Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 529 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БӘҮЕЛТЕҮ
Матдәләр алмашыныу аҙығы булараҡ бөйөрҙән бүленеп, организмдан бәүел юлдары аша тышҡа сыҡҡан шыйыҡлыҡ; кесе ярау □ Моча. Бәүел ҡыуығы. Бәүел юлы. Бәүел итеү.
БӘҮЕЛГЕС и. диал. ҡар. бәүелсәк I. Бәүелгестә эйеү.
БӘҮЕЛДЕРЕК (бәүелдереге) и. диал. ҡар. бәүелсәк I. Бәүелдеректә бәүелеү.
БӘҮЕЛДЕРЕҮ (бәүелдер-) (Р.: качать;
И.: sway, rock; T.: sallamak) ҡ.
Ян-яҡҡа сайҡалдырыу, бәүелтеү, тирбәлдереү. □ Качать, раскачивать кого-что. Аяҡтарҙы бәүелдереү. ■ [Карт] аяҡтарын бәүелдереп арбала ғәмһеҙ генә ултырған .. малайға ҡысҡырҙы. Я. Хамматов. Тулҡындарҙы бәүелдереп, елбер-елбер ел уҙа. С. Әлибаев. Иртәгәһенә ҡыҙҙың иртүк, көйәнтәһенә элгән күнәктәрен бәүелдереп, һыуға китеп барғанын күргәс, [Уйылдан] һис ни уйлап тормаҫтан, кәртә артына сығып торҙо ла һыу алғысҡа йүгерҙе. Н. Мусин.
БӘҮЕЛЕҮ (бәүел-) (Р: качаться; И.: sway, swing; T.: sallanmak) ҡ.
1. Берәй нимәлә бер яҡтан икенсе яҡҡа йәки аҫтан өҫкә сайҡалыу. □ Качаться, раскачиваться. Бәүелсәктә бәүелеү. ■ [Булат:] Япма аҫтындағы дилбәгәне бәйләп, бәүелгес эшләнем дә .. башта үҙем бәүелеп ҡараным. К. Кинйәбулатова. Унда [баҡсала] ҡасандыр ҡартатайым бәүелеп уйнаған йыуан өйәңке. Г. Ғиззәтуллина.
2. Торған йәки ултырған ерҙән ян-яҡҡа сайҡалыу. □ Качаться, раскачиваться. Ағастар елгә бәүелә. ■ Урмандарҙа ағас бәүелгән, болот тетрәп, ямғыр түгелгән. М. Кәрим. Ат юрғалай, сана йомшаҡ һелкенә, Йәноҙаҡ бара бәүелеп хыял иркенә. А. Игебаев. [Айһылыуҙың] аяҡ быуындары тотмай башлағандай итеп, елдә сайҡалған тал сыбыҡ шикелле бәүелеп торҙо. 3. Биишева.
3. күсм. Талғын ғына тирбәлеү, сайҡалыу. □ Качаться, колебаться. ■ Турыҡайҙың кешнәүенә яуап булғандай, әкрен генә иҫкән йылы ел менән йылҡы көтөүсеһенең моңло
йыры бәүелә-бәүелә Вәхиткә килеп етте. С. Ильясов.
БӘҮЕЛЙЕТЕҮ (бәүелйет-) (Р: медленно качать; И.: rock slowly; T.: yavaş yavaş sallamak) ҡ.
Яй ғына, еңел генә бәүелтеү, әкрен генә тирбәлтеү. □ Медленно качать, раскачивать. Кәмәне бәүелйетеп кенә алып барыу.
БӘҮЕЛЙЕҮ (бәүелйе-) (Р: медленно качаться; И.: swing slowly; T.: yavaşça sallanmak) ҡ.
Яй ғына, еңел генә бәүелеү, әкрен генә тирбәлеү. □ Медленно качаться, раскачиваться. ■ Теплоходтар үтә бәүелйеп. Я. Ҡол-мой.
БӘҮЕЛ КӨПШӘҺЕ (Р.: мочеточник; И.: ureter; T: üreter) и. анат.
Бөйөрҙәрҙән бәүел ҡыуығына бара торған көпшәләр. □ Мочеточник. Бәүел көпшәһе эшмәкәрлеге.
БӘҮЕЛ ҠЫУЫҒЫ (Р: пузырь мочевой; И.: urinary bladder; T: mesane) и. анат.
Кеше һәм хайуандарҙа бәүел йыйыла торғай тоҡсай һымаҡ эске ағза. □ Пузырь мочевой. Бәүел ҡыуығы шартлау.
БӘҮЕЛМӘЛЕ и. ҡар. аҫмалы. Бәүелмәле күпер.
БӘҮЕЛСӘК I (бәүелсәге) (Р: качели;
И.: swing; T.: salıncak) и.
Бәүелеп уйнай торған ҡулайлама. □ Качели. Бәүелсәктә бәүелеү.
БӘҮЕЛСӘК II (бәүелсәге) (Р: ухабистая дорога; И.: a bumpy road; T: sarsıntılı yol) и.
Соҡор-саҡыр юл. □ Ухабистая дорога. Бәүелсәктән барыу.
БӘҮЕЛСӘК ЯБАЛАҠ (ябалағы) и. зоол. диал. ҡар. байғош. Бәүелсәк ябалаҡтар оса.
БӘҮЕЛТЕРЕК (бәүелтереге) и. диал. ҡар. бәүелсәк I. Бәүелтеректә бәүелеү.
БӘҮЕЛТЕҮ (бәүелт-) (Р: качать; И.: rock, swing; T.: sallandırmak) ҡ.
