Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 446 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БЫҘАУ ҠАРАУСЫ
Ашлыҡ үлсәү өсөн ағас тәпән. □ Деревянный чан, используемый для взвешивания зерна. Ике быҙаука арышҡа ике ай эшләйһең.
БЫҘАУ ҠАРАУСЫ (Р.: телятник; И.: calf-house; T.: buzağılara bakan kimse) u.
Быҙауҙарҙы ашатып-эсереп тотоусы махсус эшсе. □ Телятник. Быҙау ҡараусы булып эшләу.
БЫҘАУЛАТЫУ (быҙаулат-) ҡ. йөкм. ҡар. быҙаулау, понуд. от быҙаулау. ■ [Мырҙаш: ] Шул Үлмәҫҡол ағай булһа, тыу бейәһен ҡолонлатып, еленләмәгән һыйырын быҙаулатып килер инде. 3. Ураҡсин.
БЫҘАУЛАУ (быҙаула-) (Р: телиться; И.: calve; T: buzağılamak) ҡ.
Быҙау килтереү. □ Телиться (о корове и др.). ■ Хөрмәт ҡарттың һыйыры игеҙәк быҙау быҙаулаған. 3. Хисмәтуллин. Хатта һыйырҙың быҙаулаған сағын да кургәнем юҡ. Д. Юлтый. Ҡарап ҡына торған яңғыҙ һыйыры быҙауларға яҡынлашҡанлыҡтан һыуалып китте. Ғ. Дәүләтшин.
♦ Елгә еленләп, боҙға быҙаулау бушҡа, хаҡ түләмәгәнгә эшләп йөрөгән кешегә ҡарата әйтелә. □ Трудиться бесплатно или за мизерную плату.
БЫҘАУЛЫ (Р: имеющий телёнка; И.: having cubs; T: buzağılı) с.
Быҙауы булған. □ Имеющий телёнка, лосёнка, оленёнка (о корове, лосе, олене). Быҙаулы һыйыр. Быҙаулы мышы. ■ Көтөуҙән тейгән иген алып ҡайтылмаған. Быҙаулы ҡыҙыл һыйыр ҙа бар. һ. Дәүләтшина.
БЫҘАУ СҮБЕ и. диал. ҡар. сыуын. Быҙау субен алып ташларға кәрәк.
БЫҘАУ ТАШЛАУ (быҙау ташла-) ҡ. ҡар. быҙау һалыу. Һыйырыбыҙ быйыл быҙау ташланы.
БЫҘАУ ТИЛЕТЕҮ (быҙау тилет-) (Р: приучить телёнка сосать чужую матку; И.: train calves to suck another dam; T: buzağı başka ineği emmeye öğretmek) ҡ.
Быҙауҙы икенсе һыйырҙы имергә өйрәтеү. □ Приучить телёнка сосать чужую матку. Быҙауҙы тилетеп имеҙәбеҙ.
БЫҘАУ ТӨШӨРӨҮ (быҙау төшөр-) ҡ. ҡар. быҙау һалыу. Һыйыр ауырып китеп, быҙауын төшөрҙө.
БЫҘАУ ҺАЛЫУ (быҙау һал-) (Р: выкидыш у коров; И.: miscarriage; T: buzağı düşürmek) ҡ.
Үле быҙау тыуҙырыу (һыйыр малына ҡарата). □ Выкидыш у коров, һыйырыбыҙ ике йыл рәттән быҙау һала.
БЫҘАУ ҺАРАЙЫ (Р: телятник; И.: calf shed; T.: buzağı ahırı) и.
Быҙауҙарҙы аҫырау өсөн махсус эшләнгән аҙбар. □ Телятник. Быҙау һарайы төҙөу.
БЫҘ-БЫҘ (Р: о мерцающем свете; И.: word to express shimmering light; T: pırıl pırıl) оҡш.
Саҡ ҡына күренеп ҡалған утты, яҡтыны белдергән һүҙ. □ Подражание (о мерцающем, колеблющемся свете). Шәм уты быҙ-быҙ килеп яна. Быҙ-быҙ итеу. Быҙ-быҙ килеу. ■ Айһыҙ төндә ергә арҡа терәп, кук ҡашмауын ҡарап ятаһың. Быҙ-быҙ янған тере йондоҙҙарҙы ҡулың менән һәрмәп тотаһың. Й. Солтанов.
БЫҘЛАҠ (быҙлағы) (Р: коптилка; И.: wick lamp; T: gaz lambası) и. диал.
Һуҡыр шәм. □ Коптилка. ■ [Зиннәт:] Улайһа, мин, әсәй, быҙлаҡҡа кәрәсин өҫтәп ҡу яйым, өйгә эштәремде ҡараштыра һалайым. 3. Ураҡсин.
БЫҘЛАҠ БАКТЕРИЯЛАР (Р: бактерии светящиеся; И.: luminescent bacteria; T: parlak bakteriler) и. бот.
Иттә, балыҡта түбән температурала барлыҡҡа килгән, серетеү һәм ағыулау ҡурҡынысы тыуҙырмаған бактериялар. □ Бактерии светящиеся. Быҙлаҡ бактериялар ур-сеуе.
БЫҘЛАТЫУ (быҙлат-) ҡ.
1. ҡар. йөкм. быҙлау, понуд. от быҙлау. Быҙлатып яндырыу. ■ Иртән көтөу ҡуҙғатабыҙ, — һандуғас һайрай. Төндә усаҡ быҙлатабыҙ, — һандуғас һайрай. М. Илбаев. Фараларын быҙлатып, баҫыу башына машина килеп туҡтаны. Яр. Вәлиев.
