Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 471 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ДӘРИҒ БУЛЫУ
тан башлап гел яҡшы уҡыһа ла, «дурт» һәм «биштәр» уға еңел бирелмәй ине. Н. Мусин.
3. кусм. ҡар. һабак П, 2. □ Знания и уроки, полученные вследствие жизненного опыта. Атайымдың һөйләгәндәре яҡшы дәрес булды.
ДӘРЕС АЛЫУ (дәрес ал-) (Р.: получить урок; И.: get a lesson; T.: ders almak) к.
1. Ниндәйҙер тема буйынса компетентлы берәүҙән уҡыусының белем алыуы. □ Получить урок. Былтыр инглиз теленән өҫтәлмә дәрестәр алдым. ■ Мирҡасимдан матур яҙыу буйынса өс-дурт дәрес алғаны бирле, ҡулы нығынып, ғәрәп хәрефтәренең осҡөр һырланыуынан тағы бер ләззәт табыр булды. Ә. Хәкимов. [Мифтах Карамышев] дурт йыл буйы русса өйрәнеу өсөн махсус дәрес алған уҡыусыларына сағыштырғанда телде яҡшыраҡ уҙләштереуемде маҡтап, мине Стәрлетамаҡтағы рус мәктәбенә ебәрергә кәңәш итте. Ә.-З. Вәлиди.
2. кусм. Ниндәйҙер ваҡиғанан тәжрибә туплау, ғибрәт алыу. □ Получить урок.
ДӘРЕС БИРЕҮ (дәрес бир-) (Р.: учить; И.: give a lesson; T.: ders vermek) ҡ.
1. Өйрәтеү, уҡытыу. □ Учить. Музыканан дәрестәр биреу. ■ Ҡылысбаев эш өсөн янып торған йәш кешеләргә генә хас ихласлыҡ һәм мауығыу менән дәрес бирергә кереште. 3. Биишева. [Атайым] уҙ мәҙрәсәһендә «рус ҡала мәктәбен» тамамлаған Ғәбде-рахман Миңлебаев исемле бер татар мөғәллименә миңә [Ә.-З.Вәлидигә] рус теленән дәрес бирергә ҡушты. Ә.-З. Вәлиди. В. Ҡа-таринскийҙың кәңәше буйынса, ул [М. Өмөтбаев] Стәрлетамаҡҡа кусеп килә һәм мәҙрәсә янында яңы асылған рус класында шәкерттәргә рус теле менән арифметиканан дәрес бирә башлай. Ғ. Ҡунафин.
2. кусм. Әрләү, ҡаты бәрелеү. □ Преподать урок. Онотолмаҫлыҡ дәрес биреу. ■ Әле һуң һин ғинуар ваҡиғаларын оноттоңмо? Улар һиңә аҙ ғына ла дәрес бирмәнеләрме ни? И. Насыри.
ДӘРЕСЛЕК (дәреслеге) (Р: учебник; И.: textbook; manual T.: ders kitabı) и.
Билдәле бер фәнде уҡытыу, өйрәтеү өсөн тәғәйенләнгән китап. □ Учебник. ■ Йөҙҙәрсә табаҡ куләмендәге дәреслектәр, уҡыу әсбаптары тәржемә итеуен, башҡорт диалектология фәненә ғилми нигеҙ һалыу юлында курһәткән хеҙмәттәрен һәм башҡаларҙы иҫәпкә алғанда, тау хәтлем эштәр атҡара Таһир Ғәлләм улы. Р. Шәкүр. [Ҡыҙырас] әле генә һатып алынған өр-яңы дәреслектәрен, дәфтәрҙәрен портфеленә тығыҙлап тултырып, аушаңлабыраҡ атлап, ишек алдына сыҡты. 3. Биишева.
ДӘРЕСТӘР ТЕҘМӘҺЕ (Р: расписание уроков; И.: timetable; schedule T.: ders çizelgesi) и.
