Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 443 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БЫҒАСА
2. Бынан башҡа; икенсе. □ Другой. Бутон ил. ■ Гөлбоҫтан да бөгөн ни өсөндөр бутән көндәрҙәге кеуек асыҡ, көләс йөҙлө тугел. Ғ. Дәүләтшин. [Сынбулатов:] Януҙаҡ ағай, һин ҡыҫҡараҡ тот, бутәндәр ҙә һөйләһен! М. Тажи. — Ә һуң аҙаҡ Әхмәт ҡайҙа киткән? — Әйтә алмайым, — тине, бутәнен. Ғ. Сәләм. Йөрөш-торошо, майлап ҡырын һыйпап ҡуйған алтын сәсе, ҡыйғасланып, һыҙылып торған шундай уҡ алтын мыйығы менән дә ауылдың бутән егеттәренә һис тә оҡшамаған был Һатыбал кескәй Емешкә матурлыҡтың да, бәхетлелектең дә иң юғары нөктәһе булып куренә. 3. Биишева. Рамаҙан инде, эштең былай ап-анһат хәл ителеуенә укенгән һымаҡ, иҫнәп урынынан ҡуҙғала башлағайны, ҡарт төптө бутән яҡтан килтереп һуҡты. Ә. Хәкимов.
БҮТӘН II (Р.: впредь; И.: from now on(wards); T: ileride) р.
Бынан ары, бынан башҡа; башҡа. □ Впредь, больше. Бутән бармайым. ■ Айбулат бутән өндәшмәне. Һ. Дәүләтшина. Ҡарт итте һоғонған да: «Тағы бир!» — тигән. «Бутән бирә алмайым: алты иптәшем бар, улар хәҙер ҡайта», — тигән Ертыңлар. Әкиәттән.
БҮТӘН III (Р.: кроме; И.: except; Т: başka) бәйл.
Башҡа, тыш. □ Кроме. ■ Ятҡан урынынан ара-тирә өрөп ҡалған эттәрҙән бутән ауылдың тынлығын боҙоусы булманы. Б. Ишемғол. Аяҡлы-ҡуллы тигәнем, йылан итеп кургәнем бейҙән бутән ни булыр? Ҡобайырҙан. Яҡшынан бутән уйым юҡ, улемдән бутән берәуҙән юллай торған дауым юҡ. «Урал батыр».
БҮТӘНЕ-БҮТӘН (Р.: чего-чего, а...; И.: but indeed; T: ama aslında) р.
Шулайын шулай ҙа, әммә... □ Чего-чего, а., (но..) Бутәне-бутән, әммә ҡыҙың һәйбәт.
БҮТӘНСӘ (Р.: по-другому; И.: otherwise; T: yoksa) р.
1. Бүтән төрлө, икенсе бер төрлө; башҡаса. □ По-другому, по-иному, иначе. ■ Хәҙер уйҙар ҙа, теләктәр ҙә бутәнсәрәк —
киңерәк, ҡоласлыраҡ. 3. Биишева. Бағда осҡан кубәләк тик гөлгә ҡауышыуҙы белә, ул бутәнсә нә уҫал уй, нә лә шау-шыуҙы белә? Ш. Бабич. Кешеләрҙең дә алтынға ҡарашы бөтөнләй бутәнсә. Я. Хамматов.
2. Бынан ары, бынан башҡа; башҡа. □ Больше, впредь. ■ Бейеуселәр сәхнәгә бутәнсә сыҡманы. Ғ. Әмири. Бибеш, аптырап ҡатып ҡалған һеңлеһенә бутәнсә иғтибар итмәй, бәпесен кутәреп өйгә инеп китте. 3. Биишева. Ағаһы һуҡҡан буренең бутәнсә баш ҡалҡытмауын кургәс, Миңлегөл атын Уйылдан яғына ҡыуаланы, аҫтаныраҡ уратып утеп, һуғыш менән сигенеусе буренең артынан төштө. Н. Мусин. Ҡыҙ әсәһен бутәнсә йөҙәтмәне, һ. Дәүләтшина.
БҮТӘНСӘ Л ЕК (бүтәнсәлеге) (Р: особенность; И.: peculiarity; T: özellik) и.
Бүтәнсә, башҡаса булыу. □ Особенность, специфика. Бутәнсәлек шундуҡ куҙгә бәрелә шул.
БҮТӘНСӘЛӘЙ р. диал. ҡар. бүтән II. Бутәнсәләй миңә ҡысҡырма.
БҮҮӘТ (Р: приспособление для спасения затонувшего; И.: appliance to salvage the drowned; T: batanları kurtarma cihazı) и. диал.
Һыуға батҡан кешене ҡотҡарғанда ҡулланыла торған ҡорал. □ Приспособление для спасения затонувшего. Бууәт менән ҡотҡарыу.
БҮШМӘН [рус. < ингл. bush ‘ҡыуаҡ’ + тап ‘кеше’] (Р: бушмены; И.: bushman; Т: bushman) и.
Бөтә Көньяҡ Африканың бик боронғо төп халҡы һәм шул халыҡтың бер кешеһе (хәҙерге ваҡытта көньяҡ һәм көнсығыш Африкала йәшәгән ҡәбиләләр). □ Бушмены. Бушмән халҡы. Бушмән ҡатыны.
БЫҒАЗЛАУ и. диал. ҡар. боғарлаҡ.
Бығазлау төйөнө.
БЫҒАСА (Р: до сих пор; И.: till now; T.: buraya kadar) p.
