Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том II. 97 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БАҠСАСЫ
■ «Куцеленец кукрәп уҫкән бойҙай баҫыуында анда-һанда осраған баҡра кеуек, тиҫкәре яҡтары бар», тип уйлай ине ул [Кеуәтов] Ишбулдин хаҡында. Ә. Вәли.
БАҠРА II и. диал. ҡар. баҡра гөлө. Баҡра уҫтереу.
БАҠРА БАЙРАМЫ [рус. Покров ‘православие байрамының исеме’| (Р.: Покров день; И.: pagan feast; T.: bayram) и. диал.
Суҡындырылған татар, башҡорттарҙа йорт ҡоштарының түллелеген теләп үткәрелгән байрам. □ Праздник Бакра (направлен на проецирование плодовитости домашней птицы). Баҡра байрамы уткәреу.
БАҠРА ГӨЛӨ (Р.: петуния; И.: petunia; T.: petunya) и. бот.
Бик күп төрҙәре булған ҡуйы ботаҡлы, эре сәскәле декоратив үҫемлек. □ Петуния, петунья (лат. Petunia). Баҡра гөлдәре шаулап сәскә ата.
БАҠРАЙЫУ (баҡрай-, баҡрая) ҡ. ҡар. аҡрайыу. Куҙен баҡрайтып ҡараны.
БАҠРАҠ I (баҡрағы) (Р: ревун; И.: kind of veterinary condition; T.: hayvanların hastalık türü) и. миф.
һыйыр малында хужалары билдәле бер тыйыуҙы үтәмәү арҡаһында барлыҡҡа килгән ауырыу. □ Ревун (болезнь крупного рогатого скота, вызванная невыполнением хозяевами отдельных табу). ■ Һыйыр быҙаулаһа, баҡраҡ булмаһын тип, һөйләшмәй генә быҙауҙы өйгә индерәһец. Ф. Хисамитдинова.
БАҠРАҠ II (баҡрағы) (Р.: горластый; И.: speaking loudly, vociferous; T.: bağırtım) c.
1. Ҡысҡырып һөйләшкән. □ Горластый (о человеке). Баҡраҡ up.
2. ҡар. баҡыраҡ. Баҡраҡ һыйыр.
БАҠРАҠ БӨРКӨТ (Р: орёл-крикун; И.: greater spotted eagle; T.: büyük orman kartalı) и. зоол.
Баҡылдап йөрөгән бөркөт төрө. □ Орёл-крикун, подорлик (лат. Aquila danga). ■ Таҙғара соҡоноп ғумер уҙғара, баҡраҡ йөрөй баҡылдап, тау бөркөтө — ҡаяла, йәйрәп оса һауала. Яр. Вәлиев.
БАҠРАҠ МАЙМЫЛ (Р: обезьяны-ревуны; И.: howler monkey; T.: uluyan maymun) и. зоол.
Көньяҡ Америкала йәшәгән оҙон ҡойроҡло, көслө тауышлы маймылдар. □ Обезьяны-ревуны, ревуны (лат. Aloautta). Байраҡ маймылдар һикерешә.
БАҠРАС (Р: половник; И.: ladle; Т.: kepçe) и. диал.
1. Ижау. □ Половник. ■ Айғыр баҡрас башындай куҙҙәрен аҡайтып борола ла әлеге сулмәктәй тояғы менән сапсырға тотона. Әкиәттән.
2. Баҡыр табаҡ. □ Медный таз. Баҡрасҡа һыу ҡойоу.
БАҠРАУ и. ҡар. баҡра байрамы. Баҡ-рауҙы байрам итеу.
БАҠСА [фарс. (Р: сад; И.: garden; T.: bahçe) и.
1. Емеш, йәшелсә ултыртылған ер. □ Сад; огород. / Садовый; огородный. Йәшелсә баҡсаһы. Картуф баҡсаһы. Сейә баҡсаһы. Баҡса уҫемлеге. Баҡса сәсеу. Баҡсала эшләу. Баҡсаға һыу ҡойоу. ■ [Харис -Мәҙинәгә:] Хәҙер баҡса уҫтерергә ер бирә башланылар, беҙ ҙә алырбыҙ. Ш. Янбаев.
2. Ағаслы, сәскәле ял итеү урыны. □ Сад. Баҡса ере. Ҡала баҡсаһы. Баҡсала ял итеу. ■ Дауахана майҙанында .. баҡсалар буласаҡ. Н. Ғәбитов.
3. диал. Ишек алды. □ Двор. Балалар баҡсала уйнай.
БАҠСАЛЫҠ (баҡсалығы) (Р: садовый участок; И.: garden plot; T.: bahçelik) и.
Баҡса биләп торған урын. □ Садовый участок. Урман аръяғындағы баҡсалыҡта мәктәп балалары эшләй.
БАҠСА СОРАТ и. диал. ҡар. ҡарасҡы. Себештәрҙе ҡарға урламаһын тип, баҡса со-рат ҡуйҙыҡ.
БАҠСАСЫ (Р: садовод; И.: gardener; Т.: bahçeci) и.
Емеш, йәшелсә үҫтереү менән шөғөлләнгән кеше. □ Садовод, садовник, огородник. Баҡсасы булып эшләу. Баҡсасы ҡатын. Баҡсасылар йәмғиәте. ■ Кем булғандыр ергә тыуыр бала.. бәлки, булыр ине баҡсасы. Ғ. Сәләм.
