Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 433 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БҮРЕК
Эйе, буре балаһын буреккә һалһаң да урманға ҡарай инде. Ә. Хәкимов. 4
БҮРЕБАҪАР (Р.: волкодав; И.: wolfhound; T.: kurt köpeği) и.
Бүрегә һунар итә торған эре, көслө эт. □ Волкодав. Буребаҫарҙар менән һунар итеу.
БҮРЕБАШ и. диал. ҡар. бөгәзе 1. Салғы буребашы эшләу.
БҮРЕ БАШЫ (Р.: волчий череп; И.: wolf’s skull; T.: kurt kafataşı) и. миф.
Бүренең һаҡлаусы көскә эйә булыусы баш һөйәге. □ Волчий череп, имеющий обе-режную силу ■ Мал-тыуар имен булһын, тип ҡапҡа төбөнә буре башы кумеу йолаһы булған. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕБОРОС и. бот. диал. ҡар. айыу емеше. Буреборос ҡыуағы.
БҮРЕ ЕГЕТ (Р: волк-джигит; И.: bold fellow born from a woman and a hunter; T.: masal kahramanı, kurt-yiğit) и. миф.
Башҡорт әкиәттәрендә, этиологик мифтарҙа осраған, бүре менән ҡатындан йәки һунарсы менән инә бүренән тыуған егет. □ Волк-джигит, сказочный персонаж башкирских сказок, рождённый от сожительства волка и женщины или охотника и волчицы.
БҮРЕ ЕЛӘГЕ (Р: волчья ягода; И.: spurge flax; T.: mezeryon) и. бот.
1. Ашарға ярамаған ҡыҙыл емешле ваҡ япраҡлы ҡыуаҡ. □ Волчья ягода, волчье лыко (лат. Daphne mezereum). Буре еләге бешкән. Буре еләгенән ағыуланыу.
2. диал. ҡар. эт ҡарағаты. Буре еләге ҡыуағы.
3. миф. Сихырлауҙа ҡулланылыусы бүре еләге. □ Волчья ягода, используемая для наведения порчи. Буре еләге менән боҙомлау.
БҮРЕ ЕМЕШЕ (Р: кизильник черноплодный; И.: cotoneaster plant species; T.: dağ muşmulası) и. бот.
1. Алһыу сәскәле, сағыу ҡыҙыл йәки ҡара емешле, ваҡ сейә япраҡлы урманлы тау ҡыуағы. □ Кизильник черноплодный (лат. Cotoneaster). Буре емеше бешкән.
2. диал. ҡар. эт муйылы. Буре емеше ашап ағыуланыу.
3. диал. ҡар. бүре еләге 1. Буре емешен яңылыш ауыҙға алыу.
БҮРЕ ИСЕМЕ (Р: имя с компонентом «волк»; И.: name having «wolf» as its part; T.: «kurt» kelimesiyle yapılan ad) и. миф.
Һаҡлаусы көскә эйә булыусы буре һүҙенән яһалған исем. □ Имя с компонентом «бүре», имеющее обережную силу. Бурехан. Буребай.
БҮРЕ ЙӨНӨ (Р: волчья шерсть; И.: wolf’s hair; T.: kurt yünü) и. миф.
Ауырыуҙарҙы һәм яңы тыуған балаларҙы төтәҫләүҙә ҡулланылған бүре йөнө; шул уҡ ваҡытта һунарсылар һәм мал өсөн һаҡлаусы булып тора. □ Волчья шерсть, применяемая для окуривания больных и новорождённых; оберег для охотников и скота. ■ Бала ҡурҡһа буре йөнө менән ыҫлағандар. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕ ЙҮКӘҺЕ и. бот.
1. диал. ҡар. бүре еләге 1. Буре йукәһе — ағыулы емеш.
2. диал. ҡар. осҡат. Буре йукәһе ҡаяла лыпашып ятып тамырҙан тамырға йәйелеп уҫә.
БҮРЕ ЙӘЛДӘК (йәлдәге) (Р: название рода башкир; И.: name of a Bashkir clan; T.: bir Başkurt soyunun adı) и.
Йәлдәк ҡәбиләһе ырыуы. □ Буре-ель-дяк (название рода башкир племени ельдяк). Буре йәлдәк башҡорто.
БҮРЕК I (бүрке) [боронғо төрки бөрк, пөрук ‘бүрек, яулыҡ’] (Р: шапка; И.: furcap; T.: başlık) и.
1. һырып, тышлап тегелгән йылы баш кейеме. □ Шапка. / Шапочный. Илтер бу-рек. Ҡама бурек. Ҡырма бурек. Ҡаракул бурек. Ҡуян бурек. Ҡатын-ҡыҙ бурке. Ирҙәр бурке. Ҡолаҡсынлы бурек. ■ [Ҡолбаев] тейен буркен һалып, уның өҫтәленә шапылдата ҡуйҙы ла ҡаҡ маңлайын тызыны. Н. Мусин. Салауат нисә йәшендә, йәшел ҡамсат бурке башында. Халыҡ йырынан. [Сәғиҙулла] йөнө ҡырылып бөткән бәрән буркен куҙенә
433
Эйе, буре балаһын буреккә һалһаң да урманға ҡарай инде. Ә. Хәкимов. 4
БҮРЕБАҪАР (Р.: волкодав; И.: wolfhound; T.: kurt köpeği) и.