Ян-яҡҡа сайҡалтыу; тирбәлтеү, бәүелдереү. □ Качать, раскачивать кого-что. ■ Пароход артынан ҡаса барған бейек тулҡындар
529
Матдәләр алмашыныу аҙығы булараҡ бөйөрҙән бүленеп, организмдан бәүел юлдары аша тышҡа сыҡҡан шыйыҡлыҡ; кесе ярау □ Моча. Бәүел ҡыуығы. Бәүел юлы. Бәүел итеү.
БӘҮЕЛГЕС и. диал. ҡар. бәүелсәк I. Бәүелгестә эйеү.
БӘҮЕЛДЕРЕК (бәүелдереге) и. диал. ҡар. бәүелсәк I. Бәүелдеректә бәүелеү.
БӘҮЕЛДЕРЕҮ (бәүелдер-) (Р.: качать;
И.: sway, rock; T.: sallamak) ҡ.
Ян-яҡҡа сайҡалдырыу, бәүелтеү, тирбәлдереү. □ Качать, раскачивать кого-что. Аяҡтарҙы бәүелдереү. ■ [Карт] аяҡтарын бәүелдереп арбала ғәмһеҙ генә ултырған .. малайға ҡысҡырҙы. Я. Хамматов. Тулҡындарҙы бәүелдереп, елбер-елбер ел уҙа. С. Әлибаев. Иртәгәһенә ҡыҙҙың иртүк, көйәнтәһенә элгән күнәктәрен бәүелдереп, һыуға китеп барғанын күргәс, [Уйылдан] һис ни уйлап тормаҫтан, кәртә артына сығып торҙо ла һыу алғысҡа йүгерҙе. Н. Мусин.
БӘҮЕЛЕҮ (бәүел-) (Р: качаться; И.: sway, swing; T.: sallanmak) ҡ.
1. Берәй нимәлә бер яҡтан икенсе яҡҡа йәки аҫтан өҫкә сайҡалыу. □ Качаться, раскачиваться. Бәүелсәктә бәүелеү. ■ [Булат:] Япма аҫтындағы дилбәгәне бәйләп, бәүелгес эшләнем дә .. башта үҙем бәүелеп ҡараным. К. Кинйәбулатова. Унда [баҡсала] ҡасандыр ҡартатайым бәүелеп уйнаған йыуан өйәңке. Г. Ғиззәтуллина.
2. Торған йәки ултырған ерҙән ян-яҡҡа сайҡалыу. □ Качаться, раскачиваться. Ағастар елгә бәүелә. ■ Урмандарҙа ағас бәүелгән, болот тетрәп, ямғыр түгелгән. М. Кәрим. Ат юрғалай, сана йомшаҡ һелкенә, Йәноҙаҡ бара бәүелеп хыял иркенә. А. Игебаев. [Айһылыуҙың] аяҡ быуындары тотмай башлағандай итеп, елдә сайҡалған тал сыбыҡ шикелле бәүелеп торҙо. 3. Биишева.
3. күсм. Талғын ғына тирбәлеү, сайҡалыу. □ Качаться, колебаться. ■ Турыҡайҙың кешнәүенә яуап булғандай, әкрен генә иҫкән йылы ел менән йылҡы көтөүсеһенең моңло
йыры бәүелә-бәүелә Вәхиткә килеп етте. С. Ильясов.
БӘҮЕЛЙЕТЕҮ (бәүелйет-) (Р: медленно качать; И.: rock slowly; T.: yavaş yavaş sallamak) ҡ.
Яй ғына, еңел генә бәүелтеү, әкрен генә тирбәлтеү. □ Медленно качать, раскачивать. Кәмәне бәүелйетеп кенә алып барыу.
БӘҮЕЛЙЕҮ (бәүелйе-) (Р: медленно качаться; И.: swing slowly; T.: yavaşça sallanmak) ҡ.
Яй ғына, еңел генә бәүелеү, әкрен генә тирбәлеү. □ Медленно качаться, раскачиваться. ■ Теплоходтар үтә бәүелйеп. Я. Ҡол-мой.
БӘҮЕЛ КӨПШӘҺЕ (Р.: мочеточник; И.: ureter; T: üreter) и. анат.
Бөйөрҙәрҙән бәүел ҡыуығына бара торған көпшәләр. □ Мочеточник. Бәүел көпшәһе эшмәкәрлеге.
БӘҮЕЛ ҠЫУЫҒЫ (Р: пузырь мочевой; И.: urinary bladder; T: mesane) и. анат.
Кеше һәм хайуандарҙа бәүел йыйыла торғай тоҡсай һымаҡ эске ағза. □ Пузырь мочевой. Бәүел ҡыуығы шартлау.
БӘҮЕЛМӘЛЕ и. ҡар. аҫмалы. Бәүелмәле күпер.
БӘҮЕЛСӘК I (бәүелсәге) (Р: качели;
И.: swing; T.: salıncak) и.
Бәүелеп уйнай торған ҡулайлама. □ Качели. Бәүелсәктә бәүелеү.
БӘҮЕЛСӘК II (бәүелсәге) (Р: ухабистая дорога; И.: a bumpy road; T: sarsıntılı yol) и.
Соҡор-саҡыр юл. □ Ухабистая дорога. Бәүелсәктән барыу.
БӘҮЕЛСӘК ЯБАЛАҠ (ябалағы) и. зоол. диал. ҡар. байғош. Бәүелсәк ябалаҡтар оса.
БӘҮЕЛТЕРЕК (бәүелтереге) и. диал. ҡар. бәүелсәк I. Бәүелтеректә бәүелеү.
БӘҮЕЛТЕҮ (бәүелт-) (Р: качать; И.: rock, swing; T.: sallandırmak) ҡ.
Ян-яҡҡа сайҡалтыу; тирбәлтеү, бәүелдереү. □ Качать, раскачивать кого-что. ■ Пароход артынан ҡаса барған бейек тулҡындар
529