Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 513 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БӘЛӘХӘТЛӘҮ
ҙалыр сырылдап алған ҡоштар ғына шул тыныслыҡты бәләкәс кенә итеп семетеп алалар. С. Агиш.
БӘЛӘКӘСЛӘНЕҮ (бәләкәслән-) ҡ. ҡар. бәләкәсәйеү. Әбей олоғайып бәләкәсләнеп ҡалған.
БӘЛӘКӘСӘЙЕҮ (бәләкәсәй-) (Р.: уменьшаться; И.: shrink; T.: küçülmek) ҡ.
Бәләкәскә әйләнеү. □ Уменьшаться, садиться. Быйма аяҡҡа һыймай, бәләкәсәйгән. ■ Хатта тау итәгендәге эре-эре һарыҡташтар, ел-ямғырҙа, ҡояшта онталып, бәләкәсәйеп ҡалғандай. Ә. Хәкимов.
БӘЛӘКӘСӘЙТЕҮ (бәләкәсәйт-) (Р.: уменьшать; И.: reduce; T.: küçültmek) ҡ.
Бәләкәскә әйләндереү; бәләкәс итеү. □ Уменьшать (в объёме, размере). Бүлмәне бәләкәсәйтеү. Күлдәкте бәләкәсәйтеү.
БӘЛӘ-ҠАЗА (Р.: бедствие; И.: calamity, misfortune; T.: felaket) и. йыйн.
Тормош именлеген боҙған, мал-мөлкәткә, һаулыҡ-сәләмәтлеккә зыян килтергән ауыр хәл-ваҡиға. □ Бедствие, несчастье, беда. Бәлә-ҡазаға тарыу. Бәлә-ҡазаны еңеп сығыу. ■ [Буранша:] Аһ, ниңә кешегә шундай бәлә-ҡаза, ҡайғы-хәсрәт килерен алдан тойоу һәләте бирелмәгән?!. Ә. Хәкимов.
БӘЛӘ-ҠАЗАҺЫҘ (Р.: благополучно; И.: nicely; happily; T: başarılı)/?.
Имен-аман. □ Благополучно, без приключений. Ҡышты бәлә-ҡазаһыҙ үткәрҙек.
БӘЛӘ ҠАМЫТЫ (Р: обуза; И.: burden; T.: ağırlık; sorumluluk) и.
1. Мәшәҡәт, ҡыйынлыҡ килтергән эш йәки берәй кеше. □ Обуза. Был бәлә ҡамытының мәшәҡәте менән йәй ҙә үтеп бара.
2. миф. Ышаныуҙар буйынса, кешенең муйынына бәлә эйәһе кейҙергән ҡамыт. □ доел. Хомут беды, которую, по представлениям башкир, дух беды надевает человеку на шею. ■ Бәлә ҡамыты кеше муйынына тағылһа, кеше бәләгә тарый. Башҡорт мифологияһынан.
БӘЛӘЛЕ (Р: бедственный; И.: calamitous; ill-starred; T: feci) с.
1. Аҙап, мәшәҡәт килтерә торған. □ Бедственный, злополучный. Бәләле көн. ■ Биш
балаға торорлоҡ, бәләле ҡыҙ Әнисә. К. Кинйәбулатова.
2. Ғауғасыл. □ Скандальный. Бәләле кеше. Бәләле булыу.
БӘЛӘЛӘНЕҮ (бәләлән-) (Р.: скандалить; И.: brawl, make a row; T.: kavga etmek) ҡ.
Юҡ-барҙы бәлә итеп, ғауғалау; бәлә һалыу. □ Скандалить. Бушҡа бәләләнеп йөрөү.
БӘЛӘН киҫ. һөйл. ҡар. фәлән. Бәлән кеше шунда тип йүгерҙеләр.
БӘЛӘНД [фарс. jib] (Р: высокий; И.: high; T: yüksek) с. иҫк. кит.
1. Бейек, юғары. □ Высокий. Бәләнд бина.
