Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 505 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БӘЛДӘҮ
егеттең. Н. Мусин; 2) өҫтөнлөк күрһәтеп, мыҫҡылға ҡалдырыу. □ Осадить, принизить; утереть нос, заткнуть за пояс. ■ Халыҡ гөж килеп ҡалды: «Һыңар ҡуллы сатан бәкәлегеҙгә һуҡты бит, егеттәр!» Ҡ. Ибәтуллин.
БӘКӘЛ II (Р.: весь; И.: ali; T.: bütün) билд. а.
Бөтә. □ Весь. Бәкәл халыҡ ошонда.
БӘКӘЛ III р. ҡар. бөтөнләй 2. Бәкәл онотҡанмын.
БӘКӘЛ БЫУЫНЫ (Р: путовый сустав; И.: sort of a joint; T.: eklem) и. анат.
Аяҡ башын тоташтырып, сурайып сығып торған һөйәк быуыны. □ Путовый сустав. Бәкәл быуыны кимәлйеү.
БӘКӘЛДӘ р. диал. ҡар. бөтөнләй 2.
БӘКӘЛСӘЙ (Р: альчик; И.: pastern mandrel; T.: bukağılık) и. анат.
1. Малдың бәкәл быуынындағы ваҡ-ваҡ тупар һөйәк; ашыҡ. □ Альчик, бабка, путовая кость (надкопытный сустав у лошади). Бәкәлсәй һөйәге. ■ Минең сәкәнем дә, сором, тубым да, ашыҡ, бәкәлсәйҙәрем дә [ҡыйыҡса мөйөшөндә ине]. С. Кулибай.
2. Шул һөйәктәр менән уйнай торған уйын исеме (арҡыры һыҙыҡҡа теҙеп ултыртылған бәкәлсәйҙәргә ситтәге бер билдәнән тороп, һуҡҡыс менән бәрәләр; йығылғанын кеше үҙенә ала; теймәй аша барып төшһә, кирегә әйләнеп, тағы бәрәләр; был юлы кемдеке яҡыныраҡ төшкән, шул башлап бәрә; һуҡҡысҡа ҡурғашлап яһаған шул уҡ бәкәлсәйҙе ҡулланғанда, йығылған бәкәлсәйҙе һуҡҡысы йөҙ түбән, йәғни «бүк», булып төшкән кеше генә ала, салҡан, йәғни «сик», булып төшһә, алмай кире ултырта). □ Бабки (название игры с использованием путовых и надкопытных костей животных). Бәкәлсәй уйнау. Бәкәлсәй һуғыу. ■ Өй артында ауыл малайҙары бәкәлсәй уйнай. А. Таһиров.
3. диал. Бармаҡ быуыны. □ Сустав пальцев. Бәкәлсәйем сыҡты, бармағым һыҙлай.
4. диал. ҡар. бәкәл I. ■ Мин бәкәлсәйемдең янып һыҙлай башлауын тойҙом. Н. Мусин.
БӘКӘЛ СӘСЕ (Р: щётка; И.: bristle; Т: tüy) и. диал.
Аттың бәкәлендәге оҙон йөн, сәсә.
□ Щётка (над копытом у лошади). Бәкәл сәсе ҡойолоу.
БӘКӘЛӘ (Р: низкорослый; И.: dumpy; T: küçük) с. диал.
Төпөш. □ Низкорослый. Бәкәлә булып ҡалыу.
БӘКӘС I с. диал. ҡар. бәләкәс I. Бәкәс малай.
БӘКӘС II (Р: альчик; И.: pastern mandrel (bone); T.: bukağılık) и. диал.
Ашыҡ. □ Альчик (у животных). Бәкәс һөйәге.
БӘҠА I [ғәр. (Р: вечность; И.: eternity; the next world; T: ebediyet) и. иҫк.
Мәңгелек, мәңгелек донъя; теге донъя.
□ Вечность; загробный мир.
БӘҠА II [ғәр. (Р: сохранность; И.: economy, parsimony; T: tutumluluk) и. иҫк.
һаҡлылыҡ. □ Сохранность. Бәҡаның файҙаһы.
БӘҠИА [ғәр. <£>] (Р: остатки; И.: remainder; T: kalıntılar) и. иҫк. кит.
Ҡалған нәмә; ҡалдыҡ. □ Остатки, остальное. ■ Ҡағыҙ-ҡара етмәҫ, яҙһам хәлегеҙҙе, тетрәтер таштан ҡаты күңелегеҙҙе, фекер итеп ҡарағыҙ бер эшегеҙҙе, бәҡиаһы тарихтарҙа яҙылыр инде. Бәйеттән.
БӘҠҠАЛ [ғәр. (Р: торговец продуктами питания; И.: foodstuffs trader; T.: bakkal) и. иҫк.
Хҙъүк һатыусы, йәшелсә һатыусы. □ Торговец продуктами питания. Бәҡҡалдан аҙыҡ-түлек һатып алыу.
БӘЛДӘ I [ғәр. ьдЬ] (Р; город; И.: town, fortress; T: belde) и. иҫк.
Ҡала. □ Город, крепость. Бәлдә Өфө.
БӘЛДӘ II [рус. блюдце} (Р: блюдце; И.: (small) saucer; T: fincan tabağı) и. диал.
Сынаяҡ аҫты. □ Блюдце. Бәлдәгә сәй ҡойоу.
БӘЛДӘҮ (бәлдә-) (Р: пустить с силой; И.: shoot an arrow (forcibly); T: kuvvetle atmak) ҡ. иҫк.