Бүрегә һунар итә торған эре, көслө эт. □ Волкодав. Буребаҫарҙар менән һунар итеу.
БҮРЕБАШ и. диал. ҡар. бөгәзе 1. Салғы буребашы эшләу.
БҮРЕ БАШЫ (Р.: волчий череп; И.: wolf’s skull; T.: kurt kafataşı) и. миф.
Бүренең һаҡлаусы көскә эйә булыусы баш һөйәге. □ Волчий череп, имеющий обе-режную силу ■ Мал-тыуар имен булһын, тип ҡапҡа төбөнә буре башы кумеу йолаһы булған. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕБОРОС и. бот. диал. ҡар. айыу емеше. Буреборос ҡыуағы.
БҮРЕ ЕГЕТ (Р: волк-джигит; И.: bold fellow born from a woman and a hunter; T.: masal kahramanı, kurt-yiğit) и. миф.
Башҡорт әкиәттәрендә, этиологик мифтарҙа осраған, бүре менән ҡатындан йәки һунарсы менән инә бүренән тыуған егет. □ Волк-джигит, сказочный персонаж башкирских сказок, рождённый от сожительства волка и женщины или охотника и волчицы.
БҮРЕ ЕЛӘГЕ (Р: волчья ягода; И.: spurge flax; T.: mezeryon) и. бот.
1. Ашарға ярамаған ҡыҙыл емешле ваҡ япраҡлы ҡыуаҡ. □ Волчья ягода, волчье лыко (лат. Daphne mezereum). Буре еләге бешкән. Буре еләгенән ағыуланыу.
2. диал. ҡар. эт ҡарағаты. Буре еләге ҡыуағы.
3. миф. Сихырлауҙа ҡулланылыусы бүре еләге. □ Волчья ягода, используемая для наведения порчи. Буре еләге менән боҙомлау.
БҮРЕ ЕМЕШЕ (Р: кизильник черноплодный; И.: cotoneaster plant species; T.: dağ muşmulası) и. бот.
1. Алһыу сәскәле, сағыу ҡыҙыл йәки ҡара емешле, ваҡ сейә япраҡлы урманлы тау ҡыуағы. □ Кизильник черноплодный (лат. Cotoneaster). Буре емеше бешкән.
2. диал. ҡар. эт муйылы. Буре емеше ашап ағыуланыу.
3. диал. ҡар. бүре еләге 1. Буре емешен яңылыш ауыҙға алыу.
БҮРЕ ИСЕМЕ (Р: имя с компонентом «волк»; И.: name having «wolf» as its part; T.: «kurt» kelimesiyle yapılan ad) и. миф.
Һаҡлаусы көскә эйә булыусы буре һүҙенән яһалған исем. □ Имя с компонентом «бүре», имеющее обережную силу. Бурехан. Буребай.
БҮРЕ ЙӨНӨ (Р: волчья шерсть; И.: wolf’s hair; T.: kurt yünü) и. миф.
Ауырыуҙарҙы һәм яңы тыуған балаларҙы төтәҫләүҙә ҡулланылған бүре йөнө; шул уҡ ваҡытта һунарсылар һәм мал өсөн һаҡлаусы булып тора. □ Волчья шерсть, применяемая для окуривания больных и новорождённых; оберег для охотников и скота. ■ Бала ҡурҡһа буре йөнө менән ыҫлағандар. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕ ЙҮКӘҺЕ и. бот.
1. диал. ҡар. бүре еләге 1. Буре йукәһе — ағыулы емеш.
2. диал. ҡар. осҡат. Буре йукәһе ҡаяла лыпашып ятып тамырҙан тамырға йәйелеп уҫә.
БҮРЕ ЙӘЛДӘК (йәлдәге) (Р: название рода башкир; И.: name of a Bashkir clan; T.: bir Başkurt soyunun adı) и.
Йәлдәк ҡәбиләһе ырыуы. □ Буре-ель-дяк (название рода башкир племени ельдяк). Буре йәлдәк башҡорто.
БҮРЕК I (бүрке) [боронғо төрки бөрк, пөрук ‘бүрек, яулыҡ’] (Р: шапка; И.: furcap; T.: başlık) и.
1. һырып, тышлап тегелгән йылы баш кейеме. □ Шапка. / Шапочный. Илтер бу-рек. Ҡама бурек. Ҡырма бурек. Ҡаракул бурек. Ҡуян бурек. Ҡатын-ҡыҙ бурке. Ирҙәр бурке. Ҡолаҡсынлы бурек. ■ [Ҡолбаев] тейен буркен һалып, уның өҫтәленә шапылдата ҡуйҙы ла ҡаҡ маңлайын тызыны. Н. Мусин. Салауат нисә йәшендә, йәшел ҡамсат бурке башында. Халыҡ йырынан. [Сәғиҙулла] йөнө ҡырылып бөткән бәрән буркен куҙенә
433