Быға тиклем, әлегә тиклем; әлегәсә. □ До сих пор, до этого времени. ■ Бығаса йоҡлап ятҡан дейеу ҙә ажғырып килеп сыҡҡан. Әкиәттән. Бына бығаса талғын ғына иҫкән
15*
443
2. Бынан башҡа; икенсе. □ Другой. Бутон ил. ■ Гөлбоҫтан да бөгөн ни өсөндөр бутән көндәрҙәге кеуек асыҡ, көләс йөҙлө тугел. Ғ. Дәүләтшин. [Сынбулатов:] Януҙаҡ ағай, һин ҡыҫҡараҡ тот, бутәндәр ҙә һөйләһен! М. Тажи. — Ә һуң аҙаҡ Әхмәт ҡайҙа киткән? — Әйтә алмайым, — тине, бутәнен. Ғ. Сәләм. Йөрөш-торошо, майлап ҡырын һыйпап ҡуйған алтын сәсе, ҡыйғасланып, һыҙылып торған шундай уҡ алтын мыйығы менән дә ауылдың бутән егеттәренә һис тә оҡшамаған был Һатыбал кескәй Емешкә матурлыҡтың да, бәхетлелектең дә иң юғары нөктәһе булып куренә. 3. Биишева. Рамаҙан инде, эштең былай ап-анһат хәл ителеуенә укенгән һымаҡ, иҫнәп урынынан ҡуҙғала башлағайны, ҡарт төптө бутән яҡтан килтереп һуҡты. Ә. Хәкимов.
БҮТӘН II (Р.: впредь; И.: from now on(wards); T: ileride) р.
Бынан ары, бынан башҡа; башҡа. □ Впредь, больше. Бутән бармайым. ■ Айбулат бутән өндәшмәне. Һ. Дәүләтшина. Ҡарт итте һоғонған да: «Тағы бир!» — тигән. «Бутән бирә алмайым: алты иптәшем бар, улар хәҙер ҡайта», — тигән Ертыңлар. Әкиәттән.
БҮТӘН III (Р.: кроме; И.: except; Т: başka) бәйл.
Башҡа, тыш. □ Кроме. ■ Ятҡан урынынан ара-тирә өрөп ҡалған эттәрҙән бутән ауылдың тынлығын боҙоусы булманы. Б. Ишемғол. Аяҡлы-ҡуллы тигәнем, йылан итеп кургәнем бейҙән бутән ни булыр? Ҡобайырҙан. Яҡшынан бутән уйым юҡ, улемдән бутән берәуҙән юллай торған дауым юҡ. «Урал батыр».
БҮТӘНЕ-БҮТӘН (Р.: чего-чего, а...; И.: but indeed; T: ama aslında) р.
Шулайын шулай ҙа, әммә... □ Чего-чего, а., (но..) Бутәне-бутән, әммә ҡыҙың һәйбәт.
БҮТӘНСӘ (Р.: по-другому; И.: otherwise; T: yoksa) р.
1. Бүтән төрлө, икенсе бер төрлө; башҡаса. □ По-другому, по-иному, иначе. ■ Хәҙер уйҙар ҙа, теләктәр ҙә бутәнсәрәк —
киңерәк, ҡоласлыраҡ. 3. Биишева. Бағда осҡан кубәләк тик гөлгә ҡауышыуҙы белә, ул бутәнсә нә уҫал уй, нә лә шау-шыуҙы белә? Ш. Бабич. Кешеләрҙең дә алтынға ҡарашы бөтөнләй бутәнсә. Я. Хамматов.
2. Бынан ары, бынан башҡа; башҡа. □ Больше, впредь. ■ Бейеуселәр сәхнәгә бутәнсә сыҡманы. Ғ. Әмири. Бибеш, аптырап ҡатып ҡалған һеңлеһенә бутәнсә иғтибар итмәй, бәпесен кутәреп өйгә инеп китте. 3. Биишева. Ағаһы һуҡҡан буренең бутәнсә баш ҡалҡытмауын кургәс, Миңлегөл атын Уйылдан яғына ҡыуаланы, аҫтаныраҡ уратып утеп, һуғыш менән сигенеусе буренең артынан төштө. Н. Мусин. Ҡыҙ әсәһен бутәнсә йөҙәтмәне, һ. Дәүләтшина.
БҮТӘНСӘ Л ЕК (бүтәнсәлеге) (Р: особенность; И.: peculiarity; T: özellik) и.
Бүтәнсә, башҡаса булыу. □ Особенность, специфика. Бутәнсәлек шундуҡ куҙгә бәрелә шул.
БҮТӘНСӘЛӘЙ р. диал. ҡар. бүтән II. Бутәнсәләй миңә ҡысҡырма.
БҮҮӘТ (Р: приспособление для спасения затонувшего; И.: appliance to salvage the drowned; T: batanları kurtarma cihazı) и. диал.
Һыуға батҡан кешене ҡотҡарғанда ҡулланыла торған ҡорал. □ Приспособление для спасения затонувшего. Бууәт менән ҡотҡарыу.
БҮШМӘН [рус. < ингл. bush ‘ҡыуаҡ’ + тап ‘кеше’] (Р: бушмены; И.: bushman; Т: bushman) и.
Бөтә Көньяҡ Африканың бик боронғо төп халҡы һәм шул халыҡтың бер кешеһе (хәҙерге ваҡытта көньяҡ һәм көнсығыш Африкала йәшәгән ҡәбиләләр). □ Бушмены. Бушмән халҡы. Бушмән ҡатыны.
БЫҒАЗЛАУ и. диал. ҡар. боғарлаҡ.
Бығазлау төйөнө.
БЫҒАСА (Р: до сих пор; И.: till now; T.: buraya kadar) p.
Быға тиклем, әлегә тиклем; әлегәсә. □ До сих пор, до этого времени. ■ Бығаса йоҡлап ятҡан дейеу ҙә ажғырып килеп сыҡҡан. Әкиәттән. Бына бығаса талғын ғына иҫкән
15*
443