Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 504 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БӘКЕР
ле, асылмалы-ябылмалы бәке инде шунда. Ф. Иҫәнғолов. Сәлим йәнә ҡыйыулана бирә, Кәрим ағайға бәкеһен курһәфпә]. И. Ғиззәтуллин.
БӘКЕР I (Р.: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Мең, бөрйән ҡәбиләләре аймағы. □ Бакир (название родового подразделения башкир племён мин, бурзян). Бәкер аймағы башҡорто.
БӘКЕР II [ғәр. (Р.: девственность; И.: virginity; T.: bekirelik) и.
Боҙолмаған ҡыҙ сифаты; ҡыҙлыҡ. □ Девственность. • Ҡыҙҙың бәкере кемгә китһә, фекере шунда булыр. Мәҡәл.
БӘКЕС I (Р: сильно загнутый; И.: crooked heavily; T.: bükük) c.
1. Осо саманан артыҡ эскә тартып һапланған (салғы йәки ураҡҡа ҡарата)’, киреһе — һоноҡ. □ Сильно загнутый (о косе, серпе). Бәкес салғы. Бәкес ураҡ.
2. Ике осо ныҡ эскә йомолған (айға ҡарата)', киреһе — яҙыҡ. □ Сильно загнутый. Бәкес ай. • Ай тыуғанда бәкес булһа, яуынға була.
БӘКЕС II и. диал. ҡар. әтмәкәй. Бәкес ашау.
БӘКЕС III (Р: толкуша деревянной ступы; И.: brake; T.: tokmak) и. диал.
Ағас киле төйгөсө. □ Толкуша деревянной ступы; льномялка, мялка. Бәкес менән тойоу.
БӘКЕСЛӘҮ (бәкеслә-) (Р: подправить лезвие косы; И.: set blade of a scythe; T.: tırpanın bıçağını düzeltmek) ҡ. диал.
Салғы йөҙөн турал ау. □ Подправить лезвие косы. Салғы бәкесләу.
БӘКТӘРГӘЙы. диал. ҡар. мүктәрге. Һаҙ бәктәргәйе.
БӘКӘЙI и. диал. ҡар. бәкәл I. ■ Ағиҙелде аша сыҡтым аҡ бәкәйле ат менән. Йырҙан.
БӘКӘЙ II и. диал. ҡар. бәрәс I. һарыҡ бәкәйе.
БӘКӘЙ III и. диал. ҡар. бәкәлсәй.
Бәкәйенән кире батты.
БӘКӘЙ IV с. диал. ҡар. бәләкәй I.
БӘКӘЙЛӘҮI (бәкәйлә-) (Р: оягниться;
И.: lamb, yean; T: kuzulamak) ҡ. диал.
Бәрәсләү. □ Оягниться. Куберәген һарыҡ ҡыш көнө бәкәйләй.
БӘКӘКЛӘҮII (бәкәклә-) (Р: сопротивляться; И.: resist; contradict; T: direnmek) ҡ. диал.
1. Сыпрандау, тыпырсыныу. □ Сопротивляться, биться ногами; перечить. Бәкәк-ләп ҡарышыу.
2. кусм. Әйбер еткерә алмай йонсоу. □ Изнуриться от бедности. Етешһеҙлектән бәкәклдп йәшәу.
БӘКӘЛ I [дөйөм төрки бакал ‘бәкәл һөйәге’] (Р: щиколотка; И.: ankle; T.: ayak bileği) и. анат.
1. Аяҡтың енсек түбәнендәге сурайып торған быуын һөйәге. □ Щиколотка, лодыжка. Бәкәл быуыны. ■ Яраһы артыҡ ҡаты тугел, пуля уң аяғының бәкәленә тейгән. Ш. Насыров.
2. Малдың аяҡ быуыны. □ Бабка (сустав ноги у животного). Нәҙек бәкәлле am. ■ Һикергәндә, уларҙың [ҡоралайҙарҙың] бәкәлдәре .. шырт-шырт итеп бара ине. М. Тажи. Низам байҙың аҡ бәкәлле өйөр айғыры киң кукрәге менән өҫтө боҙланып ҡатҡан тәрән ҡарҙы алдан төшөп яра, уның артынан тыу бейәләр, тай-тулаҡ эйәрә.
3. Ураҡсин. Ҡаһым турә менгән һор юрғаның бәкәлдәре генә аҡ ине. Халыҡ йырынан.
3. Беләк быуыны. □ Сустав руки.
4. миф. Тәндең мифлаштырылған өлөшө. □ Щиколотка, лодыжка, бабка (мифологизированная часть тела).
♦ Бәкәле шыйык эшкә булдыҡлылығы етмәгән кешегә ҡарата әйтелә; быуыны йомшаҡ. □ Недостаточно крепкий, слабоватый. <Ҡак> бәкәлгә һуғыу 1) берәй эште башҡарыу мөмкинлегенән яҙҙырыу, сараһыҙ итеү, эшкә, тормошҡа ҙур ҡамасаулыҡ килтереү. □ Подвести; поставить в трудное положение. Төҙөлөш материалдарының юҡлығы бәкәлгә һуға. М Ураҡ өҫтөндә., герман һуғышы сығып, бәкәлгә һуҡты. Ф. Иҫәнғолов. Машинаның йыш көйһөҙләнеуе бәкәленә һуға
504
ле, асылмалы-ябылмалы бәке инде шунда. Ф. Иҫәнғолов. Сәлим йәнә ҡыйыулана бирә, Кәрим ағайға бәкеһен курһәфпә]. И. Ғиззәтуллин.