446
Ашлыҡ үлсәү өсөн ағас тәпән. □ Деревянный чан, используемый для взвешивания зерна. Ике быҙаука арышҡа ике ай эшләйһең.
БЫҘАУ ҠАРАУСЫ (Р.: телятник; И.: calf-house; T.: buzağılara bakan kimse) u.
Быҙауҙарҙы ашатып-эсереп тотоусы махсус эшсе. □ Телятник. Быҙау ҡараусы булып эшләу.
БЫҘАУЛАТЫУ (быҙаулат-) ҡ. йөкм. ҡар. быҙаулау, понуд. от быҙаулау. ■ [Мырҙаш: ] Шул Үлмәҫҡол ағай булһа, тыу бейәһен ҡолонлатып, еленләмәгән һыйырын быҙаулатып килер инде. 3. Ураҡсин.
БЫҘАУЛАУ (быҙаула-) (Р: телиться; И.: calve; T: buzağılamak) ҡ.
Быҙау килтереү. □ Телиться (о корове и др.). ■ Хөрмәт ҡарттың һыйыры игеҙәк быҙау быҙаулаған. 3. Хисмәтуллин. Хатта һыйырҙың быҙаулаған сағын да кургәнем юҡ. Д. Юлтый. Ҡарап ҡына торған яңғыҙ һыйыры быҙауларға яҡынлашҡанлыҡтан һыуалып китте. Ғ. Дәүләтшин.
♦ Елгә еленләп, боҙға быҙаулау бушҡа, хаҡ түләмәгәнгә эшләп йөрөгән кешегә ҡарата әйтелә. □ Трудиться бесплатно или за мизерную плату.
БЫҘАУЛЫ (Р: имеющий телёнка; И.: having cubs; T: buzağılı) с.
Быҙауы булған. □ Имеющий телёнка, лосёнка, оленёнка (о корове, лосе, олене). Быҙаулы һыйыр. Быҙаулы мышы. ■ Көтөуҙән тейгән иген алып ҡайтылмаған. Быҙаулы ҡыҙыл һыйыр ҙа бар. һ. Дәүләтшина.
БЫҘАУ СҮБЕ и. диал. ҡар. сыуын. Быҙау субен алып ташларға кәрәк.
БЫҘАУ ТАШЛАУ (быҙау ташла-) ҡ. ҡар. быҙау һалыу. Һыйырыбыҙ быйыл быҙау ташланы.
БЫҘАУ ТИЛЕТЕҮ (быҙау тилет-) (Р: приучить телёнка сосать чужую матку; И.: train calves to suck another dam; T: buzağı başka ineği emmeye öğretmek) ҡ.
Быҙауҙы икенсе һыйырҙы имергә өйрәтеү. □ Приучить телёнка сосать чужую матку. Быҙауҙы тилетеп имеҙәбеҙ.
БЫҘАУ ТӨШӨРӨҮ (быҙау төшөр-) ҡ. ҡар. быҙау һалыу. Һыйыр ауырып китеп, быҙауын төшөрҙө.
БЫҘАУ ҺАЛЫУ (быҙау һал-) (Р: выкидыш у коров; И.: miscarriage; T: buzağı düşürmek) ҡ.
Үле быҙау тыуҙырыу (һыйыр малына ҡарата). □ Выкидыш у коров, һыйырыбыҙ ике йыл рәттән быҙау һала.
БЫҘАУ ҺАРАЙЫ (Р: телятник; И.: calf shed; T.: buzağı ahırı) и.
Быҙауҙарҙы аҫырау өсөн махсус эшләнгән аҙбар. □ Телятник. Быҙау һарайы төҙөу.
БЫҘ-БЫҘ (Р: о мерцающем свете; И.: word to express shimmering light; T: pırıl pırıl) оҡш.
Саҡ ҡына күренеп ҡалған утты, яҡтыны белдергән һүҙ. □ Подражание (о мерцающем, колеблющемся свете). Шәм уты быҙ-быҙ килеп яна. Быҙ-быҙ итеу. Быҙ-быҙ килеу. ■ Айһыҙ төндә ергә арҡа терәп, кук ҡашмауын ҡарап ятаһың. Быҙ-быҙ янған тере йондоҙҙарҙы ҡулың менән һәрмәп тотаһың. Й. Солтанов.
БЫҘЛАҠ (быҙлағы) (Р: коптилка; И.: wick lamp; T: gaz lambası) и. диал.
Һуҡыр шәм. □ Коптилка. ■ [Зиннәт:] Улайһа, мин, әсәй, быҙлаҡҡа кәрәсин өҫтәп ҡу яйым, өйгә эштәремде ҡараштыра һалайым. 3. Ураҡсин.
БЫҘЛАҠ БАКТЕРИЯЛАР (Р: бактерии светящиеся; И.: luminescent bacteria; T: parlak bakteriler) и. бот.
Иттә, балыҡта түбән температурала барлыҡҡа килгән, серетеү һәм ағыулау ҡурҡынысы тыуҙырмаған бактериялар. □ Бактерии светящиеся. Быҙлаҡ бактериялар ур-сеуе.
БЫҘЛАТЫУ (быҙлат-) ҡ.
1. ҡар. йөкм. быҙлау, понуд. от быҙлау. Быҙлатып яндырыу. ■ Иртән көтөу ҡуҙғатабыҙ, — һандуғас һайрай. Төндә усаҡ быҙлатабыҙ, — һандуғас һайрай. М. Илбаев. Фараларын быҙлатып, баҫыу башына машина килеп туҡтаны. Яр. Вәлиев.
446