Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 516 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БӘПКӘ
Бала тыуыу уңайы менән үткәрелгән мәжлес. □ Праздник в честь рождения ребёнка. Бәпес туйы үткәреү.
БӘПКӘ I (Р.: птенец гуся, утки; И.: gosling, duckling; T.: badi) и.
1. Ҡаҙ, өйрәк себеше. □ Птенец гуся, утки. Ҡаҙ бәпкәһе. Өйрәк бәпкәһе. ■ Сәр-биямалдың өйрәге бер оя бәпкә сығарҙы.
3. Биишева. Ата ҡаҙ, муйынын һуҙып, күкте күҙәтә, бәпкәләр сүгәләй-сүгәләй үлән өҙә. Т. Ғарипова. Артыҡ шаһит булмаһын тип, Вәзир Насипты күл буйына бәпкә һаҡларға ҡыуып ебәрҙе лә, аулаҡ ҡалған өйҙөң аҫтын-өҫкә килтереп, аҡтарынырға кереште. М. Кәрим.
2. эйл. ф. бәпкәм. Балаға иркәләп, яратып әйтелә. □ Птенчик мой, дитятко моё, родненький мой. ■ Йәтим үҫтем, бәпкәм тиеп, иркәләүсем минең булманы. Ғ. Хәйри.
БӘПКӘ II (Р.: бутон борщевника; И.: hogweed bud; T.: tavşan otu tomurcuğu) u.
Балтырғандың яңы шытып сыҡҡан йәш япрағы (аш итеп бешерәләр). □ Бутон борщевника. Бәпкә ашы.
БӘПКӘ III [рус. бабка\ и. диал. ҡар. асамай I. ■ Ғәлимйән һикереп төштө, риҙыуандың бәпкәһенән тотоп, йөктө яурыны менән еңел генә күтәрҙе лә тәгәрмәсте кейҙереп ҡуйҙы. Д. Бүләков.
БӘПКӘ IV и. диал. ҡар. йәлдәү. Мурҙа бәпкәһе.
БӘПКӘ V (Р: суслон из пяти снопов; И.: several sheaves put up for drying; T.: beş demet) и. диал.
1. Биш көлтәнән торған һоҫлан. □ Суслон из пяти снопов. Бәпкә бәйләү.
2. Көлтәләрҙе киптерергә һалыу ысулы. □ Способ укладки снопов для сушки. Көлтәләрҙе бәпкәгә һалыу.
БӘПКӘ VI и. диал. ҡар. бәпембә 1. Бәпкә йөндәре оса.
БӘПКӘ VII (Р: молодой отросток; И.: young sprout; T.: yeni filiz) и. диал.
Йәш үҫенте, шытым. □ Молодой отросток. Үҫемлек бәпкәһе.
БӘПКӘ VIII (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir
clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Юрматы ҡәбиләһе аймағы. □ Бәпкә (название родового подразделения башкир племени юрматы). Бәпкә аймағы башҡорто.
БӘПКӘ ЙӨНӨ (Р: пушок на теле; И.: fluff, down; T.: tüy) и.
Кешенең тәнендәге ваҡ ҡына йомшаҡ йөн. □ Пушок на теле (у человека). ■ Йәнтимерҙең өҫкө иренендәге бәпкә йөндәре хәҙер мыйыҡ кеүек булып күренә. С. Агиш.
БӘПКӘ СЫҒАРЫУСЫ ҠОШТАР (Р: птицы выводковые; И.: precocial birds; T.: precocial kuşlar) и. зоол.
Йомортҡа баҫып себеш сығарыусы ҡоштар төркөмө. □ Птицы выводковые (лат. Nidifugae). Бәпкә сығарыусы ҡоштар — ҡаҙ, өйрәк, күркә һ. б.
БӘПКӘ ҮЛӘНЕ (Р: горец птичий; И.: common knotgrass; T.: düğüm-çimen) и. бот.
Талғын ерҙә үҫә торған ваҡ ҡына япраҡлы ҡыҫҡа үлән; ҡаҙ үләне. □ Горец птичий, спорыш, птичья гречиха (лат. Polygonum aviculare). Ишек алдын бәпкә үләне баҫҡан.
БӘПКӘ ЯТЫШ (Р: подстропильник; И.: eave; T.: saçak) и. диал.
Атлама ятҡан бүрәнә. □ Подстропильник. Бәпкә ятыштар әҙерләү.
БӘПЛӘҮ (бәплә-) ҡ. диал. ҡар. баплау.
Бала бәпләү.
БӘПӘЙ I и. ҡар. бәпес. Илаҡ бәпәй. Бәпәйҙе бәүетеү.
БӘПӘЙ II (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ҡәбиләһе аймағы. □ Бепей (название родового подразделения башкир племени бурзян). Бәпәй аймағы.
БӘПӘЙ АШЫ и. диал. ҡар. бишек туйы.
Бәпәй ашына саҡырыу.
БӘПӘЙ БУТҠАҺЫ и. ҡар. бәпес бутҡаһы. Бәпәй бутҡаһы бешереү.
БӘПӘЙ БӘЛЕШЕ и. ҡар. бәпес бәлеше.
Бәпәй бәлеше бешереү.
БӘПӘЙ ЙЫУАСАҺЫ и. ҡар. бәпес йыуасаһы. Бәпәй йыуасаһы ашау.