БӘКЕР I (Р.: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Мең, бөрйән ҡәбиләләре аймағы. □ Бакир (название родового подразделения башкир племён мин, бурзян). Бәкер аймағы башҡорто.
БӘКЕР II [ғәр. (Р.: девственность; И.: virginity; T.: bekirelik) и.
Боҙолмаған ҡыҙ сифаты; ҡыҙлыҡ. □ Девственность. • Ҡыҙҙың бәкере кемгә китһә, фекере шунда булыр. Мәҡәл.
БӘКЕС I (Р: сильно загнутый; И.: crooked heavily; T.: bükük) c.
1. Осо саманан артыҡ эскә тартып һапланған (салғы йәки ураҡҡа ҡарата)’, киреһе — һоноҡ. □ Сильно загнутый (о косе, серпе). Бәкес салғы. Бәкес ураҡ.
2. Ике осо ныҡ эскә йомолған (айға ҡарата)', киреһе — яҙыҡ. □ Сильно загнутый. Бәкес ай. • Ай тыуғанда бәкес булһа, яуынға була.
БӘКЕС II и. диал. ҡар. әтмәкәй. Бәкес ашау.
БӘКЕС III (Р: толкуша деревянной ступы; И.: brake; T.: tokmak) и. диал.
Ағас киле төйгөсө. □ Толкуша деревянной ступы; льномялка, мялка. Бәкес менән тойоу.
БӘКЕСЛӘҮ (бәкеслә-) (Р: подправить лезвие косы; И.: set blade of a scythe; T.: tırpanın bıçağını düzeltmek) ҡ. диал.
Салғы йөҙөн турал ау. □ Подправить лезвие косы. Салғы бәкесләу.
БӘКТӘРГӘЙы. диал. ҡар. мүктәрге. Һаҙ бәктәргәйе.
БӘКӘЙI и. диал. ҡар. бәкәл I. ■ Ағиҙелде аша сыҡтым аҡ бәкәйле ат менән. Йырҙан.
БӘКӘЙ II и. диал. ҡар. бәрәс I. һарыҡ бәкәйе.
БӘКӘЙ III и. диал. ҡар. бәкәлсәй.
Бәкәйенән кире батты.
БӘКӘЙ IV с. диал. ҡар. бәләкәй I.
БӘКӘЙЛӘҮI (бәкәйлә-) (Р: оягниться;
И.: lamb, yean; T: kuzulamak) ҡ. диал.
Бәрәсләү. □ Оягниться. Куберәген һарыҡ ҡыш көнө бәкәйләй.
БӘКӘКЛӘҮII (бәкәклә-) (Р: сопротивляться; И.: resist; contradict; T: direnmek) ҡ. диал.
1. Сыпрандау, тыпырсыныу. □ Сопротивляться, биться ногами; перечить. Бәкәк-ләп ҡарышыу.
2. кусм. Әйбер еткерә алмай йонсоу. □ Изнуриться от бедности. Етешһеҙлектән бәкәклдп йәшәу.
БӘКӘЛ I [дөйөм төрки бакал ‘бәкәл һөйәге’] (Р: щиколотка; И.: ankle; T.: ayak bileği) и. анат.
1. Аяҡтың енсек түбәнендәге сурайып торған быуын һөйәге. □ Щиколотка, лодыжка. Бәкәл быуыны. ■ Яраһы артыҡ ҡаты тугел, пуля уң аяғының бәкәленә тейгән. Ш. Насыров.
2. Малдың аяҡ быуыны. □ Бабка (сустав ноги у животного). Нәҙек бәкәлле am. ■ Һикергәндә, уларҙың [ҡоралайҙарҙың] бәкәлдәре .. шырт-шырт итеп бара ине. М. Тажи. Низам байҙың аҡ бәкәлле өйөр айғыры киң кукрәге менән өҫтө боҙланып ҡатҡан тәрән ҡарҙы алдан төшөп яра, уның артынан тыу бейәләр, тай-тулаҡ эйәрә.
3. Ураҡсин. Ҡаһым турә менгән һор юрғаның бәкәлдәре генә аҡ ине. Халыҡ йырынан.
3. Беләк быуыны. □ Сустав руки.
4. миф. Тәндең мифлаштырылған өлөшө. □ Щиколотка, лодыжка, бабка (мифологизированная часть тела).
♦ Бәкәле шыйык эшкә булдыҡлылығы етмәгән кешегә ҡарата әйтелә; быуыны йомшаҡ. □ Недостаточно крепкий, слабоватый. <Ҡак> бәкәлгә һуғыу 1) берәй эште башҡарыу мөмкинлегенән яҙҙырыу, сараһыҙ итеү, эшкә, тормошҡа ҙур ҡамасаулыҡ килтереү. □ Подвести; поставить в трудное положение. Төҙөлөш материалдарының юҡлығы бәкәлгә һуға. М Ураҡ өҫтөндә., герман һуғышы сығып, бәкәлгә һуҡты. Ф. Иҫәнғолов. Машинаның йыш көйһөҙләнеуе бәкәленә һуға
504