4-1.0158.11
97
■ «Куцеленец кукрәп уҫкән бойҙай баҫыуында анда-һанда осраған баҡра кеуек, тиҫкәре яҡтары бар», тип уйлай ине ул [Кеуәтов] Ишбулдин хаҡында. Ә. Вәли.
БАҠРА II и. диал. ҡар. баҡра гөлө. Баҡра уҫтереу.
БАҠРА БАЙРАМЫ [рус. Покров ‘православие байрамының исеме’| (Р.: Покров день; И.: pagan feast; T.: bayram) и. диал.
Суҡындырылған татар, башҡорттарҙа йорт ҡоштарының түллелеген теләп үткәрелгән байрам. □ Праздник Бакра (направлен на проецирование плодовитости домашней птицы). Баҡра байрамы уткәреу.
БАҠРА ГӨЛӨ (Р.: петуния; И.: petunia; T.: petunya) и. бот.
Бик күп төрҙәре булған ҡуйы ботаҡлы, эре сәскәле декоратив үҫемлек. □ Петуния, петунья (лат. Petunia). Баҡра гөлдәре шаулап сәскә ата.
БАҠРАЙЫУ (баҡрай-, баҡрая) ҡ. ҡар. аҡрайыу. Куҙен баҡрайтып ҡараны.
БАҠРАҠ I (баҡрағы) (Р: ревун; И.: kind of veterinary condition; T.: hayvanların hastalık türü) и. миф.
һыйыр малында хужалары билдәле бер тыйыуҙы үтәмәү арҡаһында барлыҡҡа килгән ауырыу. □ Ревун (болезнь крупного рогатого скота, вызванная невыполнением хозяевами отдельных табу). ■ Һыйыр быҙаулаһа, баҡраҡ булмаһын тип, һөйләшмәй генә быҙауҙы өйгә индерәһец. Ф. Хисамитдинова.
БАҠРАҠ II (баҡрағы) (Р.: горластый; И.: speaking loudly, vociferous; T.: bağırtım) c.
1. Ҡысҡырып һөйләшкән. □ Горластый (о человеке). Баҡраҡ up.
2. ҡар. баҡыраҡ. Баҡраҡ һыйыр.
БАҠРАҠ БӨРКӨТ (Р: орёл-крикун; И.: greater spotted eagle; T.: büyük orman kartalı) и. зоол.
Баҡылдап йөрөгән бөркөт төрө. □ Орёл-крикун, подорлик (лат. Aquila danga). ■ Таҙғара соҡоноп ғумер уҙғара, баҡраҡ йөрөй баҡылдап, тау бөркөтө — ҡаяла, йәйрәп оса һауала. Яр. Вәлиев.
БАҠРАҠ МАЙМЫЛ (Р: обезьяны-ревуны; И.: howler monkey; T.: uluyan maymun) и. зоол.
Көньяҡ Америкала йәшәгән оҙон ҡойроҡло, көслө тауышлы маймылдар. □ Обезьяны-ревуны, ревуны (лат. Aloautta). Байраҡ маймылдар һикерешә.
БАҠРАС (Р: половник; И.: ladle; Т.: kepçe) и. диал.
1. Ижау. □ Половник. ■ Айғыр баҡрас башындай куҙҙәрен аҡайтып борола ла әлеге сулмәктәй тояғы менән сапсырға тотона. Әкиәттән.
2. Баҡыр табаҡ. □ Медный таз. Баҡрасҡа һыу ҡойоу.
БАҠРАУ и. ҡар. баҡра байрамы. Баҡ-рауҙы байрам итеу.
БАҠСА [фарс. (Р: сад; И.: garden; T.: bahçe) и.
1. Емеш, йәшелсә ултыртылған ер. □ Сад; огород. / Садовый; огородный. Йәшелсә баҡсаһы. Картуф баҡсаһы. Сейә баҡсаһы. Баҡса уҫемлеге. Баҡса сәсеу. Баҡсала эшләу. Баҡсаға һыу ҡойоу. ■ [Харис -Мәҙинәгә:] Хәҙер баҡса уҫтерергә ер бирә башланылар, беҙ ҙә алырбыҙ. Ш. Янбаев.
2. Ағаслы, сәскәле ял итеү урыны. □ Сад. Баҡса ере. Ҡала баҡсаһы. Баҡсала ял итеу. ■ Дауахана майҙанында .. баҡсалар буласаҡ. Н. Ғәбитов.
3. диал. Ишек алды. □ Двор. Балалар баҡсала уйнай.
БАҠСАЛЫҠ (баҡсалығы) (Р: садовый участок; И.: garden plot; T.: bahçelik) и.
Баҡса биләп торған урын. □ Садовый участок. Урман аръяғындағы баҡсалыҡта мәктәп балалары эшләй.
БАҠСА СОРАТ и. диал. ҡар. ҡарасҡы. Себештәрҙе ҡарға урламаһын тип, баҡса со-рат ҡуйҙыҡ.
БАҠСАСЫ (Р: садовод; И.: gardener; Т.: bahçeci) и.
Емеш, йәшелсә үҫтереү менән шөғөлләнгән кеше. □ Садовод, садовник, огородник. Баҡсасы булып эшләу. Баҡсасы ҡатын. Баҡсасылар йәмғиәте. ■ Кем булғандыр ергә тыуыр бала.. бәлки, булыр ине баҡсасы. Ғ. Сәләм.
4-1.0158.11
97