Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 437 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БҮРТЕҮ
БҮРЕ ҮТЕ (Р.: волчья желчь; И.: wolf’s bile; T.: kurt safrası) и.
1. ҡар. үт.
2. миф. һаҡлаусы көскә эйә булыусы, йүткереүҙе дауалағанда ҡулланылған бүре үте. □ Волчья желчь, имеющая обереж-ную силу, используемая от чахотки. ■ Буре уте, төлкө уте имгә һәйбәт. Кеше йуткереп ауырыһа, буре уте эсергәндәр. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕ ҮТКӘРМӘҺЕ (Р.: волчий ободок; И.: wolf’s rim; T.: bir örf) и. миф.
Ауырыуҙан һәм яман көстәрҙән һаҡлау өсөн яңы тыуған баланы, бала тапҡан әсәне бүре үткәрмәһе аша үткәргәндәр. □ Волчий ободок; через него продевают новорождённого, роженицу, чтобы предохранить от болезней и злых духов. ■ Оҙаҡ балаһы булмаған ҡатынды буре уткәрмәһе йәки доғалар яҙылған уткәрмә аша уткәреу йолаһы булған. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕ ҺӨЙӘГЕ и. ҡар. бүреһуғар һөйәге. доел. Волчья кость. ■ Буре һөйәгенә теште тейҙермәй генә ашарға, юҡһа малыңды буре ҡырыр. Экспедиция материалдарынан.
БҮРЕҺУҒАР и. ҡар. бүреһуғар һөйәге.
БҮРЕҺУҒАР БЫУЫН и. анат. ҡар. туларһыҡ быуыны.
БҮРЕҺУҒАР ТАРАМЫШ (Р.: ахиллово сухожилие; И.: Achilles’ tendon; T: Aşil tendonu) и. анат.
Үксәне бөгә һәм яҙа торған тарамыш.
□ Ахиллово сухожилие. Буреһуғар тарамышы тартылыу.
БҮРЕҺУҒАР ҺӨЙӘГЕ и.
1. ҡар. туларһыҡ.
2. миф. Малдың туларһыҡ һөйәге (ашағанда уға теш тейҙермәй генә ашарға кәрәк, юҡһа киләһе йыл малыңды буре ҡыра).
□ Предплюсна (по примете, когда ешь мясо, нельзя задевать шейные кости, иначе на следующий год твою скотину волк задерёт).
БҮРЕ ҺЫРҒАҒЫ и. диал. ҡар. аҡман-тоҡман. доел. Волчий буран. Март айында буре һырғағы була.
БҮРЕ-ҺӘРЕ (Р.: зверьё; И.: wild beasts; T.: hayvanlar) и. йыйн.
Бүре һәм башҡа йыртҡыс йәнлек. □ со-бир. Зверьё. ■ [Ибраһим — көтөуселәргә:] Илла-мәгәр йоҡоғоҙға баш булығыҙ, буре-һәре йәбешмәһен. Й. Мостафин.
БҮРЕ ЫУЫ и. диал.
1. ҡар. сабыртҡы. Тәнде буре ыуы ҡаплау.
2. миф. Тәндең ҡыҙыл таптар менән ҡап-ланыуы. □ Крапивница, сыпь. Реликт тотемизма. Больного лечат обтиранием в бане волчьей шкурой и волчьим жиром, при этом знахарь издает звуки, имитирующие рык и вой волка. ■ Буре ыуын буре бейәләйе менән бөтөрәләр. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРКЕЛ (Р: хохлатый; И.: crested; Т.: tepeli) с. диал.
Бүрекле. □ Хохлатый. Ҡайһы тауыҡ буркел була.
БҮРТЕК (Р: низкорослый; И.: undersized; T: kısa boylu) с. диал.
Тәбәнәк. □ Низкорослый (о человеке). Буртек егет.
БҮРТЕНЕҮ (бүртен-) ҡ.
1. ҡар. бүртеү 1, 2. Ирене буртенгән. Ҡан тамыры буртенгән. ■ Кәмә ямғыр һыуын эсеп, буртенеп киткән. К. Мәргән. Емеш, һыуға буртенгән ботинка баштарына текләп, һуҙһеҙ тора бирҙе. 3. Биишева. Һыуға буртенгән улән тамырҙары тупраҡ ярып, ер аҫты ҡараңғылығынан тышҡа бәреп сығалар. Ә. Чаныш.
2. кусм. Асыуҙан, оялыуҙан, көсөргәнеүҙән биткә ҡан йүгереп тулышыу. □ Надуваться. ■ Халыҡ оҙаҡ ҡул сапты. Әхмәт кенә ҡырын ҡарап, буртенеп ултырҙы. Б. Хәсән. Шәхми ыҡ-мыҡ итте, ҡыҙарынды, буртенде. Т. Йәнәби. Ғәли һаман белмәмешкә, курмәмешкә һалышты, ләкин һаман ҡыҙара, буртенә ине. М. Ғафури.
БҮРТЕҮ (бүрт-) (Р: набухать; И.: swell; T: şişmek) ҡ.
1. Эстән тулышып тиртеү; бүртенеү, ҡабарыу. □ Набухать. Ҡан тамырҙары бур-тә. Ирене буртеп китә. Буртеп сығыу. ■ Тышта ла томра булғанлыҡтан, завод
437
БҮРЕ ҮТЕ (Р.: волчья желчь; И.: wolf’s bile; T.: kurt safrası) и.
