Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 429 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ДӨБӨР-ШАТЫР
көнләшеу тойғоһо менән йәшәне. Ә былай уларҙың уҙ-ара мөнәсәбәте асыҡтан-асыҡ дошманлашыуға барып етмәне. Р. Өмөтбаев.
ДОШМАНЛЫҠ (дошманлығы) (Р: вражда; И.: enmity; T.: düşmanlık) и.
Кемделер күрә алмауға, ныҡ яратмауға нигеҙләнгән мөнәсәбәт. □ Вражда; враждебность; неприязнь. ■ Дуҫлыҡ төҫөн кейә дошманлыҡ, һәләтлекте иҙә булдыҡһыҙлыҡ. Р. Ғарипов. Шәрәевменән Хәйернас араһында йәшерен дошманлыҡ йәшәй. Р. Солтангәрәев. Дошманлыҡ ялҡыны шундай көслө ине, әгәр уға берәй йән эйәһе яңылыш ҡына бәрелеп китһә, ул ҡара кумергә һәм һоро кәлгә әйләнер ине. Ә. Бикчәнтәев. Ғәҙәттә, кеше дошманлыҡ тугел, дуҫлыҡ, әрләшеу тугел, серләшеу эҙләй. И. Абдуллин.
ДӨБӨР Iw. диал. ҡар. төбөр. Ағас дөбөрө. ■ [Ямал — Габбасҡа:] Унда ла эшкә дөбөрөң батманы, эскелек менән эш боҙоп, ҡыуылып ҡайттың. М. Тажи.
ДӨБӨР II (Р: подражание звуку грохота, громыхания, дробного стука; И.: staccato knocking sound; T: gümbür) оҡш.
Һуғылып-бәрелеп сыҡҡан тоноҡ тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку грохота, громыхания, дробного стука. Дөбөр итеп ҡалыу.
ДӨБӨР-ДАБЫР (Р: подражание звуку грохота, громыхания; И.: rattle; T: gümbür gümbür) оҡш.
Төрлөсә дөбөр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку грохота, громыхания. ■ Аҡъял батыр, дөбөр-дабыр ер аҫтына төшөп китеп, шунда тороп ҡалған. «Аҡъял батыр».
ДӨБӨР-ДӨБӨР (Р: подражание звуку грохота, громыхания, дробному стуку; И.: rumbling; T: gümbür gümbür) оҡш.
Ҡабат-ҡабат добөр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку грохота, громыхания, дробному стуку. Дөбөр-дөбөр килтереу. ■ Дөбөр-дөбөр, дөбөр-дөбөр, иҙәндәре дөбөрләй. Халыҡ йырынан.
ДӨБӨРЛӘТЕҮ (дөбөрләт-) (Р: стучать;
И.: pound; T: takırdatmak) ҡ.
1. Дөбөр-дөбөр иттереү; ҡаты итеп ишек ҡағыу. □ Стучать, колотить. ■ Шул саҡ кемдер, ут сыҡҡандағылай, бик ныҡ яман итеп ишек дөбөрләтергә тотондо. Р. Солтангәрәев. Бер ваҡыт кемдер бик ҡаты итеп ишек дөбөрләткән. Әкиәттән. Рустарҙан кемдер береһе ҡапҡаны дөбөрләтә лә башланы. Картотека фондынан. Әлфиә, .. имән бармағын ҡаш араларына ҡуйып, пилоткаһының дөрөҫ кейелеуен тикшерҙе лә кескәй генә йоҙроғо менән ишекте дөбөрләтте. И. Абдуллин.
2. кусм. Бик яҡшы итеү; шаулатыу, гөрләтеү. □ Очень хорошо, в полную силу, энергично. Дөбөрләтеп донъя көтөу. ■ Йыш ҡына ҡәйнә кәрәк һораһа, килен һәнәк тотторған, килен ҡашыҡ шылтыратһа, ҡәйнә табаҡ дөбөрләткән. М. Кәрим. «Бындай эштәр генә беҙгә суп тә тугел. Дөбөрләтеп йөрөп сәсәбеҙ уны», — тип йомғаҡланы ул [Әкрәм]. Й. Солтанов. Дөбөрләтеп һыйыр ҙа һауа, сәхнәгә менһә, орсоҡ һымаҡ зер-зер әйләнеп бейеуен дә ойотоп һала. М. Тажи.
ДӨБӨРЛӘҮ (дөбөрлә-) (Р: греметь; И.: lumber; T.: takırdamak) ҡ.
Дөбөр-дөбөр тигән тауыш сығарыу, дөбөр-дөбөр килеү. □ Греметь, громыхать. ■ Эй, баралар, ер дөбөрләп, елкенеп, гел әҙәпһеҙ — яҙмағанса ҡотороноп. Ш. Бабич. Ишек дөбөрләп иҙәнгә ауып төшөугә, Ғөбәй, ятҡан урынынан ырғып тороп, мейес артына боҫоп өлгөрҙө. Ә. Хәкимов. Ике яҡтан килгән йөҙәрләгән ат тояҡтары тауышынан ер дөбөрләп, һелкенеп торғандай тойолдо. Ғ. Хөсәйенов.
ДӨБӨРЛӘШЕҮ (дөбөрләш-) ҡ. урт. ҡар. дөбөрләү, взаимн. от дөбөрләү. Дөбөрләшеп килеп инеу. Дөбөрләшеп утеп тороу. К Тимер куперҙән дөбөрләшеп поездар утеп торалар. М. Тажи.
ДӨБӨРТӨК (дөбөртөгө) и. диал. ҡар. моторлы быскы. Дөбөртөк менән утын бысыу.
