Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 515 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БӘПЕС ТУЙЫ
дәтте бәпесте, кем уйнатты көн буйы? С. Ҡудаш.
2. иҫк. Ҡурҡҡан баланың йөрәген ултыртыу өсөн арҡаһын, күкрәген ҡул менән ҡаҡҡылап имләү. □ Успокаивать, легонько похлопывая по спине и груди (испугавшегося ребёнка). Бәпелдәтеп имләу.
БӘПЕЛДӘҮ (бәпелдә-) (Р.: кричать (о зайце)', И.: cry (hare); T.: homurdanmak) ҡ. диал.
Ҡысҡырыу (ҡуянға ҡарата). □ Кричать (о зайце). Ҡуян бәпелдәй башланы, яҙ оҙаҡламаҫ, ахыры.
БӘПЕМ и. диал. ҡар. бәпембә 1. Бәпем сәскәһе.
БӘПЕМБӘ (Р.: одуванчик; И.: dandelion; T.: karahindiba) и. бот.
1. Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған ҡыуыш һабаҡлы, һары суҡ сәскәле, туҙғаҡ орлоҡло ваҡ үлән үҫемлек. □ Одуванчик (лат. Taraxacum). Сайҡалыша юл ситендә туҙғаҡ башлы бәпембәләр. Р. Бикбаев.
2. диал. ҡар. абаға. Бәпембә япрағы.
БӘПЕМБӘП (бәпембәбе) и. диал. ҡар. бәпембә 1. Бәпембәп мамығы оса.
БӘПЕС (Р: малыш; И.: baby, infant; T: bebek) и.
1. Сабый бала; бәпәй. □ Малыш, дитя, ребёнок. Бәпес бәуетеу. ■ һәтес-һәтес-һәтес тә, бигерәк матур бәпес тә! Кем ҡарамаҫ, кем һоҡланмаҫ бындай матур бәпескә! Ғ. Амантай. Ҡәйнәһенең йөҙө яҡтырып, бәпес һөйөргә керешкәс, Бибешкә лә рәхәт булып, ҡулдары ецеләйеп, етеҙләнеп киткәндәй булды. 3. Биишева. Әгәр ҙә януар әҙәм телен белһә, сәсе-башы туҙған бер ҡатындың, ике-өс йәшлек кенә бәпесен ҡосаҡлап, илай-илай һөйләгән һуҙҙәрен аңлар ине. Ә. Хәкимов.
2. миф. Теге донъя менән был донъя араһында торған зат, бала. □ Ребёнок, дитя, малый; мифологизированное лицо, находящееся между тем и этим миром.
БӘПЕС БАРМАҠ (бармағы) и. диал. ҡар. сыңғарсай.
БӘПЕС БУТҠАҺЫ (Р: каша новорождённого; И.: ritual gruel; T: yenidoğan püresi) и. этн.
Яңы тыуған бала хөрмәтенә әҙерләнгән бутҡа. □ Каша новорождённого (ритуальная каша в честь новорождённого).
БӘПЕС БӘЛЕШЕ (Р: пирог новорождённого; И.: ritual dish; T.: yenidoğan turtu) и. этн.
Бала тыуғас, әсәгә туғандары алып килгән ашамлыҡ. □ Пирог новорождённого (ритуальное блюдо, приносимое родственниками роженице). Бәпес бәлеше бешереу.
БӘПЕС ЙЫУАСАҺЫ (Р.: гостинцы к чаепитию по случаю рождения ребёнка; И.: presents for a ritual tea party; T.: çocuğun hediyeleri) и. этн.
Бала тыуыу уңайы менән үткәрелгән сәй һыйына бешерелгән йыуаса. □ Гостинцы к чаепитию по случаю рождения ребёнка.
БӘПЕС ҠОЙМАҒЫ (Р.: блины новорождённого; И.: pancakes baked for ritual tea drinking; T.: yenidoğan krepi) и. этн.
Бәпес тыуыу уңайы менән үткәрелгән сәй һыйына ҡойолған ҡоймаҡ. □ Блины новорождённого (блины, приготовленные к чаепитию по случаю рождения ребёнка).
БӘПЕСЛӘҮ (бәпеслә-) (Р: рожать; И.: give birth (to), bear; T.: doğurmak) ҡ.
Бала табыу. □ Рожать (о роженице). В Ҡал, Тариф, әсәң бәпесләргә йөрөй, йомоштарына барғыларһың, — тине Камил. Р. Ниғмәти.
БӘПЕС МУНСАҺЫ (Р: баня для новорождённого; И.: bath for babies; T.: yenidoğan için banyo) и. этн.
Яңы тыуған балаға яғылған мунса. □ Баня для новорождённого. ■ Бәпес мунсаһында һамаҡлап баланы сабалар, эләукәгә һалмай ғына йыуалар. Башҡорт мифологияһынан.
БӘПЕС СӘЙЕ (Р: чаепитие по случаю рождения ребёнка; И.: tea drinking in infants’ honour; T.: çocuk çayı) и. этн.
Бала тыуыу уңайы менән үткәрелгән сәй һыйы. □ Чаепитие по случаю рождения ребёнка. Бәпес сәйенә саҡырыу.
БӘПЕС ТУЙЫ (Р: праздник в честь рождения ребёнка; И.: festivity in honour of a newborn bany; T.: çocuğun doğumu şerefine kutlama) и. этн.
