Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 496 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БӘЙЕЛҺЕҘ
итеп, гел яҡлашып килгәйнем». Ә. Хәкимов. Ул саҡта уҡ бәйелһеҙҙәрҙе тыйып маташты, шуға ла яратманылар үҙен. Б. Рафиҡов.
БӘЙЕЛҺЕҘ II (Р.: страдающий недержанием мочи; И.: person suffering from uric incontinence; T.: idrarını tutamayan) с. диал.
Бәүелен тота алмаған. □ Страдающий недержанием мочи. Бәйелһеҙ бала.
БӘЙЕТ I [ғәр. ‘куплет, стих’] (Р.: байт; И.: sort of Moslem verse; T.: beyit) и.
1. Ғибрәтле йә хәсрәтле бер ваҡиғаға арналған шиғри хикәйәт. □ Байт (эпический и лиро-эпический жанр башкирского фольклора). Бәйет сығарыу. Бәйет әйтеү. ■ Был бәйетте яҙмаҫ инем, сыҙап булмай йөрәккә. Бәйеттән. Ул саҡта Сәхип әбей иҫән ине, бәйеттәрҙе ул сығара торғайны. С. Агиш.
2. Көнсығыш шиғриәтендә йәнәш рифмалы ике юллы шиғыр. □ Байт.
БӘЙЕТ II и. диал. ҡар. мөйәт. Ҡамыт бәйете. Бәйет үреү.
БӘЙЕТСЕ (Р: сочинитель байтов; И.: author of bheyts-, T.: beyit yazan kimse) и.
1. Бәйет сығарыусы. □ Сочинитель байтов. Бәйетсе ижады.
2. Бәйет әйтеүсе. □ Исполнитель байтов. Бәйетселәр ярышы.
БӘЙЛЕ I (Р.: связанный; И.: tied; Т.: bağlı) с.
1. Берәй нәмәгә осо төйөнләп беркетелгән. □ Связанный, завязанный, привязанный к кому-чему. Бәйле en. ■ Айыу килгәс, тәпенең эсенә инеп, һайғауға бәйле итте тартһа, ырғаҡ ысҡынып китмәле генә булды. Ж. Кейекбаев.
2. Бау осона тағылған, бауландырып тағылған. □ Привязанный к верёвке. Бәйле күнәк. Арҡан бәйле тора.
3. Таралмаҫлыҡ итеп бау менән тарттырылған, сырмалған. □ Связанный. Бәйле йөк. Бәйле китап. Бәйле кәлтә.
4. Осо йәки ауыҙы бөрөп быуылған. □ Связанный. Бәйле тоҡ. Нәмәләр бәйле ята.
5. Өҫтөнән ҡаплап уралған, бинт менән уралған. □ Завязанный. Күҙе бәйле кеше. Бәйле яра.
6. Хәрәкәтләнә алмаҫлыҡ итеп сырмалған. □ Связанный. Бәйле кеше. Бәйле ҡул. Бәйле ултырыу. ■ Карауатта бәйле ятҡан кеше Лайон бит! Н. Ғәйетбаев.
7. Китеп бармаҫлыҡ итеп бау менән нимәгәлер беркетелгән (мал-тыуар, ҡош-ҡортҡа ҡарата). □ Привязанный. Бәйле эт. ■ Менеп килгән аттарын кәртә артында бәйле ҡалдырып, ишек алдына уҙҙылар. Б. Бикбай. Алты ҡолас ала бейә тимер бағанала бәйле тора. Әкиәттән. Улар [ҡолонсаҡтар ] гел генә шулай бәйле торалармы ни, бахырҙар? 3. Биишева. Ҡарат әле тыныс ҡына бәйле тора, бөҙрә ялдары ҡырҡылған, ялбыр ҡойроғо тоҡосланған. 3. Ураҡсин. • Бәйле һарыҡ ерендә утлар. Мәҡәл.