ДӨБӨР-ШАТЫР (Р: подражание звуку беспорядочного грохота, громыхания; И.:
429
көнләшеу тойғоһо менән йәшәне. Ә былай уларҙың уҙ-ара мөнәсәбәте асыҡтан-асыҡ дошманлашыуға барып етмәне. Р. Өмөтбаев.
ДОШМАНЛЫҠ (дошманлығы) (Р: вражда; И.: enmity; T.: düşmanlık) и.
Кемделер күрә алмауға, ныҡ яратмауға нигеҙләнгән мөнәсәбәт. □ Вражда; враждебность; неприязнь. ■ Дуҫлыҡ төҫөн кейә дошманлыҡ, һәләтлекте иҙә булдыҡһыҙлыҡ. Р. Ғарипов. Шәрәевменән Хәйернас араһында йәшерен дошманлыҡ йәшәй. Р. Солтангәрәев. Дошманлыҡ ялҡыны шундай көслө ине, әгәр уға берәй йән эйәһе яңылыш ҡына бәрелеп китһә, ул ҡара кумергә һәм һоро кәлгә әйләнер ине. Ә. Бикчәнтәев. Ғәҙәттә, кеше дошманлыҡ тугел, дуҫлыҡ, әрләшеу тугел, серләшеу эҙләй. И. Абдуллин.
ДӨБӨР Iw. диал. ҡар. төбөр. Ағас дөбөрө. ■ [Ямал — Габбасҡа:] Унда ла эшкә дөбөрөң батманы, эскелек менән эш боҙоп, ҡыуылып ҡайттың. М. Тажи.
ДӨБӨР II (Р: подражание звуку грохота, громыхания, дробного стука; И.: staccato knocking sound; T: gümbür) оҡш.
Һуғылып-бәрелеп сыҡҡан тоноҡ тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку грохота, громыхания, дробного стука. Дөбөр итеп ҡалыу.
ДӨБӨР-ДАБЫР (Р: подражание звуку грохота, громыхания; И.: rattle; T: gümbür gümbür) оҡш.
Төрлөсә дөбөр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку грохота, громыхания. ■ Аҡъял батыр, дөбөр-дабыр ер аҫтына төшөп китеп, шунда тороп ҡалған. «Аҡъял батыр».
ДӨБӨР-ДӨБӨР (Р: подражание звуку грохота, громыхания, дробному стуку; И.: rumbling; T: gümbür gümbür) оҡш.
Ҡабат-ҡабат добөр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку грохота, громыхания, дробному стуку. Дөбөр-дөбөр килтереу. ■ Дөбөр-дөбөр, дөбөр-дөбөр, иҙәндәре дөбөрләй. Халыҡ йырынан.
ДӨБӨРЛӘТЕҮ (дөбөрләт-) (Р: стучать;
И.: pound; T: takırdatmak) ҡ.
1. Дөбөр-дөбөр иттереү; ҡаты итеп ишек ҡағыу. □ Стучать, колотить. ■ Шул саҡ кемдер, ут сыҡҡандағылай, бик ныҡ яман итеп ишек дөбөрләтергә тотондо. Р. Солтангәрәев. Бер ваҡыт кемдер бик ҡаты итеп ишек дөбөрләткән. Әкиәттән. Рустарҙан кемдер береһе ҡапҡаны дөбөрләтә лә башланы. Картотека фондынан. Әлфиә, .. имән бармағын ҡаш араларына ҡуйып, пилоткаһының дөрөҫ кейелеуен тикшерҙе лә кескәй генә йоҙроғо менән ишекте дөбөрләтте. И. Абдуллин.
2. кусм. Бик яҡшы итеү; шаулатыу, гөрләтеү. □ Очень хорошо, в полную силу, энергично. Дөбөрләтеп донъя көтөу. ■ Йыш ҡына ҡәйнә кәрәк һораһа, килен һәнәк тотторған, килен ҡашыҡ шылтыратһа, ҡәйнә табаҡ дөбөрләткән. М. Кәрим. «Бындай эштәр генә беҙгә суп тә тугел. Дөбөрләтеп йөрөп сәсәбеҙ уны», — тип йомғаҡланы ул [Әкрәм]. Й. Солтанов. Дөбөрләтеп һыйыр ҙа һауа, сәхнәгә менһә, орсоҡ һымаҡ зер-зер әйләнеп бейеуен дә ойотоп һала. М. Тажи.
ДӨБӨРЛӘҮ (дөбөрлә-) (Р: греметь; И.: lumber; T.: takırdamak) ҡ.
Дөбөр-дөбөр тигән тауыш сығарыу, дөбөр-дөбөр килеү. □ Греметь, громыхать. ■ Эй, баралар, ер дөбөрләп, елкенеп, гел әҙәпһеҙ — яҙмағанса ҡотороноп. Ш. Бабич. Ишек дөбөрләп иҙәнгә ауып төшөугә, Ғөбәй, ятҡан урынынан ырғып тороп, мейес артына боҫоп өлгөрҙө. Ә. Хәкимов. Ике яҡтан килгән йөҙәрләгән ат тояҡтары тауышынан ер дөбөрләп, һелкенеп торғандай тойолдо. Ғ. Хөсәйенов.
ДӨБӨРЛӘШЕҮ (дөбөрләш-) ҡ. урт. ҡар. дөбөрләү, взаимн. от дөбөрләү. Дөбөрләшеп килеп инеу. Дөбөрләшеп утеп тороу. К Тимер куперҙән дөбөрләшеп поездар утеп торалар. М. Тажи.
ДӨБӨРТӨК (дөбөртөгө) и. диал. ҡар. моторлы быскы. Дөбөртөк менән утын бысыу.
ДӨБӨР-ШАТЫР (Р: подражание звуку беспорядочного грохота, громыхания; И.:
429