Дәрестәр үткәреүҙең билдәле бер тәртибе. □ Расписание уроков. Дәрестәр теҙмәһен төҙөп ҡуйыу. Дәрестәр теҙмәһен кусереу.
ДӘРЕСХАНА [ғәр. + фарс. (Р:
учебный кабинет; И.: classroom; T.: dershane) и. иҫк.
Уҡыу бүлмәһе; класс. □ Учебный кабинет; класс, аудитория. Дәресханаға инеп китеу. Дәресханала булыу.
ДӘРЖ ИТЕҮ (дәрж ит-) (Р.: занесение; И.: entry; inclusion; T.: yazmak) ҡ. иҫк. кит.
Индереү, теркәү. □ Занесение, включение. Исемлеккә дәрж ителгән.
ДӘРИҒ [фарс. ёи*5] (Р: жалость; И.: repentance; remorse; T.: üzüntü) и. иҫк. кит.
Аяныс, ҡыҙғаныс. □ Жалость, сожаление, раскаяние. Дәриғ ғумер кисереу. ■ һаҙағында ике бөртөк кенә уҡ мәргәндең. Икеһенең береһе керешкә һалырлыҡ тугел. Эй, дәриғ!.. Ә. Хәкимов.
ДӘРИҒА [фарс. Ч>| (Р-: °, горе; И.: оһ woe; T.: derda) ымл. иҫк.
Эй, ҡыҙғаныс, эй, аяныс! □ О, горе! О, жалость! ■ «Ундай фазыл турәне мәсхәрәләп йыр сығарыуҙары дәриға», — тине Аҡмулла. Я. Хамматов. Барсынбикәнең дә йөрәге таш тугел. Ах, дәриға! Эй, Яҙмыш! Т. Ғарипова. Аһ, дәриға, ҡайғы эсенә төштөм инде. Бәйеттән.
ДӘРИҒ БУЛЫУ (дәриғ бул-) ҡ. ҡар. үкенеү. ■ Инде уткән зауғ ғумер дәриғ булды. М. Өмөтбаев.
471
тан башлап гел яҡшы уҡыһа ла, «дурт» һәм «биштәр» уға еңел бирелмәй ине. Н. Мусин.
3. кусм. ҡар. һабак П, 2. □ Знания и уроки, полученные вследствие жизненного опыта. Атайымдың һөйләгәндәре яҡшы дәрес булды.
ДӘРЕС АЛЫУ (дәрес ал-) (Р.: получить урок; И.: get a lesson; T.: ders almak) к.
1. Ниндәйҙер тема буйынса компетентлы берәүҙән уҡыусының белем алыуы. □ Получить урок. Былтыр инглиз теленән өҫтәлмә дәрестәр алдым. ■ Мирҡасимдан матур яҙыу буйынса өс-дурт дәрес алғаны бирле, ҡулы нығынып, ғәрәп хәрефтәренең осҡөр һырланыуынан тағы бер ләззәт табыр булды. Ә. Хәкимов. [Мифтах Карамышев] дурт йыл буйы русса өйрәнеу өсөн махсус дәрес алған уҡыусыларына сағыштырғанда телде яҡшыраҡ уҙләштереуемде маҡтап, мине Стәрлетамаҡтағы рус мәктәбенә ебәрергә кәңәш итте. Ә.-З. Вәлиди.
2. кусм. Ниндәйҙер ваҡиғанан тәжрибә туплау, ғибрәт алыу. □ Получить урок.
ДӘРЕС БИРЕҮ (дәрес бир-) (Р.: учить; И.: give a lesson; T.: ders vermek) ҡ.
