Үҙе ҡаптыра алмағанлыҡтан, Зөбәйҙәнең быға йәне көйә, былай ҙа бултек ирендәрен балалар кеуек нығыраҡ бултәйтә ине. Н. Мусин.
БҮЛТЕРЕК I (бүлтереге) [дөйөм төрки болэ ‘ике туған’] (Р: поздний приплод; И.: autumnal litter; T.: sonbaharda doğan kuzular) и.
1. Йәйгә, көҙгә ҡалып, һуңлап тыуған кәзә, һарыҡ бәрәсе; йәйләүес, көҙләүес. □ Поздний, осенний приплод (у овец и коз).
2. диал. Бүре балаһы. □ Волчонок.
БҮЛТЕРЕК II (бүлтереге) (Р: слабый;
И.: sickly; T.: zayıf) c.
Кәгез, ябыҡ, буйға бәләкәй. □ Слабый, хилый, исхудалый, тощий, малорослый. Бул-
428
5. Илдең үҙенсәлекле иҡтисади әлкәһе.
□ Пояс (тарифный). Тариф булкәте. Хаҡ булкәте.
6. ҡар. бүлкә 1. ■ Помидор дурт булкәт-тән тора һәм ҡыҙыл төҫтә. Йөрәк тә ҡыҙыл, ул дурт камеранан тора. Тикшеренеуҙәр шуны курһәтә: помидор, ысынлап та, йөрәк өсөн файҙалы. Ф. Аҡбулатова.
БҮЛМӘ (Р.: комната; И.: room; T.: oda) и.
1. Өйҙөң, бинаның стена менән бүленгән айырым өлөшө. □ Комната. / Комнатный. Йоҡо булмәһе. Ҡунаҡ булмәһе. Эш булмәһе. Аш булмәһе. Ял булмәһе. Булмә ишеге. ■ Сәғиҙә апай ишек төбөндәге фанер менән генә буленгән бәләкәй булмәлә тора. Яр. Вәлиев. Ҡолбаев, уҙе эргәһендәге бутән кешеләрҙең дә йомоштарын йомошлап, булмә бушап ҡалғас, Гәлимгә табаныраҡ әйләнеп ултырҙы. Н. Мусин.
2. Соландың бүлеп ҡуйылған айырым өлөшө; кәзәнкә. □ Отсек в сенях. Булмәлә сәй эсеу. Булмәгә инеу. Булмәлә уйнау.
3. Ойошмаларҙың махсус бер бүлеге.
□ Кабинет, комната. Милицияның балалар булмәһе.
4. диал. Келәт. □ Амбар. Булмәгә ашлыҡ һалыу.
5. диал. Бура. □ Сруб. Булмә бурау.
6. этн. Ҡыҙ менән кейәүҙе ҡуша торған махсус өй. □ Специальный выделенный дом для брачной ночи невесты и жениха.
БҮЛМӘ ГӨЛӨ (Р: комнатный цветок; И.: houseplant; T.: ev bitkisi) и.
Өйҙә үҫтерелгән декоратив үҫемлек.
□ Комнатный цветок.
БҮЛМӘЛӘТЕҮ (бүлмәләт-) ҡ. йөкм. ҡар. бүлмәләү, понуд. от бүлмәләү. К Рәҡиә апай йортто булмәләтте лә: «һалҡындар төшә. Ауылдан йөрөп эшләй алмаҫһың», — тип Сәлимде лә индерҙе. И. Ғиззәтуллин.
БҮЛМӘЛӘҮ (бүлмәлә-) (Р: делить на комнаты; И.: divide into rooms; T.: odalara ayırmak) ҡ.
Бүлмәгә бүлеү, бүлмәле итеү. □ Делить на комнаты. Йортто булмәләу.
БҮЛМӘЛӘШ (Р: сосед по комнате; И.: roommate; T.: oda arkadaşı) и.
Бер бүлмәлә йәшәгән кеше. □ Сосед по комнате (в общежитии, гостинице и т. д.). Булмәләш ҡыҙ. Булмәләш егет. Булмэлэшем өйҙә юҡ. ■ Суфияның ҡайһы бер сәйер ҡылыҡтарына инде өйрәнеп бөткән булмәләш ҡыҙҙар һәр ҡайһыһы уҙ эшендә булырға, Суфияға иғтибар итеуҙәрен һиҙҙермәҫкә тырышты. 3. Биишева.
БҮЛ СЭР и. диал. ҡар. балтыр. Булсәр ите.
БҮЛТ (Р: подражание моментальному вздутию; И.: word imitating instant swelling; T.: imitasyon kelimesi) оҡш.
1. Ҡапыл өрөлөп, ҡабарып сыҡҡанды белдергән һүҙ. □ Подражание моментальному вздутию, вспучиванию чего-л. Ирене булт итте.
2. ҡар. бүлк. һыу булт итте. ■ Ҡапыл тертләп китәм. Сәйер. Ул шишмә ерҙә тугел, минең кукрәгемдән булкелдәй: булт, булт, булт. М. Кәрим.
БҮЛТ-БҮЛТ оҡш. ҡар. бүлк-бүлк. Булт-булт иттереп һауыттарға һут ҡойоу.
БҮЛТЕК (Р: пухлый; И.: pudgy; Т.: şişman) с.
Бүлт итеп торған, бүлтәйгән. □ Пухлый. Бултек ирен. ■ Үҙе ҡаптыра алмағанлыҡтан, Зөбәйҙәнең быға йәне көйә, былай ҙа бултек ирендәрен балалар кеуек нығыраҡ бултәйтә ине. Н. Мусин.
БҮЛТЕРЕК I (бүлтереге) [дөйөм төрки болэ ‘ике туған’] (Р: поздний приплод; И.: autumnal litter; T.: sonbaharda doğan kuzular) и.
1. Йәйгә, көҙгә ҡалып, һуңлап тыуған кәзә, һарыҡ бәрәсе; йәйләүес, көҙләүес. □ Поздний, осенний приплод (у овец и коз).
2. диал. Бүре балаһы. □ Волчонок.
БҮЛТЕРЕК II (бүлтереге) (Р: слабый;
И.: sickly; T.: zayıf) c.
Кәгез, ябыҡ, буйға бәләкәй. □ Слабый, хилый, исхудалый, тощий, малорослый. Бул-
428