♦ Аяҡ-ҡулы бәйле өйҙән сығыу, йөрөү иркенән мәхрүм кешегә әйтелә. □ Связан по рукам и ногам. Башы бәйле булыры шикһеҙ, томошҡа ашыуы мотлаҡ. □ Безусловная достоверность, несомненность. Бәйле ҡош һымаҡ өйҙән сығыу, йөрөү иркенән мәхрүм кешегә әйтелә. □ Как привязанный. ■ [Гөлзифа — Миләүшә хаҡында:] Бисара, һаман бәйле ҡош һымаҡ бала янында. Б. Бикбай.
БӘЙЛЕ II (Р.: относящийся; И.: connected (with); T.: bağlı) бәйл.
Берәй нәмәгә, эш-хәлгә, һөҙөмтәгә ҡатнашы, йоғонтоһо, мөнәсәбәте булған. □ Относящийся, связанный; зависимый, зависящий. ■ Гөлбаныу ға бәйле ни генә ҡыбырлатһа ла, ахыры хәйерле үтмәгәненә үҙе лә аптырай башланы инде Ихсанбай. Т. Ғарипова. [Сәғиҙә:] Оҙатырға пароходҡа төшһәм дә, ҡулыңды ҡыҫып ҡала алманым. Ул минең генә ғәйебемдән булмағандыр, йәшлек дыуамаллығына бәйле сәбәптәр арҡаһында килеп сыҡҡандыр. М. Тажи. Борон-борондан ил яҙмышына бәйле һәр оло ваҡиға халыҡ күңелендә йыр-моң булып ағылыр булған. К. Мәргән. • Ир яҙмышы илгә бәйле. Мәҡәл.
БӘЙЛЕЛЕК (бәйлелеге) (Р.: зависимость; И.: dependence; T.: bağlılık) и.
Бәйле булыу. □ Зависимость. Бәйлелектә булыу.
БӘЙЛӘМ I (Р.: вязка; И.: bundle, bunch; T.: bağlam) и.
496
итеп, гел яҡлашып килгәйнем». Ә. Хәкимов. Ул саҡта уҡ бәйелһеҙҙәрҙе тыйып маташты, шуға ла яратманылар үҙен. Б. Рафиҡов.
БӘЙЕЛҺЕҘ II (Р.: страдающий недержанием мочи; И.: person suffering from uric incontinence; T.: idrarını tutamayan) с. диал.
Бәүелен тота алмаған. □ Страдающий недержанием мочи. Бәйелһеҙ бала.
БӘЙЕТ I [ғәр. ‘куплет, стих’] (Р.: байт; И.: sort of Moslem verse; T.: beyit) и.
1. Ғибрәтле йә хәсрәтле бер ваҡиғаға арналған шиғри хикәйәт. □ Байт (эпический и лиро-эпический жанр башкирского фольклора). Бәйет сығарыу. Бәйет әйтеү. ■ Был бәйетте яҙмаҫ инем, сыҙап булмай йөрәккә. Бәйеттән. Ул саҡта Сәхип әбей иҫән ине, бәйеттәрҙе ул сығара торғайны. С. Агиш.
2. Көнсығыш шиғриәтендә йәнәш рифмалы ике юллы шиғыр. □ Байт.
БӘЙЕТ II и. диал. ҡар. мөйәт. Ҡамыт бәйете. Бәйет үреү.
БӘЙЕТСЕ (Р: сочинитель байтов; И.: author of bheyts-, T.: beyit yazan kimse) и.
1. Бәйет сығарыусы. □ Сочинитель байтов. Бәйетсе ижады.
2. Бәйет әйтеүсе. □ Исполнитель байтов. Бәйетселәр ярышы.
БӘЙЛЕ I (Р.: связанный; И.: tied; Т.: bağlı) с.