■ Күп ине мосолманға назарығыҙ, көн һайын бәләнд майҙан баҙарығыҙ. М. Аҡмулла.
2. Бөйөк, оло. □ Великий. Бәләнд кеше.
■ Вә ләкин күңелдәре бәләнд ирҙәр һәр кемде хурлауға бар, маҡтауға юҡ. М. Аҡмулла.
БӘЛӘСЕЛ (Р: скандальный; И.: scandalous; T: kavgacı) с.
Юҡ-барҙы бәлә итеп, оло тауыш ҡуп-тарыусан. □ Скандальный. Бәләсел кеше.
■ [Гөлшат — бәрәскә:] Әй, һин бәләсел! Ниңә баҡыраһың? Һине юрый йәшерергә тырышам, ә һин тауыш бирәһең. С. Мифтахов.
БӘЛӘСНИК с. диал. ҡар. бәләсел. Һин бигерәк бәләсник кеше икән.
БӘЛӘҮ (бәлә-) (Р: приравнивать; И.: equate (with); T.: eşitlemek) ҡ. иҫк.
1. Хаҡы, ҡиммәте яғынан сағыштырып тиңләү, тиң ҡуйыу. □ Приравнивать что к чему (по стоимости), оценивать на равных. Бер йомғаҡ майға бәләп, бер күнәк картуф бирҙем.
2. Биләп ҡуйғанды күрһәтеп, билдә һалыу. □ Отмечать, помечать знаком, поставить колышек. Сабынлыҡты бәләп ҡуйыу.
БӘЛӘҮЛЕ (Р: отмеченный; И.: marked (with); T.: işaretli) с. иҫк.
Билдә ҡуйып, бәләп, алдан биләп ҡуйылған. □ Отмеченный, помеченный знаком. Бәләүле ер.
БӘЛӘХӘТЛӘҮ (бәләхәтлә-) ҡ. диал. ҡар. яфалау. Кейәү һәйбәт, яман һүҙе юҡ, бәләхәтләмәй.
513
ҙалыр сырылдап алған ҡоштар ғына шул тыныслыҡты бәләкәс кенә итеп семетеп алалар. С. Агиш.
БӘЛӘКӘСЛӘНЕҮ (бәләкәслән-) ҡ. ҡар. бәләкәсәйеү. Әбей олоғайып бәләкәсләнеп ҡалған.
БӘЛӘКӘСӘЙЕҮ (бәләкәсәй-) (Р.: уменьшаться; И.: shrink; T.: küçülmek) ҡ.
Бәләкәскә әйләнеү. □ Уменьшаться, садиться. Быйма аяҡҡа һыймай, бәләкәсәйгән. ■ Хатта тау итәгендәге эре-эре һарыҡташтар, ел-ямғырҙа, ҡояшта онталып, бәләкәсәйеп ҡалғандай. Ә. Хәкимов.
БӘЛӘКӘСӘЙТЕҮ (бәләкәсәйт-) (Р.: уменьшать; И.: reduce; T.: küçültmek) ҡ.
Бәләкәскә әйләндереү; бәләкәс итеү. □ Уменьшать (в объёме, размере). Бүлмәне бәләкәсәйтеү. Күлдәкте бәләкәсәйтеү.
БӘЛӘ-ҠАЗА (Р.: бедствие; И.: calamity, misfortune; T.: felaket) и. йыйн.
Тормош именлеген боҙған, мал-мөлкәткә, һаулыҡ-сәләмәтлеккә зыян килтергән ауыр хәл-ваҡиға. □ Бедствие, несчастье, беда. Бәлә-ҡазаға тарыу. Бәлә-ҡазаны еңеп сығыу. ■ [Буранша:] Аһ, ниңә кешегә шундай бәлә-ҡаза, ҡайғы-хәсрәт килерен алдан тойоу һәләте бирелмәгән?!. Ә. Хәкимов.
БӘЛӘ-ҠАЗАҺЫҘ (Р.: благополучно; И.: nicely; happily; T: başarılı)/?.