516
Бала тыуыу уңайы менән үткәрелгән мәжлес. □ Праздник в честь рождения ребёнка. Бәпес туйы үткәреү.
БӘПКӘ I (Р.: птенец гуся, утки; И.: gosling, duckling; T.: badi) и.
1. Ҡаҙ, өйрәк себеше. □ Птенец гуся, утки. Ҡаҙ бәпкәһе. Өйрәк бәпкәһе. ■ Сәр-биямалдың өйрәге бер оя бәпкә сығарҙы.
3. Биишева. Ата ҡаҙ, муйынын һуҙып, күкте күҙәтә, бәпкәләр сүгәләй-сүгәләй үлән өҙә. Т. Ғарипова. Артыҡ шаһит булмаһын тип, Вәзир Насипты күл буйына бәпкә һаҡларға ҡыуып ебәрҙе лә, аулаҡ ҡалған өйҙөң аҫтын-өҫкә килтереп, аҡтарынырға кереште. М. Кәрим.
2. эйл. ф. бәпкәм. Балаға иркәләп, яратып әйтелә. □ Птенчик мой, дитятко моё, родненький мой. ■ Йәтим үҫтем, бәпкәм тиеп, иркәләүсем минең булманы. Ғ. Хәйри.
БӘПКӘ II (Р.: бутон борщевника; И.: hogweed bud; T.: tavşan otu tomurcuğu) u.
Балтырғандың яңы шытып сыҡҡан йәш япрағы (аш итеп бешерәләр). □ Бутон борщевника. Бәпкә ашы.
БӘПКӘ III [рус. бабка\ и. диал. ҡар. асамай I. ■ Ғәлимйән һикереп төштө, риҙыуандың бәпкәһенән тотоп, йөктө яурыны менән еңел генә күтәрҙе лә тәгәрмәсте кейҙереп ҡуйҙы. Д. Бүләков.
БӘПКӘ IV и. диал. ҡар. йәлдәү. Мурҙа бәпкәһе.
БӘПКӘ V (Р: суслон из пяти снопов; И.: several sheaves put up for drying; T.: beş demet) и. диал.
1. Биш көлтәнән торған һоҫлан. □ Суслон из пяти снопов. Бәпкә бәйләү.
2. Көлтәләрҙе киптерергә һалыу ысулы. □ Способ укладки снопов для сушки. Көлтәләрҙе бәпкәгә һалыу.
БӘПКӘ VI и. диал. ҡар. бәпембә 1. Бәпкә йөндәре оса.
БӘПКӘ VII (Р: молодой отросток; И.: young sprout; T.: yeni filiz) и. диал.
Йәш үҫенте, шытым. □ Молодой отросток. Үҫемлек бәпкәһе.
БӘПКӘ VIII (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir
clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Юрматы ҡәбиләһе аймағы. □ Бәпкә (название родового подразделения башкир племени юрматы). Бәпкә аймағы башҡорто.
БӘПКӘ ЙӨНӨ (Р: пушок на теле; И.: fluff, down; T.: tüy) и.
Кешенең тәнендәге ваҡ ҡына йомшаҡ йөн. □ Пушок на теле (у человека). ■ Йәнтимерҙең өҫкө иренендәге бәпкә йөндәре хәҙер мыйыҡ кеүек булып күренә. С. Агиш.
БӘПКӘ СЫҒАРЫУСЫ ҠОШТАР (Р: птицы выводковые; И.: precocial birds; T.: precocial kuşlar) и. зоол.
Йомортҡа баҫып себеш сығарыусы ҡоштар төркөмө. □ Птицы выводковые (лат. Nidifugae). Бәпкә сығарыусы ҡоштар — ҡаҙ, өйрәк, күркә һ. б.
БӘПКӘ ҮЛӘНЕ (Р: горец птичий; И.: common knotgrass; T.: düğüm-çimen) и. бот.
Талғын ерҙә үҫә торған ваҡ ҡына япраҡлы ҡыҫҡа үлән; ҡаҙ үләне. □ Горец птичий, спорыш, птичья гречиха (лат. Polygonum aviculare). Ишек алдын бәпкә үләне баҫҡан.
БӘПКӘ ЯТЫШ (Р: подстропильник; И.: eave; T.: saçak) и. диал.
Атлама ятҡан бүрәнә. □ Подстропильник. Бәпкә ятыштар әҙерләү.
БӘПЛӘҮ (бәплә-) ҡ. диал. ҡар. баплау.
Бала бәпләү.
БӘПӘЙ I и. ҡар. бәпес. Илаҡ бәпәй. Бәпәйҙе бәүетеү.
БӘПӘЙ II (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ҡәбиләһе аймағы. □ Бепей (название родового подразделения башкир племени бурзян). Бәпәй аймағы.
БӘПӘЙ АШЫ и. диал. ҡар. бишек туйы.
Бәпәй ашына саҡырыу.
БӘПӘЙ БУТҠАҺЫ и. ҡар. бәпес бутҡаһы. Бәпәй бутҡаһы бешереү.
БӘПӘЙ БӘЛЕШЕ и. ҡар. бәпес бәлеше.
Бәпәй бәлеше бешереү.
БӘПӘЙ ЙЫУАСАҺЫ и. ҡар. бәпес йыуасаһы. Бәпәй йыуасаһы ашау.
516