1. ҡар. үт.
2. миф. һаҡлаусы көскә эйә булыусы, йүткереүҙе дауалағанда ҡулланылған бүре үте. □ Волчья желчь, имеющая обереж-ную силу, используемая от чахотки. ■ Буре уте, төлкө уте имгә һәйбәт. Кеше йуткереп ауырыһа, буре уте эсергәндәр. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕ ҮТКӘРМӘҺЕ (Р.: волчий ободок; И.: wolf’s rim; T.: bir örf) и. миф.
Ауырыуҙан һәм яман көстәрҙән һаҡлау өсөн яңы тыуған баланы, бала тапҡан әсәне бүре үткәрмәһе аша үткәргәндәр. □ Волчий ободок; через него продевают новорождённого, роженицу, чтобы предохранить от болезней и злых духов. ■ Оҙаҡ балаһы булмаған ҡатынды буре уткәрмәһе йәки доғалар яҙылған уткәрмә аша уткәреу йолаһы булған. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРЕ ҺӨЙӘГЕ и. ҡар. бүреһуғар һөйәге. доел. Волчья кость. ■ Буре һөйәгенә теште тейҙермәй генә ашарға, юҡһа малыңды буре ҡырыр. Экспедиция материалдарынан.
БҮРЕҺУҒАР и. ҡар. бүреһуғар һөйәге.
БҮРЕҺУҒАР БЫУЫН и. анат. ҡар. туларһыҡ быуыны.
БҮРЕҺУҒАР ТАРАМЫШ (Р.: ахиллово сухожилие; И.: Achilles’ tendon; T: Aşil tendonu) и. анат.
Үксәне бөгә һәм яҙа торған тарамыш.
□ Ахиллово сухожилие. Буреһуғар тарамышы тартылыу.
БҮРЕҺУҒАР ҺӨЙӘГЕ и.
1. ҡар. туларһыҡ.
2. миф. Малдың туларһыҡ һөйәге (ашағанда уға теш тейҙермәй генә ашарға кәрәк, юҡһа киләһе йыл малыңды буре ҡыра).
□ Предплюсна (по примете, когда ешь мясо, нельзя задевать шейные кости, иначе на следующий год твою скотину волк задерёт).
БҮРЕ ҺЫРҒАҒЫ и. диал. ҡар. аҡман-тоҡман. доел. Волчий буран. Март айында буре һырғағы була.
БҮРЕ-ҺӘРЕ (Р.: зверьё; И.: wild beasts; T.: hayvanlar) и. йыйн.
Бүре һәм башҡа йыртҡыс йәнлек. □ со-бир. Зверьё. ■ [Ибраһим — көтөуселәргә:] Илла-мәгәр йоҡоғоҙға баш булығыҙ, буре-һәре йәбешмәһен. Й. Мостафин.
БҮРЕ ЫУЫ и. диал.
1. ҡар. сабыртҡы. Тәнде буре ыуы ҡаплау.
2. миф. Тәндең ҡыҙыл таптар менән ҡап-ланыуы. □ Крапивница, сыпь. Реликт тотемизма. Больного лечат обтиранием в бане волчьей шкурой и волчьим жиром, при этом знахарь издает звуки, имитирующие рык и вой волка. ■ Буре ыуын буре бейәләйе менән бөтөрәләр. Башҡорт мифологияһынан.
БҮРКЕЛ (Р: хохлатый; И.: crested; Т.: tepeli) с. диал.
Бүрекле. □ Хохлатый. Ҡайһы тауыҡ буркел була.
БҮРТЕК (Р: низкорослый; И.: undersized; T: kısa boylu) с. диал.
Тәбәнәк. □ Низкорослый (о человеке). Буртек егет.
БҮРТЕНЕҮ (бүртен-) ҡ.
1. ҡар. бүртеү 1, 2. Ирене буртенгән. Ҡан тамыры буртенгән. ■ Кәмә ямғыр һыуын эсеп, буртенеп киткән. К. Мәргән. Емеш, һыуға буртенгән ботинка баштарына текләп, һуҙһеҙ тора бирҙе. 3. Биишева. Һыуға буртенгән улән тамырҙары тупраҡ ярып, ер аҫты ҡараңғылығынан тышҡа бәреп сығалар. Ә. Чаныш.
2. кусм. Асыуҙан, оялыуҙан, көсөргәнеүҙән биткә ҡан йүгереп тулышыу. □ Надуваться. ■ Халыҡ оҙаҡ ҡул сапты. Әхмәт кенә ҡырын ҡарап, буртенеп ултырҙы. Б. Хәсән. Шәхми ыҡ-мыҡ итте, ҡыҙарынды, буртенде. Т. Йәнәби. Ғәли һаман белмәмешкә, курмәмешкә һалышты, ләкин һаман ҡыҙара, буртенә ине. М. Ғафури.
БҮРТЕҮ (бүрт-) (Р: набухать; И.: swell; T: şişmek) ҡ.
1. Эстән тулышып тиртеү; бүртенеү, ҡабарыу. □ Набухать. Ҡан тамырҙары бур-тә. Ирене буртеп китә. Буртеп сығыу. ■ Тышта ла томра булғанлыҡтан, завод
437