Имен-аман. □ Благополучно, без приключений. Ҡышты бәлә-ҡазаһыҙ үткәрҙек.
БӘЛӘ ҠАМЫТЫ (Р: обуза; И.: burden; T.: ağırlık; sorumluluk) и.
1. Мәшәҡәт, ҡыйынлыҡ килтергән эш йәки берәй кеше. □ Обуза. Был бәлә ҡамытының мәшәҡәте менән йәй ҙә үтеп бара.
2. миф. Ышаныуҙар буйынса, кешенең муйынына бәлә эйәһе кейҙергән ҡамыт. □ доел. Хомут беды, которую, по представлениям башкир, дух беды надевает человеку на шею. ■ Бәлә ҡамыты кеше муйынына тағылһа, кеше бәләгә тарый. Башҡорт мифологияһынан.
БӘЛӘЛЕ (Р: бедственный; И.: calamitous; ill-starred; T: feci) с.
1. Аҙап, мәшәҡәт килтерә торған. □ Бедственный, злополучный. Бәләле көн. ■ Биш
балаға торорлоҡ, бәләле ҡыҙ Әнисә. К. Кинйәбулатова.
2. Ғауғасыл. □ Скандальный. Бәләле кеше. Бәләле булыу.
БӘЛӘЛӘНЕҮ (бәләлән-) (Р.: скандалить; И.: brawl, make a row; T.: kavga etmek) ҡ.
Юҡ-барҙы бәлә итеп, ғауғалау; бәлә һалыу. □ Скандалить. Бушҡа бәләләнеп йөрөү.
БӘЛӘН киҫ. һөйл. ҡар. фәлән. Бәлән кеше шунда тип йүгерҙеләр.
БӘЛӘНД [фарс. jib] (Р: высокий; И.: high; T: yüksek) с. иҫк. кит.
1. Бейек, юғары. □ Высокий. Бәләнд бина.
■ Күп ине мосолманға назарығыҙ, көн һайын бәләнд майҙан баҙарығыҙ. М. Аҡмулла.
2. Бөйөк, оло. □ Великий. Бәләнд кеше.
■ Вә ләкин күңелдәре бәләнд ирҙәр һәр кемде хурлауға бар, маҡтауға юҡ. М. Аҡмулла.
БӘЛӘСЕЛ (Р: скандальный; И.: scandalous; T: kavgacı) с.
Юҡ-барҙы бәлә итеп, оло тауыш ҡуп-тарыусан. □ Скандальный. Бәләсел кеше.
■ [Гөлшат — бәрәскә:] Әй, һин бәләсел! Ниңә баҡыраһың? Һине юрый йәшерергә тырышам, ә һин тауыш бирәһең. С. Мифтахов.
БӘЛӘСНИК с. диал. ҡар. бәләсел. Һин бигерәк бәләсник кеше икән.
БӘЛӘҮ (бәлә-) (Р: приравнивать; И.: equate (with); T.: eşitlemek) ҡ. иҫк.
1. Хаҡы, ҡиммәте яғынан сағыштырып тиңләү, тиң ҡуйыу. □ Приравнивать что к чему (по стоимости), оценивать на равных. Бер йомғаҡ майға бәләп, бер күнәк картуф бирҙем.
2. Биләп ҡуйғанды күрһәтеп, билдә һалыу. □ Отмечать, помечать знаком, поставить колышек. Сабынлыҡты бәләп ҡуйыу.
БӘЛӘҮЛЕ (Р: отмеченный; И.: marked (with); T.: işaretli) с. иҫк.
Билдә ҡуйып, бәләп, алдан биләп ҡуйылған. □ Отмеченный, помеченный знаком. Бәләүле ер.
БӘЛӘХӘТЛӘҮ (бәләхәтлә-) ҡ. диал. ҡар. яфалау. Кейәү һәйбәт, яман һүҙе юҡ, бәләхәтләмәй.
513