1. Берәй нәмәгә осо төйөнләп беркетелгән. □ Связанный, завязанный, привязанный к кому-чему. Бәйле en. ■ Айыу килгәс, тәпенең эсенә инеп, һайғауға бәйле итте тартһа, ырғаҡ ысҡынып китмәле генә булды. Ж. Кейекбаев.
2. Бау осона тағылған, бауландырып тағылған. □ Привязанный к верёвке. Бәйле күнәк. Арҡан бәйле тора.
3. Таралмаҫлыҡ итеп бау менән тарттырылған, сырмалған. □ Связанный. Бәйле йөк. Бәйле китап. Бәйле кәлтә.
4. Осо йәки ауыҙы бөрөп быуылған. □ Связанный. Бәйле тоҡ. Нәмәләр бәйле ята.
5. Өҫтөнән ҡаплап уралған, бинт менән уралған. □ Завязанный. Күҙе бәйле кеше. Бәйле яра.
6. Хәрәкәтләнә алмаҫлыҡ итеп сырмалған. □ Связанный. Бәйле кеше. Бәйле ҡул. Бәйле ултырыу. ■ Карауатта бәйле ятҡан кеше Лайон бит! Н. Ғәйетбаев.
7. Китеп бармаҫлыҡ итеп бау менән нимәгәлер беркетелгән (мал-тыуар, ҡош-ҡортҡа ҡарата). □ Привязанный. Бәйле эт. ■ Менеп килгән аттарын кәртә артында бәйле ҡалдырып, ишек алдына уҙҙылар. Б. Бикбай. Алты ҡолас ала бейә тимер бағанала бәйле тора. Әкиәттән. Улар [ҡолонсаҡтар ] гел генә шулай бәйле торалармы ни, бахырҙар? 3. Биишева. Ҡарат әле тыныс ҡына бәйле тора, бөҙрә ялдары ҡырҡылған, ялбыр ҡойроғо тоҡосланған. 3. Ураҡсин. • Бәйле һарыҡ ерендә утлар. Мәҡәл.
♦ Аяҡ-ҡулы бәйле өйҙән сығыу, йөрөү иркенән мәхрүм кешегә әйтелә. □ Связан по рукам и ногам. Башы бәйле булыры шикһеҙ, томошҡа ашыуы мотлаҡ. □ Безусловная достоверность, несомненность. Бәйле ҡош һымаҡ өйҙән сығыу, йөрөү иркенән мәхрүм кешегә әйтелә. □ Как привязанный. ■ [Гөлзифа — Миләүшә хаҡында:] Бисара, һаман бәйле ҡош һымаҡ бала янында. Б. Бикбай.
БӘЙЛЕ II (Р.: относящийся; И.: connected (with); T.: bağlı) бәйл.
Берәй нәмәгә, эш-хәлгә, һөҙөмтәгә ҡатнашы, йоғонтоһо, мөнәсәбәте булған. □ Относящийся, связанный; зависимый, зависящий. ■ Гөлбаныу ға бәйле ни генә ҡыбырлатһа ла, ахыры хәйерле үтмәгәненә үҙе лә аптырай башланы инде Ихсанбай. Т. Ғарипова. [Сәғиҙә:] Оҙатырға пароходҡа төшһәм дә, ҡулыңды ҡыҫып ҡала алманым. Ул минең генә ғәйебемдән булмағандыр, йәшлек дыуамаллығына бәйле сәбәптәр арҡаһында килеп сыҡҡандыр. М. Тажи. Борон-борондан ил яҙмышына бәйле һәр оло ваҡиға халыҡ күңелендә йыр-моң булып ағылыр булған. К. Мәргән. • Ир яҙмышы илгә бәйле. Мәҡәл.
БӘЙЛЕЛЕК (бәйлелеге) (Р.: зависимость; И.: dependence; T.: bağlılık) и.
Бәйле булыу. □ Зависимость. Бәйлелектә булыу.
БӘЙЛӘМ I (Р.: вязка; И.: bundle, bunch; T.: bağlam) и.
496