Көс менән бәреү; елгәреү. □ Пустить с силой (стрелу). Уҡ бәлдәү. ■ Ҡуҙы яурын
17- 1.0158.11
505
егеттең. Н. Мусин; 2) өҫтөнлөк күрһәтеп, мыҫҡылға ҡалдырыу. □ Осадить, принизить; утереть нос, заткнуть за пояс. ■ Халыҡ гөж килеп ҡалды: «Һыңар ҡуллы сатан бәкәлегеҙгә һуҡты бит, егеттәр!» Ҡ. Ибәтуллин.
БӘКӘЛ II (Р.: весь; И.: ali; T.: bütün) билд. а.
Бөтә. □ Весь. Бәкәл халыҡ ошонда.
БӘКӘЛ III р. ҡар. бөтөнләй 2. Бәкәл онотҡанмын.
БӘКӘЛ БЫУЫНЫ (Р: путовый сустав; И.: sort of a joint; T.: eklem) и. анат.
Аяҡ башын тоташтырып, сурайып сығып торған һөйәк быуыны. □ Путовый сустав. Бәкәл быуыны кимәлйеү.
БӘКӘЛДӘ р. диал. ҡар. бөтөнләй 2.
БӘКӘЛСӘЙ (Р: альчик; И.: pastern mandrel; T.: bukağılık) и. анат.
1. Малдың бәкәл быуынындағы ваҡ-ваҡ тупар һөйәк; ашыҡ. □ Альчик, бабка, путовая кость (надкопытный сустав у лошади). Бәкәлсәй һөйәге. ■ Минең сәкәнем дә, сором, тубым да, ашыҡ, бәкәлсәйҙәрем дә [ҡыйыҡса мөйөшөндә ине]. С. Кулибай.
2. Шул һөйәктәр менән уйнай торған уйын исеме (арҡыры һыҙыҡҡа теҙеп ултыртылған бәкәлсәйҙәргә ситтәге бер билдәнән тороп, һуҡҡыс менән бәрәләр; йығылғанын кеше үҙенә ала; теймәй аша барып төшһә, кирегә әйләнеп, тағы бәрәләр; был юлы кемдеке яҡыныраҡ төшкән, шул башлап бәрә; һуҡҡысҡа ҡурғашлап яһаған шул уҡ бәкәлсәйҙе ҡулланғанда, йығылған бәкәлсәйҙе һуҡҡысы йөҙ түбән, йәғни «бүк», булып төшкән кеше генә ала, салҡан, йәғни «сик», булып төшһә, алмай кире ултырта). □ Бабки (название игры с использованием путовых и надкопытных костей животных). Бәкәлсәй уйнау. Бәкәлсәй һуғыу. ■ Өй артында ауыл малайҙары бәкәлсәй уйнай. А. Таһиров.
3. диал. Бармаҡ быуыны. □ Сустав пальцев. Бәкәлсәйем сыҡты, бармағым һыҙлай.
4. диал. ҡар. бәкәл I. ■ Мин бәкәлсәйемдең янып һыҙлай башлауын тойҙом. Н. Мусин.
БӘКӘЛ СӘСЕ (Р: щётка; И.: bristle; Т: tüy) и. диал.
Аттың бәкәлендәге оҙон йөн, сәсә.
□ Щётка (над копытом у лошади). Бәкәл сәсе ҡойолоу.
БӘКӘЛӘ (Р: низкорослый; И.: dumpy; T: küçük) с. диал.
Төпөш. □ Низкорослый. Бәкәлә булып ҡалыу.
БӘКӘС I с. диал. ҡар. бәләкәс I. Бәкәс малай.
БӘКӘС II (Р: альчик; И.: pastern mandrel (bone); T.: bukağılık) и. диал.
Ашыҡ. □ Альчик (у животных). Бәкәс һөйәге.
БӘҠА I [ғәр. (Р: вечность; И.: eternity; the next world; T: ebediyet) и. иҫк.
Мәңгелек, мәңгелек донъя; теге донъя.
□ Вечность; загробный мир.
БӘҠА II [ғәр. (Р: сохранность; И.: economy, parsimony; T: tutumluluk) и. иҫк.
һаҡлылыҡ. □ Сохранность. Бәҡаның файҙаһы.
БӘҠИА [ғәр. <£>] (Р: остатки; И.: remainder; T: kalıntılar) и. иҫк. кит.
Ҡалған нәмә; ҡалдыҡ. □ Остатки, остальное. ■ Ҡағыҙ-ҡара етмәҫ, яҙһам хәлегеҙҙе, тетрәтер таштан ҡаты күңелегеҙҙе, фекер итеп ҡарағыҙ бер эшегеҙҙе, бәҡиаһы тарихтарҙа яҙылыр инде. Бәйеттән.
БӘҠҠАЛ [ғәр. (Р: торговец продуктами питания; И.: foodstuffs trader; T.: bakkal) и. иҫк.
Хҙъүк һатыусы, йәшелсә һатыусы. □ Торговец продуктами питания. Бәҡҡалдан аҙыҡ-түлек һатып алыу.
БӘЛДӘ I [ғәр. ьдЬ] (Р; город; И.: town, fortress; T: belde) и. иҫк.
Ҡала. □ Город, крепость. Бәлдә Өфө.
БӘЛДӘ II [рус. блюдце} (Р: блюдце; И.: (small) saucer; T: fincan tabağı) и. диал.
Сынаяҡ аҫты. □ Блюдце. Бәлдәгә сәй ҡойоу.
БӘЛДӘҮ (бәлдә-) (Р: пустить с силой; И.: shoot an arrow (forcibly); T: kuvvetle atmak) ҡ. иҫк.
Көс менән бәреү; елгәреү. □ Пустить с силой (стрелу). Уҡ бәлдәү. ■ Ҡуҙы яурын
17- 1.0158.11
505