515
дәтте бәпесте, кем уйнатты көн буйы? С. Ҡудаш.
2. иҫк. Ҡурҡҡан баланың йөрәген ултыртыу өсөн арҡаһын, күкрәген ҡул менән ҡаҡҡылап имләү. □ Успокаивать, легонько похлопывая по спине и груди (испугавшегося ребёнка). Бәпелдәтеп имләу.
БӘПЕЛДӘҮ (бәпелдә-) (Р.: кричать (о зайце)', И.: cry (hare); T.: homurdanmak) ҡ. диал.
Ҡысҡырыу (ҡуянға ҡарата). □ Кричать (о зайце). Ҡуян бәпелдәй башланы, яҙ оҙаҡламаҫ, ахыры.
БӘПЕМ и. диал. ҡар. бәпембә 1. Бәпем сәскәһе.
БӘПЕМБӘ (Р.: одуванчик; И.: dandelion; T.: karahindiba) и. бот.
1. Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған ҡыуыш һабаҡлы, һары суҡ сәскәле, туҙғаҡ орлоҡло ваҡ үлән үҫемлек. □ Одуванчик (лат. Taraxacum). Сайҡалыша юл ситендә туҙғаҡ башлы бәпембәләр. Р. Бикбаев.
2. диал. ҡар. абаға. Бәпембә япрағы.
БӘПЕМБӘП (бәпембәбе) и. диал. ҡар. бәпембә 1. Бәпембәп мамығы оса.
БӘПЕС (Р: малыш; И.: baby, infant; T: bebek) и.
1. Сабый бала; бәпәй. □ Малыш, дитя, ребёнок. Бәпес бәуетеу. ■ һәтес-һәтес-һәтес тә, бигерәк матур бәпес тә! Кем ҡарамаҫ, кем һоҡланмаҫ бындай матур бәпескә! Ғ. Амантай. Ҡәйнәһенең йөҙө яҡтырып, бәпес һөйөргә керешкәс, Бибешкә лә рәхәт булып, ҡулдары ецеләйеп, етеҙләнеп киткәндәй булды. 3. Биишева. Әгәр ҙә януар әҙәм телен белһә, сәсе-башы туҙған бер ҡатындың, ике-өс йәшлек кенә бәпесен ҡосаҡлап, илай-илай һөйләгән һуҙҙәрен аңлар ине. Ә. Хәкимов.
2. миф. Теге донъя менән был донъя араһында торған зат, бала. □ Ребёнок, дитя, малый; мифологизированное лицо, находящееся между тем и этим миром.
БӘПЕС БАРМАҠ (бармағы) и. диал. ҡар. сыңғарсай.
БӘПЕС БУТҠАҺЫ (Р: каша новорождённого; И.: ritual gruel; T: yenidoğan püresi) и. этн.
Яңы тыуған бала хөрмәтенә әҙерләнгән бутҡа. □ Каша новорождённого (ритуальная каша в честь новорождённого).
БӘПЕС БӘЛЕШЕ (Р: пирог новорождённого; И.: ritual dish; T.: yenidoğan turtu) и. этн.
Бала тыуғас, әсәгә туғандары алып килгән ашамлыҡ. □ Пирог новорождённого (ритуальное блюдо, приносимое родственниками роженице). Бәпес бәлеше бешереу.
БӘПЕС ЙЫУАСАҺЫ (Р.: гостинцы к чаепитию по случаю рождения ребёнка; И.: presents for a ritual tea party; T.: çocuğun hediyeleri) и. этн.
Бала тыуыу уңайы менән үткәрелгән сәй һыйына бешерелгән йыуаса. □ Гостинцы к чаепитию по случаю рождения ребёнка.
БӘПЕС ҠОЙМАҒЫ (Р.: блины новорождённого; И.: pancakes baked for ritual tea drinking; T.: yenidoğan krepi) и. этн.
Бәпес тыуыу уңайы менән үткәрелгән сәй һыйына ҡойолған ҡоймаҡ. □ Блины новорождённого (блины, приготовленные к чаепитию по случаю рождения ребёнка).
БӘПЕСЛӘҮ (бәпеслә-) (Р: рожать; И.: give birth (to), bear; T.: doğurmak) ҡ.
Бала табыу. □ Рожать (о роженице). В Ҡал, Тариф, әсәң бәпесләргә йөрөй, йомоштарына барғыларһың, — тине Камил. Р. Ниғмәти.
БӘПЕС МУНСАҺЫ (Р: баня для новорождённого; И.: bath for babies; T.: yenidoğan için banyo) и. этн.
Яңы тыуған балаға яғылған мунса. □ Баня для новорождённого. ■ Бәпес мунсаһында һамаҡлап баланы сабалар, эләукәгә һалмай ғына йыуалар. Башҡорт мифологияһынан.
БӘПЕС СӘЙЕ (Р: чаепитие по случаю рождения ребёнка; И.: tea drinking in infants’ honour; T.: çocuk çayı) и. этн.
Бала тыуыу уңайы менән үткәрелгән сәй һыйы. □ Чаепитие по случаю рождения ребёнка. Бәпес сәйенә саҡырыу.
БӘПЕС ТУЙЫ (Р: праздник в честь рождения ребёнка; И.: festivity in honour of a newborn bany; T.: çocuğun doğumu şerefine kutlama) и. этн.
515