1. Өйрәтеү, уҡытыу. □ Учить. Музыканан дәрестәр биреу. ■ Ҡылысбаев эш өсөн янып торған йәш кешеләргә генә хас ихласлыҡ һәм мауығыу менән дәрес бирергә кереште. 3. Биишева. [Атайым] уҙ мәҙрәсәһендә «рус ҡала мәктәбен» тамамлаған Ғәбде-рахман Миңлебаев исемле бер татар мөғәллименә миңә [Ә.-З.Вәлидигә] рус теленән дәрес бирергә ҡушты. Ә.-З. Вәлиди. В. Ҡа-таринскийҙың кәңәше буйынса, ул [М. Өмөтбаев] Стәрлетамаҡҡа кусеп килә һәм мәҙрәсә янында яңы асылған рус класында шәкерттәргә рус теле менән арифметиканан дәрес бирә башлай. Ғ. Ҡунафин.
2. кусм. Әрләү, ҡаты бәрелеү. □ Преподать урок. Онотолмаҫлыҡ дәрес биреу. ■ Әле һуң һин ғинуар ваҡиғаларын оноттоңмо? Улар һиңә аҙ ғына ла дәрес бирмәнеләрме ни? И. Насыри.
ДӘРЕСЛЕК (дәреслеге) (Р: учебник; И.: textbook; manual T.: ders kitabı) и.
Билдәле бер фәнде уҡытыу, өйрәтеү өсөн тәғәйенләнгән китап. □ Учебник. ■ Йөҙҙәрсә табаҡ куләмендәге дәреслектәр, уҡыу әсбаптары тәржемә итеуен, башҡорт диалектология фәненә ғилми нигеҙ һалыу юлында курһәткән хеҙмәттәрен һәм башҡаларҙы иҫәпкә алғанда, тау хәтлем эштәр атҡара Таһир Ғәлләм улы. Р. Шәкүр. [Ҡыҙырас] әле генә һатып алынған өр-яңы дәреслектәрен, дәфтәрҙәрен портфеленә тығыҙлап тултырып, аушаңлабыраҡ атлап, ишек алдына сыҡты. 3. Биишева.
ДӘРЕСТӘР ТЕҘМӘҺЕ (Р: расписание уроков; И.: timetable; schedule T.: ders çizelgesi) и.
Дәрестәр үткәреүҙең билдәле бер тәртибе. □ Расписание уроков. Дәрестәр теҙмәһен төҙөп ҡуйыу. Дәрестәр теҙмәһен кусереу.
ДӘРЕСХАНА [ғәр. + фарс. (Р:
учебный кабинет; И.: classroom; T.: dershane) и. иҫк.
Уҡыу бүлмәһе; класс. □ Учебный кабинет; класс, аудитория. Дәресханаға инеп китеу. Дәресханала булыу.
ДӘРЖ ИТЕҮ (дәрж ит-) (Р.: занесение; И.: entry; inclusion; T.: yazmak) ҡ. иҫк. кит.
Индереү, теркәү. □ Занесение, включение. Исемлеккә дәрж ителгән.
ДӘРИҒ [фарс. ёи*5] (Р: жалость; И.: repentance; remorse; T.: üzüntü) и. иҫк. кит.
Аяныс, ҡыҙғаныс. □ Жалость, сожаление, раскаяние. Дәриғ ғумер кисереу. ■ һаҙағында ике бөртөк кенә уҡ мәргәндең. Икеһенең береһе керешкә һалырлыҡ тугел. Эй, дәриғ!.. Ә. Хәкимов.
ДӘРИҒА [фарс. Ч>| (Р-: °, горе; И.: оһ woe; T.: derda) ымл. иҫк.
Эй, ҡыҙғаныс, эй, аяныс! □ О, горе! О, жалость! ■ «Ундай фазыл турәне мәсхәрәләп йыр сығарыуҙары дәриға», — тине Аҡмулла. Я. Хамматов. Барсынбикәнең дә йөрәге таш тугел. Ах, дәриға! Эй, Яҙмыш! Т. Ғарипова. Аһ, дәриға, ҡайғы эсенә төштөм инде. Бәйеттән.
ДӘРИҒ БУЛЫУ (дәриғ бул-) ҡ. ҡар. үкенеү. ■ Инде уткән зауғ ғумер дәриғ булды. М. Өмөтбаев.
471